Вырăс литератури

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Вырăс литерату́ривырăсла е вырăс авторĕсем хайланă литература.

История[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Тапхăрлани[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕрлĕ автор вырăс литературине истори енĕпе тапхăрлас ĕçре тĕрлĕ вариант сĕнет.

XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кăларнă Брокгаузпа Ефроннăн энциклопеди сăмахсарĕнче вырăс литературинче виçĕ тапхăра палăртнă: пĕрремĕш палăкĕсем — Монгол-тутар пусмăрĕ, монгол-тутар пусмăрĕ — XVII ĕмĕрĕн вĕçĕ, тата XVIII ĕмĕртенпе сăмахсар тухнă çĕре çити (XIX ĕмĕрĕн вĕçĕ)[1]. 1927 çулта Лондонра вырăс литератури пирки икĕ томлă ĕçе публикациленĕ Д. С. Святополк-Мирский, çакнашкал тапхăрсене кăтартнă: авалхи вырăс (XI—XVII ĕмĕрсем), куçăмлă, классицизм тапхăрĕ, поэзин ылтăн ĕмĕрĕ, Гоголь эпохи, реализм тапхăрĕ тата хальхи, 1881-па (Достоевский вилнĕ хыççăн)[2]. Изданная примерно в это же время в ССРП кăларнă Литература энциклопединче вырăс литературине çапла тапхăрланă: авалхи вырăс литератури, XVIII ĕмĕрти литература, XIX ĕмĕрти литература, XX ĕмĕртенпе Октябрь революциччен тат Октябрь революци хыççăн — XX ĕмĕрти литература[3].

Хальхи «Кругосвет» электронлă энциклопедийĕ вырăс литературин историне çапла тапхăрлать: авалхи вырăс литератури, XVIII ĕмĕрти литература, XIX ĕмĕрти литература, 1917 çул хыççăнхи литература тата çĕнĕ вырăс литератури[4].

Кириллпа Мефодин пысăк энциклопедийĕ çапла пайлать: Авалхи вырăс литератури; XVIII — XX ĕмĕрĕн пуçламăшĕнчи литература; Совет тапхăрĕнчи тата хальхи литература; Вырăс лешьен литератури; Пĕрлĕхсем, кĕтессем, журналсем[5].

Мăн раççей энциклопедийĕ çак уйрăмсене кăтартать: Фольклор; Авалхи вырăс литератури; XVIII ĕмĕр; XIX ĕмĕр; XIX ĕмĕрĕн вĕçĕ — XX ĕмĕрĕн пуçламăшĕ; Совет эпохи; Вырăс лешьенĕ; XX—XXI ĕмĕрсенчи раççей халăхĕсен литератури; Постсовет тапхăрĕ[6].

Авалхи вырăс литератури[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вырăс çырулăхĕ Руçре христос тĕнне кĕрсе кириллицăна йышăннă хыççăн хăвăрт аталанма тытăнать. Кĕнеке тĕнпе паллашмалли тата Турра кĕл тунă чухнехи хатĕр пулса тăрать.

Висантирен христианлăха илсе, Руç унăн чун-чĕмлĕх сĕмне керсе ӳкет, мĕншĕн тесен чиркĕвĕн пĕрремĕш ĕçченĕсемпе пĕрремĕш кĕнекеçĕсем Руçре грексем пулнă. Малтанах мĕнпур литература йышĕнче грек чĕлхинчен куçарнă (тс. Çырăвăн кĕнекисем, тс. Аттесем тунисем, таса çынсен ĕçĕ-хĕлĕ, ăсчахсен пуххисем тата çавăн евĕррисем) кĕнекесем çех пулнă. Пĕрремĕш тăван пултаруллă ĕçсем — вĕрентсе каланисем, таса çынсен ĕçĕ-хĕлĕсем, послания, çул çӳревсем (таса вырăнсем патне) — тĕн кĕнекисем шутланнă.

Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ӗçсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вăтам ĕмĕрсенчи литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

XVIII ĕмĕр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

XVIII ĕмĕрĕн пуçламăшĕнче вырăс литературинче хайлавсем жанрĕпе те, фабулипе те тем тĕрлĕ те пулнă, ытларахăшне вырăсла куçарнă, çаплах хăйсем хайланисене те кăларнă. Каярах вырăс литературинче классицизм тапхăрĕ пуçланать, çĕрçуллăх вĕçнелле ăна Анăçри çĕршывсенче кăшт маларах çуралнă сентиментализм улăштарать.

Авторсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

XIX ĕмĕр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вырăс çыравçисен ушкăнлă портречĕ — «Современник журнал редколлегин пайташĕсем». Иван Гончаров, Иван Тургенев, Лев Толстой, Дмитрий Григорович, Александр Дружинин тата Александр Островский. Сергей Левицкин фотоӳкерчĕкĕ

Кĕмĕл самана[тӳрлет | кодне тӳрлет]

поэзи

символизм умĕнхисем

аслă символистсем

кĕçĕн символистсем

акмеистсем

урăххисем

футуристсем

имажинистсем

çĕр ĕçчен сăвăçĕсем

обэриутсем

проза

реалистсем

символистсем

Совет тапхăрĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

20—30-мĕш çулсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Эмиграцири çыравçăсем — Иван Бунин, Куприн, Шмелёв, Цветаева, Георгий Адамович, Ходасевич, Георгий Иванов

Раççейре юлнă çыравçăсем:

Çĕнĕ ăру

40—50-мĕш çулсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

60—80-мĕш çулсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вăрттăн е çурма вăрттăн литература

Эмиграцин виççĕмĕш хумĕ

поэзи

таврăннă литература: Михаил Булгаков («Собачье сердце», «Мастер и Маргарита»), Евгений Замятин («Мы»), Борис Пастернак («Доктор Живаго»), Солженицын («Один день Ивана Денисовича», «Архипелаг ГУЛАГ»), Варлам Шаламов («Колымские рассказы»), Георгий Владимов («Верный Руслан»), Даниил Андреев («Роза Мира»), Василий Гроссман («Жизнь и судьба»), Анатолий Рыбаков («Дети Арбата»), Андрей Синявский («Прогулки с Пушкиным»), Венедикт Ерофеев («Москва — Петушки»)

Раççейри литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

90-мĕш çулсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Поэзи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

сăвăçсем-утмăлмĕшсем

70-80-мĕш çулсенчи самиздат тата унăн еткерĕсем

Проза[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Беллетристика[тӳрлет | кодне тӳрлет]

XXI ĕмĕр пуçламăшĕнчи литература (беллетристика)[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Фантастика[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Детектив[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Авантюра романĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Постмодернизм[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ача-пăча литератури[тӳрлет | кодне тӳрлет]

XX ĕмĕрте чылай енĕпе политика сăлтавĕсене пула[10] вырăсла ача-пăча литератури чечекленсе каять. Пĕрремĕш çакăн пек ача-пăчана килĕшекен сăвăсене Корней Иванович Чуковский сăвăç çырма пуçланă. Унăн хыççăнах нумай поэтсем: Агния Барто, Самуил Маршак, Сергей Михалков, Григорий Остер, Генрих Сапгир, Ирина Токмакова, куçаруçă Борис Заходер ачалăха хăйсен пултарулăхне парнелеççĕ.

Прозаиксем — Лев Кассиль, Николай Носов, Виктор Драгунский, Виктор Голявкин, сочинявшие рассказы, в которых повествование идёт от лица непосредственного и озорного мальчика, Аркадий Гайдар, Владимир Сутеев, сочинитель сказок, иллюстратор и аниматор, Вильям Козлов, Виталий Губарев, Анатолий Алексин, Анатолий Рыбаков, Всеволод Нестайко, Софья Прокофьева, Эдуард Шим, Эдуард Успенский.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок autogenerated5 не указан текст
  2. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок autogenerated7 не указан текст
  3. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок autogenerated2 не указан текст
  4. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок autogenerated6 не указан текст
  5. ^ Русская литература
  6. ^ Том «Россия» 2021 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 31-мӗшӗнче архивланӑ. // Пысăк раççей энциклопедийĕ
  7. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок autogenerated3 не указан текст
  8. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок автоссылка1 не указан текст
  9. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок автоссылка2 не указан текст
  10. ^ Сталинизм и детская литература в политике номенклатуры СССР (1930-1950-е гг.)

Ят-йышсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Галерея[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]