Çĕр страницӑн кодне пӑхни

:''Ытти пĕлтерĕшсене '''[[Çĕр (пĕлтерĕшĕсем)]]''' статьяра пăхăр''.
{| class="infobox" style="width: 18em;"
|-
! colspan="2" style="text-align:center;" | Çĕр [[Ӳкерчĕк:Earth symbol (black).svg|20px|🜨]]
|-
! colspan="2" style="text-align:center;" bgcolor=000 | [[Ӳкерчĕк:The Blue Marble (remastered).jpg|frameless|center|Çĕр чăмăрĕ.]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Физика пахалăхĕсем
|-
! align="left" | [[Экватор]] [[радиус]]ĕ, çм
| 6378,14
|-
!align="left" | Поляр радиусĕ, çм
| 6356,78
|-
!align="left" | Вăтам радиусĕ, çм
| 6371,3
|-
! align="left" | Экватор тăршшĕ, çм
| 40 075
|-
! align="left" | [[Калăпăш]]ĕ, çм³
| 1,0832×10<sup>12</sup>
|-
! align="left" | [[Йывăрăшĕ]], кг
| 5,9737×10<sup>24</sup>
|-
! align="left" | [[Япалан тачăлăхĕ|Тачăлăх]]ĕ, г/см³
| 5,515
|-
! align="left" Çийĕн | [[лаптăкĕ]], çм²
| 510 065 700
|-
! align="left" | [[Ирĕклĕ ӳкен хăвăртлăхĕн ӳсĕмĕ]], экватор çинче, м/ç²
| 9,766
|-
! align="left" | [[Иккĕмĕш космослăх хăвăртлăхĕ]], м/ç
| 11 180
|-
! align="left" | [[Сидер кунĕ|Çаврăнун сидер тапхăрĕ]], сех.
| 23,934
|-
! align="left" | [[Планета çаврăнăшĕн тайăмĕ|Орбитăн экватор патĕнчи тайлăмĕ]], [[Кĕтес градусĕ|°]]
| 23,45
|-
! align="left" | Çийĕнчи [[температура]], К
|
{| cellspacing="0" cellpadding="2" align ="center" border="0" width="100%"
|-
! мин.
! вăтам
! чи вĕри
|- align ="center"
| 185
| 287
| 331
|}
|-
! align="left" |Çийĕнчи [[атмосфера пусăмĕ]], [[кПа]]
| 101,325
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | [[Орбита]] пахалăхĕсем
|-
! align="left" | [[Хĕвел]]тен аяк вăтам хушă, çм
| 149 597 890<br /> (1,0 [[астрономи виçи|а. в.]])
|-
! align="left" | [[Перигели]], çм
| 147 100 000
|-
! align="left" | [[Афели]], çм
| 152 100 000
|-
! align="left" | [[Сидер çулĕ]]н тапхăрĕ, кунсем
| 365,256366
|-
! align="left" | Вăтам [[орбита хăвăртлăхĕ]], м/ç
| 29 785,9
|-
! align="left" | Орбитăн [[Эксцентриситет|эксцкентритечĕ]]
| 0,01671022
|-
! align="left" | Эклиптика тӳремĕнчен [[орбита тайăмĕ]], °
| 0,00005
|-
! align="left" | Орбитăн [[çавракăш]]ĕ, çм
| 924 375 700
|-
! align="left" | [[Хайлавлă юлташ|спутник]]ĕсем
| 1 ([[Уйăх]])
|-
! align="left" | [[Хайлавлă юлташ|спутник]] шутланать
| [[Хĕвел]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Атмосфера тытăмĕн шучĕ, %
|-
| '''[[Азот]]''' || 77
|-
| '''[[Йӳçлĕк]]''' || 21
|-
| '''[[Аргон]]''' || 1
|-
| '''[[Углерод икĕйӳçĕлĕхĕ]]''',<br />
'''[[шыв]] пăсĕ'''
| йĕрĕсем
|}

'''Çĕр''' (астрономи символĕ: [[file:Earth symbol (fixed width).svg|16px|🜨]]) — [[Хĕвел]]тен виççĕмĕш тăракан [[планета]], хĕвелĕн спутникĕ. Ун патĕнче çаврăнса тăрать. Хăйĕн йĕри тавра 24 сехет (пĕр кун) хушинче, хĕвель йĕри тавра 12 уйăх (пĕр çул) хушинче çаврăнать. Çулла хĕвел патне çывăха пырать те çӳле хăпарать, хĕлле инçете каять те аяла анать.

== Çĕрĕн кун-çулĕ ==
Çĕр тата ытти [[Хĕвел системи]]н планетисем 4,54&nbsp;млрд&nbsp;çул каялла <ref>{{cite book
 | first=G.B. | last=Dalrymple | year=1991
 | title=The Age of the Earth
 | publisher=Stanford University Press | location=California
 | id=ISBN 0-8047-1569-6
}}</ref> пĕрлĕх [[Хĕвел тĕтрелĕхĕ]]нчен, диск евĕр тусанпа газран, [[Хĕвел]] хыççăн пулса тăнă.

== Çĕр тытăмĕ ==

=== Хорми ===
[[File:Terrestrial planet size comparisons.jpg|мини|Çĕр ушкăнĕн планетисен калăпăшĕсене танлаштарни (сулахайран сылтăмалла): [[Меркури (планета)|Меркурий]],  [[Венера (планета)|Венера]], Çĕр, [[Марс (планета)|Марс]]]]

Çĕр çаврака, тăпраран, хăйăртан, тăмран, шывран, сывлăшран тăрать.

=== Хими тытăмĕ ===
{| class="wikitable" style="margin-left: 2em;"
|+ Ф. У. Кларкăн Çĕр витĕмĕнчи йӳçĕлĕхсен таблици
!Çыхăнăвĕ
!Хормули
!Процентлă<br />шучĕ
|-
|[[Вутчул-çĕр]]
|style="text-align: center;"|SiO<sub>2</sub>
|style="text-align: right;"|59,71 %
|-
|[[Тăм-çĕр]]
|style="text-align: center;"|Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
|style="text-align: right;"|15,41 %
|-
|[[Кальци йӳçĕлĕхĕ]]
|style="text-align: center;"|CaO
|style="text-align: right;"|4,90 %
|-
|[[Магни йӳçĕлĕхĕ]]
|style="text-align: center;"|MgO
|style="text-align: right;"|4,36 %
|-
|[[Натри йӳçĕлĕхĕ]]
|style="text-align: center;"|Na<sub>2</sub>O
|style="text-align: right;"|3,55 %
|-
|[[Тимĕр йӳçĕлĕхĕ|Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (II)]]
|style="text-align: center;"|FeO
|style="text-align: right;"|3,52 %
|-
|[[Кали йӳçĕлĕхĕ]]
|style="text-align: center;"|K<sub>2</sub>O
|style="text-align: right;"|2,80 %
|-
|[[Тимĕр йӳçĕлĕхĕ|Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (III)]]
|style="text-align: center;"|Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
|style="text-align: right;"|2,63 %
|-
|[[Шыв молекули|Шыв]]
|style="text-align: center;"|H<sub>2</sub>O
|style="text-align: right;"|1,52 %
|-
|[[Титан икĕйӳçĕлĕкĕ]]
|style="text-align: center;"|TiO<sub>2</sub>
|style="text-align: right;"|0,60 %
|-
|[[Фосфор пентоксичĕ]]
|style="text-align: center;"|P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>
|style="text-align: right;"|0,22 %
|-
!colspan="2"|Пурĕпе
!style="text-align: right;"|99,22 %
|}

Çĕрĕн йывăрăшĕ 5,98 яхăн{{e|24}}&nbsp;кг тан. Вăл чылайрах [[тимĕр]]тен (32,1 %), [[йӳçамăш]]рен (30,1 %), [[кремни]]рен (15,1 %), [[магни]]рен (13,9 %), [[кӳкĕрт]]рен (2,9 %), [[никкĕль]]рен (1,8 %), [[кальци]]рен (1,5 %) и [[алюмини]]рен (1,4 %) тытăнса тăрать; ытти элеменчĕсем çине 1,2 % юлать.

=== Шалти тытăмĕ ===
[[Ӳкерчĕк:Globe4.jpg|мини|[[Çĕр (планета)|Çĕрĕн]] пĕтĕмĕшлĕ тытăмĕ]]

=== Çĕр витĕмĕ ===

=== Çĕрĕн мантийĕ ===
[[Ӳкерчĕк:Earth layers model.png|мини|Çĕр моделĕ]]
Манти — Çĕрĕн [[силикат]]лă çавра капламĕ. Вăл ытларах [[ту тăпри]]ллĕ [[перидотит]]сенчен — [[магни]], [[тимĕр]], [[кальци]] селикачĕсенчен тăрать. Мантийĕн ту тăприсем кăштах шăраннисем [[Çĕр витĕмĕ]]н çӳлти сийне хăпарнă çем базальт е унăн евĕр шăранчăкĕсем пулса тухаççĕ.
Манти Çĕр йывăрăшĕн 67 %, 83 % яхăн калăпăшĕн пайĕ пулать. Вăл Çĕр витĕмĕн аялти чиккинчен  5 — 70 километр пуçланса, тĕшĕн чиккине çити, 2900 км пырать.

==== Çĕрĕн тĕшĕ ====
Тĕшши [[тимĕр]]-[[никĕль]] хутăш шăранчăкĕсенчен, ытти сидерофиллă элементсенчен тăрать.

=== Тектоника платформисем ===
[[Ӳкерчĕк:Tectonic plates.png|мини|Çĕрĕн тектоникă платхормисен картти.]]

{| class="wikitable"
!Плита ячĕ
!Лаптăкĕ<br /><span style="font-size: smaller;">10<sup>6</sup>&nbsp;км<sup>2</sup></span>
!Витĕмлех лаптăкĕ 
|-
| [[Африка плитти]] ||style="text-align: center;"| 61,3 ||style="text-align: center;"| [[Африка]]
|-
| [[Антарктика плитти]] ||style="text-align: center;"| 60,9 ||style="text-align: center;"| [[Антарктика]]
|-
| [[Австрали плитти]] ||style="text-align: center;"| 47,2 ||style="text-align: center;"| [[Австрали]]
|-
| [[Еврази плитти]] ||style="text-align: center;"| 67,8 ||style="text-align: center;"| [[Ази]] тата [[Европа]]
|-
| [[Çурçĕр Америка плитти]] ||style="text-align: center;"| 75,9 ||style="text-align: center;"| [[Çурçĕр Америка]] тата çурçĕр-тухăç [[Çĕпĕр]]
|-
| [[Кăнтăр Америка плитти]] ||style="text-align: center;"| 43,6 ||style="text-align: center;"| [[Кăнтăр Америка]]
|-
| [[Лăпкă океан плитти]] ||style="text-align: center;"| 103,3 ||style="text-align: center;"| [[Лăпкă океан]]
|}

== Уйăх ==
[[Ӳкерчĕк:AS08-13-2329.jpg|мини|Çĕр Уйăх çинчен курăнни]]
{| class="wikitable"
!Ячĕ || Диаметр || Йывăрăшĕ || [[Мăн çурма тĕнĕлĕ]] || Çаврăну тапхăрĕ
|-
||[[Уйăх (спутник)|Уйăх]]
| style="text-align: center" | 3&nbsp;474,8&nbsp;км
| style="text-align: center" | 7,349{{e|22}}&nbsp;кг
| style="text-align: center" | 384&nbsp;400&nbsp;км
|27&nbsp;кун 7&nbsp;сехет 43,7&nbsp;минут
|}

== Çавăн пекех ==

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Вуламалли ==

== Каçăсем ==
* [http://www.worldometers.info/ru/ Всемирная статистика в реальном времени]{{ref-ru}}
* [https://www.webcitation.org/6GVr8TSgV?url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Профиль Земли]— [https://solarsystem.nasa.gov/ Исследование Солнечной системы]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511235712/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth |date=2013-05-11 }} — [[НАСА|NASA]].{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20140220162927/http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html Измерения температуры и осадков] — National Climatic Data Center{{ref-en}}
* [https://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html Изменения климата] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221115223602/https://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html |date=2022-11-15 }} — [[НАСА|NASA]]{{ref-en}}
* [http://geomag.usgs.gov/ Геомагнетизм Земли] — [[Геологическая служба США]]{{ref-en}}
* {{cite web |title = Фотографии Земли на сайте NASA |url = http://eol.jsc.nasa.gov/Coll/weekly.htm |archiveurl = https://web.archive.org/web/20090430041323/http://eol.jsc.nasa.gov/Coll/weekly.htm |archivedate = 2009-04-30 |deadlink = yes  |lang = en }}
* [https://earthobservatory.nasa.gov/ Земная обсерватория] — [[НАСА|NASA]]{{ref-en}}

{{Çĕр}}
{{Çĕр тытăмĕ}}
{{Хĕвел системи}}
{{Çĕр вырнаçăвĕ}}
{{Çутçанталăк}}
{{Astro-stub}}

[[Категори:Хĕвел системинчи планетăсем]]
[[Категори:Çĕр ушкăнĕнчи планетăсем]]
[[Категори:Çĕр (планета)]]
[[Категори:Планетăсем]]