Итиль

Анатри Атăлçин паянхи картти

Итиль (Атиль), Хазар каганачĕн арабсем тапăнма пуçласанхи тĕп хули. Унран маларахри тĕп хула Сементер пулнă. Итиль хăй те малтан урăхла ятлă пулнă — Хамлидж (Хамлых). Татах та тĕрĕсрех, ахăртнех, çапла каламалла — Халидж (Хамлых) тесе хасарсем хăйсем каланă, Итиль тесе вара — ютпатшалăх çыннисем (тулаш Ят).

Татах та каярахпа Хазаран тени пур. Вăл вара мĕнпур хулан пĕр пайĕ пулма кирлĕ (Итиль тенине те хула пайĕ пек ăнланнă пулмалла).

Хасар каганачĕ аркансан Итиль те çухалнă, анчах та çав тĕлеллех çĕнĕ Саксин хули çĕкленнĕ (ăна ĕнтĕ ун чух хазарсем ертсе пыман темелле).

Çавăн пекех

• Хазар хулисен ят-йышĕ

Литература

• Якубовский А. Ю. К вопросу об исторической топографии Итиля и Болгар в IX и X вв. // Советская археология. — Т. X. — М.—Л., 1948. — С. 255—270.
• Артамонов М. И. История хазар. — Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962. — С. 385—399.
• Флёров В. С. Итиль // «Города» и «замки» Хазарского каганата. Археологическая реальность. — М.: Мосты культуры, 2010. — С. 83—119.
• Пачкалов А. В. Итиль // Ислам в Поволжье. Энциклопедический словарь. Вып. 5. М. Нижний Новгород, 2012.
• Пачкалов А. В. Средневековые города Нижнего Поволжья и Северного Кавказа. М., 2018.
• Сарапулкин В. А., Соловьев Д. С., Котеньков С. А., Кравченко Э. Е. Поселения хазарского времени в дельте Волги // КСИА. — Вып. 268. — М., 2022. — С. 245—255.

Каçăсем

• Атель (Идль, Итиль, Этель) // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• В. Дзагуто. Итиль сгоревший и утонувший, Время новостей (2008-09-04). Тĕрĕсленĕ 25 Авӑн уйӑхӗн 2012.

• В. Тихомиров, И. Попова. Хазарская мечта, Огонёк. Тĕрĕсленĕ 25 Авӑн уйӑхӗн 2012.

• Хазарский каганат. Астрахань.Ру. Тĕрĕсленĕ 25 Авӑн уйӑхӗн 2012.