Мускав
| Мускав | |
Хула гербĕ
| |
| Патшалăх: | Раççей |
|---|---|
| Регион: | Федеративлă хула |
| Никĕсленĕ: | 1147 |
| Хула, çултан: | |
| Халăх йышĕ, пин çын: | 12 380 664 (2017) |
| Хула лаптăкĕ: | 1 097,12 км2 |
| Геогр. анлăхĕ: | 55° 44′ ç. ш. |
| Геогр. вăрăмлăхĕ: | 37° 33′ х.т.д. |
Мускав (выр. Москва) — Раççей Федерацийĕн тĕп хули, унӑн субъекчĕ, Мускав облаçĕн тĕп хули. Мускав юхан шывĕ çинче вырнаçнă. 1147 çулта Юрий Долгорукий никĕсленĕ, 1918 çултанпа Раççейĕн тĕп хули.[1]
Мускав, Вырӑс патшалӑхӗн, Раҫҫей империйӗн историллӗ тӗп хули (1728-1730 ҫулсенче), ССРП историллӗ тӗп хули. Хула-паттӑр. Мускавра Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх влаҫӗн федераци органӗсем (Конституциллӗ судсемсӗр пуҫне), ют ҫӗршыв патшалӑхӗсен элчелĕхĕсем, раҫҫей коммерци организацийӗсемпе пĕрлĕхӗсен нумайӑшӗн штаб-хваттерӗ пур.
Раҫҫейӗн хӗвеланӑҫ енче, Мускав юханшывӗ хӗрринче, Тухӑҫпа Европӑри тӳремлӗхĕ варринче, Окапа Атӑл шывӗ хушшинче вырнаҫнӑ. Федераци субъекчӗ пекех, Мускав Мускавпа Калукӑ облаҫӗсемпе чикӗленет.
Мускав — Раҫҫейри халӑх юратакан туризм центрӗ шутланать. Кремль, Хӗрлӗ лапам, Новодевичье мӑнастăрӗпе Вознесени Чиркӗвӗ Коломенскинче ЮНЕСКО пӗтӗм тӗнчери еткерӗн объекчӗсен йышне кӗреҫҫӗ. Çаплах вăл транспорт ҫыххи шутланать: хулара 6 аэропорт, 9 чугун ҫул вокзалĕ, 3 юханшыв порчĕ (Атлантика тата Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океансен бассейнӗсем ҫинчен ҫырмалли ҫыру пур). 1935 ҫултанпа Мускавра метрополитен ӗҫлет. Мускав — ҫӗршывӑн спорт центрӗ. 1980 ҫулта Мускавра XXII ҫуллахи Олимп вӑййисем иртнӗ, 2018 ҫулта вара футбол чемпионачӗн хуҫисенчен пӗри пулса тӑнӑ.
Мускав пуçлăхĕ — Сергей Собянин.
Этимологи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Анклăш чĕлхинчен Moscow вăл хăйне кура тутарпа-мăнхул карти вăхăтĕнче "Mosque" ятлă пулнă "мечете" палăртнă, тутарсен ставки пулнă унта ĕлĕк авал, унтан хула пулса каят.
Администрациллĕ пайлану
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Мускав 10 тăрăхран тытăнса тăрать:
- Хĕвелтухăç тăрăхĕ
- Хĕвеланăç тăрăхĕ
- Зеленоград
- Çурçĕр тăрăхĕ
- Çурçĕр-Анăç тăрăхĕ
- Çурçĕр-Тухăç тăрăхĕ
- Вар тăрăхĕ
- Кăнтăр-Анăç тăрăхĕ
- Кăнтăр-Тухăç тăрăхĕ
- Кăнтăр тăрăхĕ
1992 çулччен Мускав районсене пайланнă. Халь тăрăхсемпемпе управăсенчен тытăнса тăрать.
Мускаври вĕренӳ аслă шкулĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- М. В. Ломоносов ячĕллĕ Мускав патшалăх университечĕ
- Мускаври физикăпа техника институчĕ
- Н.Е. Бауман ячĕллĕ Мускав патшалăх техника университечĕ
- Мускаври энергетика институчĕ
- Мускаври авиаци институчĕ
- Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
- Мускаври инженерли-физика институчĕ
- Раççейри патшалăхăн нефтьпе газ университечĕ
- Мускаври патшалăхăн техника университечĕ ("МАМИ")
- Мускаври патшалăхăн ту ĕçĕсен университечĕ
- Раççейри патшалăхăн технологи университечĕ "МАТИ"
- Мускаври патшалăхăн индустри университечĕ
- Мускаври патшалăхăн технологи университечĕ «Станкин»
- Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
- П. И. Чайковский ячĕллĕ Мускаври патшалăх консерваторийĕ
- РФ Ертӳçĕлĕх çумĕнчи Финанс Академийĕ
- Патрис Лумумба ячĕллĕ Раççейĕн халăх туслăхĕн университечĕ
- Çар университечĕ (РФ Хӳтĕлев министерствин)
- А. М. Горький ячĕллĕ Литература институчĕ
- Мускаври патшалăхăн лингвистика университечĕ
- Мускаври ял хуçалăх академийĕ
- Мускаври патшалăхăн вăрман университечĕ
- Мускаври патшалăхăн текстиль университечĕ
- Мускаври патшалăхăн геодезипе картографи университечĕ
- Мускаври патшалăхăн пичет университечĕ
Истори
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пурăнан халăх
[тӳрлет | кодне тӳрлет]| Хăш халăхне палăртнисем | Халăх йышĕ, çын (2010 çул)[2][3] | Процент |
|---|---|---|
| Вырăс | 9 930 410 | 86,33% |
| Украин | 154 104 | 1,34% |
| Тутар | 149 043 | 1,30% |
| Эрмен | 106 466 | 0,93% |
| Азербайджан | 57 123 | 0,50% |
| Еврей | 53 145 | 0,46% |
| Белорус | 39 225 | 0,34% |
| Грузин | 38 934 | 0,34% |
| ... | ||
| Чăваш | 14 313 | 0,12% |
| Халăхне кăтартман | 668 409 | 5,81% |
Мускаври коммуникаци
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Мускаври чăваш наци-культура автономийĕ[4]
[тӳрлет | кодне тӳрлет]2000 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнче йĕркеленĕ.
Адрес: 109017, Мускав, Большая Ордынка ур., 46 çурт , 1 пӳрт.
Ертӳçи: Григорьев Анатолий Иванович.
Автономи Акатуй уявне ирттерет.
Мускаври чăваш культура пĕрлĕхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Мускаври чăваш хорĕ «Туслăх» (халĕ «Атăл»)
- ачасен ташă ушкăнĕ «Шăнкăрав»
- вырсарникун чăваш шкулĕ
Ертӳçи: Смирнова Лира Петровна
- Мускаври чăваш этеплĕх пĕрлĕхĕ(ĕçлемен каçă)
.svg){kind=small}
Паллă çынсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Дмитрий Донской 1350—1389
- Пётр I 1672—1725
- Александр Cуворов 1729—1800
- Иван Крылов 1769—1844
- Александр Грибоедов 1795—1829
- Александр Пушкин 1799—1837
- Николай Гоголь 1809—1852
- Михаил Лермонтов 1814—1841
- Фёдор Достоевский 1821—1881
- Софья Ковалевская 1850—1891
- Владимир Шухов 1853—1939
- Антон Чехов 1860—1904
- Михаил Челноков 1862—1905
- Савва Морозов 1863—1935
- Василий Кандинский 1866—1944
- Андрей Туполев 1888—1972
- Борис Пастернак 1890—1960
- Михаил Булгаков 1891—1940
- Марина Цветаева 1892—1941
- Владимир Маяковский 1893—1930
- Сергей Королёв 1907—1966
- Сергей Михалков 1913—2009
- Андрей Сахаров 1921—1989
- Булат Окуджава 1924—1997
- Евгений Леонов 1926—1994
- Евгений Светланов 1928—2002
- Юрий Яковлев 1928
- Андрей Тарковский 1932—1986
- Андрей Вознесенский 1933
- Юрий Визбор 1934—1984
- Игорь Можейко (Кир Булычёв) 1934—2003
- Юрий Лужков 1936
- Сергей Аверинцев 1937—2004
- Андрей Михалков-Кончаловский 1937
- Владимир Высоцкий 1938—1980
- Никита Михалков 1945
- Андрей Макаревич 1953
- Алексей Пажитнов 1956
- Сергей Брин 1973
Çав. пекех
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Кремль (Мускав)
- Мускав музейĕсем
- Мускав урамĕсем
- Мускавăн пурăнакан вырăнĕсем
- Мускав фонтанĕсем
- Мускав облаçĕ
- Мускав телекуравĕ
- Мускав-Сити
- Олимпийский (спорт комплексĕ)
- Хрущёвка
- Арх Москва
- ГУМ
- Останкино çӳлĕ çурт
Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Владимир Гиляровский. Москва и москвичи (Wikisourceре)
- Москва в журнале Наука и жизнь
- Окликни улицы Москвы… 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ. — история Москвы и русской речи, места в Москве.
- Старая Москва и Москва, которой нет — ватă мускав кварталĕсемпе урамĕсен фотографисем, кунçулĕсем, халапĕсем.
- Селиванов А. Ф., Забелин И. Е. Москва // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
- Москва : Энциклопедия / гл. ред. А. Л. Нарочницкий. — М. : Советская Энциклопедия, 1980. — 688 с., ил.
- Колодный Л. Е. Москва у нас одна. — М. : Политиздат, 1991.
- Москва : Энциклопедия / Гл. ред. С. О. Шмидт ; Сост. : М. И. Андреев, В. М. Карев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 1997. — 976 с. : ил.
- Москва — Петербург : Pro et contra. Диалог культур в истории национального самосознания. Антология. — Северо-Западное отделение Российской академии образования, Русский христианский гуманитарный институт; (Составитель К. Г. Исупов. Отв. ред. Д. К. Бурлака). — СПб. : Изд-во РХГИ, 2000. — 711 с. ISBN 5-88812-067-7
- Самойлов Б. Л., Морозова Г. В. Красная книга города Москвы. — М.: 2001.
- Гиляровский В. А. Москва и москвичи. — М. : АСТ Астрель, 2005. — 511 с.
- Гиляровский В. А. Мои скитания / Москва газетная — М. : АСТ, 2007. — 508 с.
- Пыляев М. И. Старая Москва: Рассказы из былой жизни первопрестольной столицы; (сост., предисл. и коммент. Ю. Н. Александрова). — Москва: АСТ Хранитель, 2007. — 762 c.
- Вахитов, Р. Р. Москвичи как сословие. // Отечественные записки. — 2012. — № 3.
- Большой атлас Москвы / Московский гос. ун-т им. М. В. Ломоносова; картогр. основа — Роскартография ; науч. рук. Н. С. Касимов, В. С. Тикунов. — М.: Феория, 2013. — ISBN 978-5-91796-032-6
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ Мускав хули ҫинчен калакан информаци 2021 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года 2014 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей 2021 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ чăваш наци культурин автономийĕ(ĕçлемен каçă)
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
|
Мускав Викиампарта? |
|---|
- Мускав ертӳлĕхĕн сайчĕ 2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
- Мускав фотографисем
- Форум Москвы
| Мускав темăсенче | ||
|---|---|---|
Ертӳлĕх • Мэр • Герб • Ялав • Гимн • Элем • Административлă пайланăвĕ • Географи • Пурăну вырăнĕсем • Халăх • Истори • Экономика • Театрсем • Урамсем • Архитектура • Садсемпе парксем • Музейсем • Спорт • Пĕлӳлĕх • Паллă вырăнсем • Транспорт • Метро • Радио • Телевидени • Климат • Экологи • Флора • Мускав хутлăхĕ • Юханшыв
|  | |
| Раççей Федерацин Вăта федераци тăрăхĕ | ||
|---|---|---|
 | ||
Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ |
||
|---|---|---|
| Республикăсем |  | |
| Енсем |
Алтай • Байкал Лешьен • Камчатка • Краснодар • Красноярск • Перĕм • Ставрополь • Тинĕсçум • Хабаровск | |
| Облаçсем |
Амур • Архангельск • Аçтăрхан • Ăренпур • Белгород • Брянск • Владимир • Волгоград • Вологда • Воронеж • Иваново • Иркутск • Запорожье1 • Калининград • Калуга • Кемĕр • Киров • Кострома • Курган • Курск • Ленинград • Липецк • Магадан • Мурманск • Мускав • Новгород • Омск • Орёл • Пенза • Псков • Ростов • Рязань • Самар • Сарăту • Сахалин • Свердловск • Çĕн Çĕпĕр • Смулен • Тамбов • Тĕвер • Томск • Тула • Тĕмен • Херсон1 • Челепи • Чĕмпĕр • Чулхула • Ярославль | |
| Федераци шайĕнчи хуласем | ||
| Автономиллĕ облаç | ||
| Автономиллĕ тăрăхсем | ||
|
1 Тĕнчери йышăннă Украинăн территорисенчи • 2 Архангельск облаçне кĕрет • 3 Тĕмен облаçне кĕрет | ||
| Европăри тĕп хуласем | |
|---|---|
ПНО пайташ-патшалăхĕсен тĕп хулисем: Амстердам • Андорра-ла-Велья • Анкара • Астана • Афин • Белград • Берлин • Берн • Братислава • Брӳссел • Будапешт • Бухарест • Вадуц • Валлетта • Варшава • Вена • Вильнюс • Дублин • Загреб • Киев • Кишинёв • Копенгаген • Лиссабон • Лондон • Любляна • Люксембург • Мадрид • Минск • Монако • Мускав • Никосия • Осло • Парис • Подгорица • Прага • Рейкьявик • Рига • Рим • Сан-Марино • Сараево • Скопье • Софи • Стокгольм • Таллин • Тирана • Хельсинки |
- Википеди:Ĕçлемен каçăллă статьясем
- Файл каҫи ӗҫлемен страницӑсен йышӗ
- Викиампар каçă статьисем
- Вăта федераци тăрăхĕ
- Европăри тĕп хуласем
- Мускав
- Раççей хулисем
- Раççейĕн миллионлă хулисем
- XII ĕмĕрте никĕсленĕ хуласем
- Паттăр хуласем
- Патшалăхсен тĕп хулисем
- Пурăнан вырăнсем, алфавитпа
- Хула
- Асамлӑ ISBN каҫӑсемпе усӑ куракан страницӑсем