Корн чĕлхи страницӑн кодне пӑхни

{{Чĕлхе
|тĕс=инди-европа
|ят=Корн чĕлхи
|тăван ят=Kernowek
|патшалăхсем=[[Аслă Британи]]
|регионсем=[[Корнуолл]]
|официаллă чĕлхе=
|йĕркелекен=Cornish Language Partnership
|калаçакансем=3500
|рейтинг=
|статус=
|çухалнă=
|категори=[[Еврази чĕлхисем]]
|классификаци=
[[Инди-европа чĕлхисем|Инди-европа çемьи]]
:[[Кельт чĕлхисем|Кельт турачĕ]]
::[[Бритт чĕлхисем|Бритт ушкăнĕ]]
|çыру=[[латиница]]
|ГОСТ 7.75–97=кор 332
| ISO1                      = kw
| ISO2                      = cor
| ISO3                      = cor
}}

'''Ко́рн чĕлхи''' (''Kernowek, {{lang-en|Cornish}}, ''корнуэл'' тата ''корнвалли'' вариантсем те пур) — [[инди-европа чĕлхисем|инди-европа чĕлхе çемьин]] [[кельт чĕлхисем|кельт ушкăнĕнчи]] [[бритт чĕлхисем|бритт]] турачĕ шутĕнчи чĕлхе. [[XIX ĕмĕр]]чен [[Корнуолл]] акăлчан графлăхĕнче пурăнакан халăхăн пĕр пайĕ пупленĕ, халĕ чĕлхене чĕрĕлтерес тĕллевпе тăрăшаççĕ.

== Кун-çулĕ ==
Корнуолл çĕрĕнче, ытти кăнтăр Британире пекех, кельтсем пурăннă, каярахпа Рим айне лекет. Пĕрлехи бритт чĕлхи V ĕмĕрте, [[англосакссем]] кельтсене анăçалла хĕстерме пуçласан, арканма тытăнать. [[577]] çулта, Деорхам патĕнчи çапăçу хыççăн англосаксон çĕр тытăмĕсем [[Северн (река в Англии)|Северн]] вăррине çитнĕ, çакăнтанпа кăнтăр-анăçри бриттсене хальхи Уэльсри тата Англин çурçĕрĕнчи хăйсен тăванĕсенчен уйăралаççĕ. Çак вăхăтрах бриттсем [[Арморика]] çурутравне куçма пуçлаççĕ, çакăн хыççăн унăн ячĕ [[Бретань]] пулса тăрать. Арморикăри бриттсен чĕлхи тепĕртакран  [[бретонь чĕлхи]] пулса каять, Англин кăнтăр-анăçне  акăлчан чĕлхи кĕме тытăнать.

Чи малтанхи корн чĕлхин палăкĕ — латынь-корн сăмахсарĕ, ''Vocabularium Cornicum'' ятлăскер, XII ĕмĕрте хатĕрленĕскер. XIII ĕмĕрте вăтам корн тапхăрĕ пуçланать. Корн литературин паллă ĕçĕсене хайланă: ''Pascon agan Arluth'' («Страсти нашего Господа»), ''Ordinalia'' (XV ĕмĕр) — пысăк сăвăлла пьеса, виççĕ пайран тытăнса тăрать («Происхождение мира», «Страсти Христовы», «Воскресение Господне»), ''Beunans Meriasek'' («Сăв. [[Мериадок (сăваплă)|Мериадок]]» пурнăçĕ), ''Bewnans Ke'' («Жизнь Кея»), вĕсенче [[Артур патша]] пирки романсенчи материал, Трегир кĕлтунисем пур. XVII ĕмĕртенпе çĕнĕ корн тапхăрĕ тапранать; çакăн чухнехи чĕлхе пирки эпир валли антикварĕ [[Эдвард Ллуйд]] çырнисенчен пĕлетпĕр.

V ĕмĕртенпех корн чĕлхин ареалĕ пермаях хĕсĕнсе пынă, çапах та XVI ĕмĕрте, [[Реформаци]] вăхăтĕнче мĕнпур Англире турăна акăлчанла кĕл тунă, Корнуоллре нумай çын хирĕçленĕ — вĕсем акăлчанла пĕлмен. Корн чĕлхине акăлчан чĕлхи питĕ сĕмленĕ (сăмахран, корн орфографийĕ вăхăт иртнĕçем акăлчансен патнелле шуçнă). Кун чухне, чăннипех, Бретаньпе çыхăнăва татман, уйрăмах пулăçсем, Корнуолла сезона ĕçлеме килекенсем (унта [[тăхлан]] усравĕсене тупнă пулнă).

Корн чĕлхипе калаçакан юлашки çын тесе тахçанах [[1777]] çулта вилнĕ [[Долли Пентрит]]а шутланă. Юлашки вăхăтра, çапах та, çакна тĕрĕсех мар теççĕ:  [[1875]] çулта корнла пуплекен улттă ватă çынна тупнă. Хăш чухне, Джон Дэйви ([[1890]] çĕре кĕнĕ) е Элисон Треганнинг ([[1906]]!) тесе шутлаççĕ. Корн чĕлхисĕр урăх чĕлхепе калаçман çын Честен Марчант ([[1676]] çулта куçне ĕмĕрлĕхех хупнă) пулнă.

=== Чĕрĕлӳ ===
Корн чĕлхине чĕрĕлтерекенĕ [[Генри Дженнер]]пе [[Роберт Мортон Нэнс]] шутланаççĕ, вĕсем, вăтам корн литература тексчĕсемпе усă курса, корн чĕлхин çĕнетĕвĕсене сĕнеççĕ; вĕсем çакăн чухне корн тексчĕсемпе çеç мар, çалах валли тата бретонь материалĕсемпе, ĕçленĕ, тĕслĕхрен, хальхи пурнăç сăмахĕсене шута илсен. Çак система, ăна «Пĕрлĕ корн чĕлхи» (''Unified Cornish'', ''Kernewek Unyes'', кĕскен UC тенĕ), чылай хушă пурĕ те йышăннă йĕрке шутланнă, паянкуна та хăйĕн сĕмне упрса пырать.

[[1980-мĕш çулсем|1980-мĕш]] çулсен пуçламăшĕнче Ричард Гендалл, Нэнс юлташĕ, кайранхи тапхăрти прозаран пыракан акăлчан сĕмне лекнĕ çĕнĕ системăна сĕнет. Çак система («Хальхи корн чĕлхи», ''Curnoack Nowedga'') анлă саралаймасть, авторĕ те ăна пĕрмаях çĕнетнĕ.

[[1986]] çулта Кен Джордж «Пĕрлĕ корн чĕлхи» (''Common Cornish'', ''Kernewek Kemmyn'', KK) системине пичетлет. Çак йĕркере UC системин чылай çитменлĕхне пĕтернĕ. KK-на хапăлласа кĕтсе илнĕ, уйрăмах ăна вĕрентӳçĕсем мухтанă. Корн чĕлхи канашĕ официаллă, хăш хаклавсемпе, корн чĕлхине пĕлекен 80 % халăхĕ те çакăнпа усă курать.

[[1995]] çулта Николас Уильямс хăйĕн UCR, «Улăштарнă пĕрлĕ корн чĕлхи» (''Unified Cornish Revised'', ''Kernewek Unys Amendys'') вариантне сĕннĕ. Уильямс UC системи КК–нчен аванрах тенĕ, çитменлĕхĕсене тӳрлетме пулать, если взять в расчет материалы рукописей, недоступных Нэнсу. UCR ытлах маралман, çапах та ăна ''Agan Tavas'' («Пирĕн чĕлхе») йĕркелӳ йышăнать. Чĕлхен тĕрлĕ варианчĕсем пирки вĕри тавлашу пынă, çапах та пур тĕрлĕхĕсем те пĕр-пĕринпе ăнлануллă шутланаççĕ.

Юлашки вăхăтри хаклавсемпе, корн чĕлхине тĕрлĕ степеньле пĕлекен йыш 3500 çын (Корнуолл халăхĕн пĕр процентĕнчен сахал); 300-400 яхăн çын таса калаçать. Хăшĕсем корн чĕлхипе калаçакан çемьере çуралса ӳснĕ, анчах та вĕсенчен чылайăшĕ ытларах акăлчанла пурлет. Корн чĕлхине вырăнти влаçсем пулăшу параççĕ, çул çине икĕ чĕлхеллĕ паллăсем лартаççĕ, корнла кунсерен радиопа инçекурава кăлараççĕ. Темиçе корн пĕрмай тухакан кăларăм пур, корн чĕлхипе статьясене акăлчан чĕлхиллĕ хаçатсенче пичетлеççĕ. Аслă Британи правительстви европа  [[Регионсемпе сахалрахăшсен чĕлхисен хартийĕ|регионсемпе сахалрахăшсен чĕлхисен хартин]] сĕнĕвĕсене пурнăçа кĕртсе корн чĕлхине аталанма пулăшать.

== Лингвистика пахалăхĕ ==

=== Çырулăхĕ ===

Çырулăхне латиницăпа никĕсленĕ, [[орфографи]]йĕ чĕлхен пĕтĕм кун-çулĕнче те тăнăç пулман. Вăтам корн тата уйрăмах çĕнĕ корн тапхăрĕнче акăлчан орфографин сĕмĕ питĕ туйăнать.

=== Фонетикăпа фонологи ===

=== [[Морфологи]] ===

=== [[Синтаксис]] ===

== Диалектсем ==

== Лексика тĕслĕхĕсем ==
{| border="1" cellspacing="0" padding="5"
!Корн (SWF) || Валли || Бретонь || Чăваш
|--
| Kernowek || Cernyweg|| Kerneveureg || корн
|--
| gwenenen	|| gwenynen || gwenanenn || пыл хурчĕ
|--
| cador || cadair || kador || пукан, тенкел
|--
| keus || caws || keuz || сыр
|--
| en-mes || y ffordd allan || er-maez || тухăм
|--
| codha || cwympo ||	kouezhañ || ӳкме
|--
| gaver || gafr ||	gavr || качака
|--
| chi || tŷ ||	ti || кил
|--
| gweus || gwefus || gweuz || тута
|--
| aber	|| aber, genau || aber || шыв вăрри
|--
| niver || rhif, nifer || niver || хисеп
|--
| peren	|| gellygen || perenn || груша
|--
| scol || ysgol || skol || шкул
|--
| megy || mygu || mogediñ || чĕлĕм туртма
|--
| steren	|| seren || steredenn || çăлтăр
|--
| hedhyw	|| heddiw || hiziv || паян
|--
| whibana	|| chwibanu || c’hwibanat || шăхăртма
|}

== Вуламалли ==

== Çавăн пекех пăхăр ==

== Каçăсем ==
{{Interwiki|kw|Pennfolen|корнла||}}
* Ferdinand, Siarl (2013). Brief History of the Cornish language, its Revival and its Current Situation. ''E-Keltoi'', Vol. 2, 2 Dec. pp. 199-227 [https://www.academia.edu/5323710/A_Brief_History_of_the_Cornish_Language_its_Revival_and_its_Current_Status]
* [http://www.cornish-language-news.org/ An Burow] Корн чĕлхи пирки çĕнĕ хыпарсем
* [http://www.cornish-language.org/ Cornish Language Fellowship]
* [http://www.agantavas.org.uk/ Agan Tavas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081202114453/http://www.agantavas.org.uk/ |date=2008-12-02 }} Корн чĕлхи аталанăвĕн этем пĕрлĕхĕ
* [http://www.bbc.co.uk/cornwall/connected/stories/new_cornwall_language.shtml ''Blas Kernewek'' — A Taste of Cornish] Би-Би-Си хатĕрленĕ корн чĕлхин вĕренӳ урокĕсем
* [http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/cornish.shtml Cornish today]
* [http://www.podstantsiya.ru/?area=posts&id=604  The Beatles юррисене корн чĕлхипе шăрантарнă Мэтью Кларк çинчен радиосюжет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305020217/http://www.podstantsiya.ru/?area=posts&id=604 |date=2016-03-05 }}
* [http://minlan.narod.ru/Cornish.html Корнский язык — Европăн миноритари чĕлхисем ]

{{Кельт чĕлхисем}}

[[Категори:Бритт чĕлхисем]]
[[Категори:Аслă Британи чĕлхисем]]