Шотланди

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Шотла́нди (акăл. и акăлч.-шотл. Scotland, гэл. Alba) — малтан (1707 çулчен) çурçĕр Европăри никама пăхăнман патшалăх, халĕ — Аслă Британи тата Çурçĕр Ирланди Пĕрлешӳллĕ Патшалăхĕн çӳллĕ шайлă автономлă пайĕ (хăйĕн парламент тытăмĕ, право йĕрки тата патшалăх чиркĕвĕ тата урăх атрибут пур).

Тĕп хулаЭдинбург.

Шотланди Аслă Британин çурçĕр çĕрне йышăнать, Англипе юнашар.

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Ăсчахсем шухăшланипе, пĕрремĕш этем Шотландие 8 пин çул май каялла килнĕ. Пĕрремĕш пурăну вырăнĕсен вăхăчĕ 6 пинçуллăхпа тан пулать. Шотландин кун-çулне Британие римсем ярса илнĕренпе çырма пуçланă, кунти çĕрсене — хальхи Англипе Уэльс территорине — рим провинцийĕ статусне, Британи ятне панă территории. Кăнтăр Шотланди пайĕ кĕске тапхăрта Римăн тӳрех мар пăхăнăвĕнче пулнă. Çурçĕрелле Рима парăнман пиктăпа гэл йăхĕсен çĕрĕсем — Каледони пулнă. Римсем тухса кайсан вырăнти ăрусем темиçе патшалăх, çав шутра Ирландипе Аслă Британи утравĕсен пайĕсенчи Дал Риада йĕркеленĕ. Шотланди пайĕ хальхи Аргайлăн территоринче шутланнă. Пикти çĕрĕ Фортриуне кĕнĕ, çапах та Шотланди патшалăхĕн кун-çулне йăлипех 843 çултанпа, Кеннет Макальпин скоттсемпе пиктсен пĕрлешӳллĕ патшалăхĕн патши пулнăранпа шутлаççĕ.

Малашнехи çĕрçуллăхсенче Шотланди патшалăхĕн территорийĕ хальхи Шотландин лаптăкне çитиччен саралнă. Çак тапхăрта Англин уэссекс тăрамĕсемпе килĕшӳллĕ пурăннă, питĕ сапаланчăклă çĕр-шывĕ пулсан та экспансиллĕ политикăна пурнăçа кĕртме пултарнă. Тепĕртакран, 945 çулта акăлчансен патши Эдмунд I Стратклайда в тапăнса кĕрсен, провинцие Малкольм I-не панă. Индульф патша тытăмĕнче (954-62) шотландсем карман йышăнаççĕ, каярах ăна Эдинбург теççĕ, — вăл ĕнтĕ вĕсен Лотианри пĕрремĕш тĕрек вырăнĕ пулса тăрать. Малкольм II тытăмĕнче шотланди çĕрĕсен пĕрлĕхĕ çирĕпленет. 1018 çулта Нортумбрири Карем патĕнчи çапăçура Малкольм II çĕнтерет.

1066 çулта норманнсем Англие çĕнтерсе илни Шотландие те питĕ улшăнтарать. Малкольм III анкăл-сакс астулĕнчен хăтарнă Эдгар Этлингăн йăмăкне Маргаритăна качча илет. Маргарита кельт христианлăхĕн сĕмне чакарас ĕçре паллă роле вылять. Унăн ывăлĕ, Давид I, авлансан, вăйлă элтепер (патшалăх тытакан) пулса тăрать.

Политика тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Административлă пайланăвĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Шотланди çĕрĕсем


1996 çулта Аслă Британи парламĕнчĕ йышăнăвĕпе Шотландие 32 облаçе пайланă.

Тавралăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Климат[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Шотланди климачĕ


Халăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Шотланди халăхĕ

2001çулхи халăх çыравĕпе Шотландире 5 062 011 çын пурăннă. Малтанхи шутлавпа (2005) танлаштарсан, йышĕ 5 094 800 çынна çити ӳснĕ.

Чĕлхе[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Халĕ Аслă Британире официаллă йышăннă патшалăх чĕлхине палăртман, анчах та Шотланди территоринче виçĕ чĕлхепе — акăлчан (который де-факто является главным), шотланд гэл тата акăлчан –шотланд чĕлхи (скотс) чĕлхисемпе усă кураççĕ. Шотланд гэл тата акăлчан-шотланд чĕлхисене официаллă 1992 çулта çирĕплетнĕ. Çак 2001 çулта Аслă Британи правительстви ратифициленĕ Регионсен тата сахалрахăшсен чĕлхисен Европа Хартипе килĕшӳллĕ пулать.

Тĕн[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Шотланди наци чиркĕвне, ăна Шотланди чиркĕвĕ теççĕ — пресвитери тĕсĕпе йĕркеленĕ.

2001 çулхи халăх çыравĕ.:
Тĕн Халăх шучĕ
Шотланди чиркĕвĕ 42 %
Атеистсем 28 %
Католици тĕнĕ 16 %
Христос урăх чиркĕвĕсем 7 %
Хуравламан 5 %
Ислам 0.8 %
Буддисăм 0.1 %
Сикхизм 0.1 %
Иуда тĕнĕ 0.1 %
Индуисăм 0.1 %
Урăх тĕнсем 0.5 %

Литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Паллă шотланд хăш çыравçисем:

Наци символĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ӳкерчĕк:Pattersons curse flowers in australia.JPG
Чертополох чечекĕ, Шотландин символĕ


Шотландсем Раççейре[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раçсейе пĕрремĕш шотландсем вунçиччĕмĕш ĕмĕртен каярах мар килсе вырнаçнă, анчах та паллă граждан тата çар ĕç вырăнĕсене вĕсем Аслă Петĕр тапхăрĕнче çеç тухма тытăнаççĕ.

Этеплĕхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Мусăкпа ташăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Халăх инструментчĕсенчен чи палли — шăпăр.

Шотланд ташшисенчен палли шотланд бал ташшисем тата «хайленд» (соло).

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тата пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Шаблон:Шотланди порталĕ


Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.