Çĕнĕ Çĕпĕр страницӑн кодне пӑхни

{{Хула çинчен|Çĕнĕ Çĕпĕр<br>{{lang-ru|Новосибирск}}|[[Ӳкерчĕк:Coat_of_Arms_of_Novosibirsk_%282004%29.png|125px|Çĕнĕ Çĕпĕр гербĕ]]|[[Раççей]]|[[Çĕнĕ Çĕпĕр облаçĕ]]|[[1893]]|[[1903]]|1 397|2006|500|55°02′ ç. ш. |82°55′ х.т. д.}}
'''Çĕнĕ Çĕпĕр''' (''Новосибирск''; {{lang-ru|Новосибирск}}) — [[Çĕпĕр федераци тăрăхĕ]]пе [[Çĕнĕ Çĕпĕр облаçĕ]]н тĕпĕ, [[Раççей]] хули. [[Мускав]]ран 3 303 çухрăмра вырнаçнă.

== Çанталăк ==
Çĕнĕ Çĕпĕр хули континетлă климат тăрăхĕнче вырнаçнă. Çулталăк хушшинчи вăтам температура +0,2&nbsp;°C. Кăрлач уйăхĕнчи вăтам температура −18,8&nbsp;°C, утă уйăхĕнчи — +19&nbsp;°C. 1915 çулхи кăрлачăн 7-мĕшĕнче хулара чи сивĕ çанталăк тăнă, свылăш температури −51,1&nbsp;°C таран чакнă. Чи шăрăх çанталăкра сывлăш температури +40&nbsp;°C таран хăпарнă.
== Хула символӗсем ==
Ҫӗнӗ Ҫӗпӗр ялавӗ: [[File:Flag of Novosibirsk.svg|125px|Ҫӗнӗ Ҫӗпӗр ялавӗ]]
Ҫӗнӗ Ҫӗпӗр гербӗ: [[File:Coat of Arms of Novosibirsk (2004).png|115px|Ҫӗнӗ Ҫӗпӗр гербӗ]]

== Истори ==
[[1893]] çулта ку вырăнта Обь урлă чукун çул валли кĕпер хывма пуçланă. Кĕпер хывнă вырăнта çынсем пурăнма пуçланă. Пулас хулан темиçе хут та ячĕ улшăннă. Малтан вăл '''Çĕнял''' (Новая Деревня) ятпа паллă пулнă. Каярах, ӳснĕ май ячĕ '''Çĕн посёлок''' пулса тăнă. Пурăна киле ятне '''Александровски''' çине улăштарнă. [[1895]] çулта унăн ячĕ '''Çĕнĕ Николаевски''' (Ново-Николаевский) пулса тăнă. [[1903]] çулта ăна хула шайне кĕртнĕ, [[1925]] çулта '''Çĕнĕ Николевск''' ятлă хулана Çĕн Çĕпĕр ята панă.

[[XIX ĕмĕр]] вĕçĕнче Çĕнĕ Çĕпĕр хули вырăнĕнче 25 [[ял]] вырнаçнă пулнă: Мăнпа Кĕçĕн Кривощёково, Перово, Вертково, Бугры, Ерестнăй, Мочищенски, Речкуновка, Çĕнĕ Луговски, Барышево, Издревăй, Усть Иня тата ыттисем те.

Хулана анлă ӳсме виçĕ сăлтав пулăшнă. Пĕрремĕшĕ, паллах, [[Транçĕпĕр магистралĕ|Трансçĕпĕр магистралне]] тума пуçлани. Кĕпере [[Обь (юханшыв)|Обь]] урлă ку вырăнта хывни хула вырăнне палăртнă. Малтан магистраль [[Томск]] урлă иртсе каймалла пулнă. Анчах кунти скала евĕрлĕ çĕр килĕшнĕ пирки [[Гарин-Михайловский Николай Георгиевич|Н. Г. Гарин-Михайловский]] ертсе пыракан инженерсен ушкăнĕ кĕпере çак вырăнта хывма шутланă.

Иккĕмĕш сăлтавĕ — Çĕпĕр тĕпĕ пулса тăни. [[1921]] çулта [[Омск]]ран Çĕпревкома тата ытти учрежденисене куçарнă. Çĕн Николаевск кĕперне  тĕпĕ пулса тăнă. [[1925]] çулхи [[çу, 25|çу уйăхĕн 25-мĕшĕнч]]е [[Алтай кĕпернийĕ|Алтай]], [[Енисей кĕпернийĕ|Енисей]], [[Иркутск кĕпернийĕ|Иркутск]], [[Çĕнĕ Николаевск кĕпернийĕ|Çĕнĕ Николаевск]], [[Омск кĕпернийĕ|Омск]] тата [[Томск кĕпернийĕ|Томск]] кĕпернисенчен Çĕпĕр Енне йĕркеленĕ, Çĕнĕ Николаевск тĕп хули вырăнне йышăннă. Ăна ертсе пыма йывăр пулнăран [[1930]] çулта ăна икĕ Ен çине пайланă: [[Хĕвелтухăç Çĕпĕр Енĕ]] (тĕп хулине [[Иркутск]]ра йĕркеленĕ) тата [[Хĕвеланăç Çĕпĕр Енĕ]] (тĕп хули Çĕнĕ Çĕпĕр пулнă) çине. [[1930]]-[[1940]] çулсем хушшинче унăн шайĕ пĕчĕкленсе пынă, [[1944]] çулта вара хальхи чиккисем йĕркеленсе çитнĕ. [[1920]]-[[1940]] çулсем хушшинче хулара пурăнакан халăх йышĕ тăватă хут ӳснĕ. 

Виççĕмĕш сăлтавĕ — [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи]] вăхăтĕнче ку хулана нумай предприятине куçарни пулса тухать. Хулана 50 ытла пысăк предприяти куçарнă.

Хулана никĕсленĕренпе 70 çул иртнĕ хыççăн унта миллиона яхăн çын пурăна пуçланă. Ку тĕнче шайĕнчи рекорд шутланнă. Унччен чи хăвăрт ӳсекен хула [[АПШ]]ри [[Чикаго]] шуланнă пулнă, Çĕн Çĕпĕре вара миллионлă хула шайне çитмешкĕн 20 çул сахалтарах кирлĕ пулнă.

[[2000]] çулта [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] хушу кăларса [[Çĕпĕр федераллă округĕ|Çĕпĕр федераллă округне]] йĕркеленĕ, Çĕнĕ Çĕпĕр унăн тĕпĕ пулса тăнă.

== Тăванла хуласем ==
* {{АПШ ялавĕ}} [[Миннеаполис]] ([[АПШ]])
* {{Китай ялавĕ}} [[Мяньян]] ([[Китай]])
* {{Япони ялавĕ}} [[Саппоро]] ([[Япони]])
* {{АПШ ялавĕ}} [[Сент Пол]] ([[АПШ]])
* {{Кăнтăр Корея ялавĕ}} [[Тэджон]] ([[Кăнтăр Корея]])

== Паллă ентешсем ==
* [[Власов Роман Андреевич]] - спортсмен,кĕрешӳçă,[[2012 çуллахи Олимп вăййисем]]ĕн чемпионĕ.
== Каçăсем ==
* [http://www.novo-sibirsk.ru/ Çĕнĕ Çĕпĕр мэрийĕн официаллă сайчĕ]
{{Commonscat|Novosibirsk|Новосибирск}}

[[Категори:Çĕнĕ Çĕпĕр|*]]
[[Категори:Обь çинчи хуласем]]
[[Категори:XIX ĕмĕрте никĕсленĕ хуласем]]