Фотографи

Фотоательери сеанс. 1920 ҫҫ.

Фотографи (гр. φως — «çутă» + γραφη — «çыратăп») — çутăпа çыракан техника: çутта сисĕмлĕ материал çинче ӳкерчĕке ӳкересси.

Мобилографи - (лат. mobilis — «куçса çӳрекен», тата гр. grapho – «çыру») — сăнӳкерчĕк ăсталăхĕн пĕр уйрăмĕ, Сăнӳкерчĕксене ӳкермешкĕн професиллĕ усă курма хатĕрлемен тĕрлĕ аппартсем ăшне кертсе лартнă цифра фотоаппарчĕсене усă кураççĕ: мобиллĕ телефонсене, кăсье компьютерĕсене тата ытти тĕрлĕ япаласене.

Фотоаппарат (фотоаппарат, фотокамера) - хускалман ӳкерчӗксене регистрацилемелли хатӗр (фотографи илмелли). Ӳкерчӗксене фотоаппаратра ҫутӑ системи ҫине витӗм кӳнипе фотохими меслечӗпе пурнӑҫлаҫҫӗ. Ҫапла майпа вӑрттӑн ӳкерчӗк лаборатори имҫамӗ ҫумӗнчи куҫа курӑнакан сӑн пулса тӑрать. Цифрӑллӑ фотоаппаратра фотоэлектрика улшӑнӑвӗн сӑнӳкерчӗкне электричество сигналне, энергонезависим носитель ҫинче упранакан цифрӑллӑ даннӑйсене улӑштармалли майпа пулса иртет^[1].

Этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

"Фотографи" термин хӑй (фр. photographie д. - грек. (ӑру. п. а) "света" тата "ҫыратӑп"; светопись — рисовани техники) 1839 ҫулта тухнӑ, унпа пӗр вӑхӑтрах тата икӗ астроном — акӑлчан, джон гершель, нимӗҫ, Иоганн фон мӑрер[7] усӑ курнӑ. Раҫҫей империйӗнче "светопись" сӑмах ҫаврӑнӑшӗпе чылай вӑхӑт усӑ курнӑ, анчах та вӑл юлашкинчен пӗрпеклӗх вырӑнне панӑ.

Фотографи историйӗ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Фотографи шухӑшласа кӑларни чылай маларах тунӑ открытисене пӗрлештернине пула май панӑ. Пирӗн эрӑчченхи V ӗмӗрте Мо-цзы ятлӑ авалхи китай философӗ камера-обскурӑн ӗҫӗ ҫинчен ҫырса кӑтартнӑ. Камерӑра обскурӑра аристотель патӗнче тӗл пулни ҫинчен асӑнни, Тен, Вӑл Хӗвел ҫаврака ӳкерчӗкӗ тӑваткал шӑтӑк витӗр мӗнле ҫутатма пултарни ҫинчен ыйтса пӗлнӗ. Художниксем ҫак мелпе малашлӑхлӑ картинӑсем тума вӑтамран тин усӑ курма пуҫланӑ, Ренесанс тапхӑрӗнчи художниксем хушшинче вара-обскура - "тӗттӗм пӳлӗм"ятпа анлӑн паллӑ пулнӑ.

1694 ҫулта Вильгельм Хомберг ҫут тӗнче тӗсне улӑштарсан фотохими реакцийӗсене ҫырса кӑтартнӑ. Вӑл вара виҫӗ ӗмӗр маларах Альберт Аслӑ Альберт уҫнӑ кӗмӗлӗн ҫутти ҫине тимлеттернӗ. Ҫутӑ ӑшӑ мар, кӗмӗл тӑвар тӗттӗмрех тӑвар тунине ҫирӗплетсе паракан пӗрремӗш ҫын-нимӗҫ физикӗ Иоганн Генрих Шульце пулнӑ. 1725 ҫулта ҫутӑ япала хатӗрлес тесе вӑл азот йӳҫекӗпе хутӑштарнӑ, унта кӑштах ирӗлнӗ кӗмӗл пулнӑ. Шульца ҫакна асӑрханӑ: хӗвел ҫути шурӑ хутӑш ҫине ӳксен, вӑл тӗттӗмленме пуҫланӑ, ҫав вӑхӑтрах хӗвел пайӑркисенчен хӳтӗленӗ хутӑш пачах та улшӑнман. Ҫак эксперимент химире мӗн-мӗн шухӑшласа кӑларнине, тӗпчевсемпе изобретенисене ҫӗр-ҫӗр ҫул ытла иртсен сӑнӳкерчӗксем шухӑшласа кӑларма пулӑшнӑ.

Фотографи шухӑшласа кӑларни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ӳкерчӗксене фиксацилеме хӑтланса пӑхнисенчен пӗрремӗшӗ Томас Веджвуд тата Гемфри Дэви тунӑ. Вӗсем 1802 ҫулта кӗмӗл тӑварпа усӑ курса фотограммӑсем илме пултарнӑ, вӗсене ҫирӗплетме май пулман. Сӑнӳкерчӗке уҫма ҫул ҫинче чи малтан Нисефор Ньепс гелиографи шухӑшласа кӑларни ӑнӑҫлӑ пулнӑ (фр. Héliographie). Камера обскурӑпа усӑ курса ӳкернӗ тата маларах упранса юлнӑ ӳкерчӗксенчен чи малтан 1826 ҫулта пичетленнӗ, "Вид чӳречерен Ле-Гра"ятпа паллӑ. Ҫӗнетсе лайӑхлатас тесе гелиографи каярахпа хатӗр ӳкерчӗксене тиражсем тума анлӑн усӑ курнӑ, анчах та ӳкерме вӑл юрӑхсӑр пулнӑ, ҫурӑ тата вак-тӗвек детальсемсӗр тенӗ пекех ытла контрастлӑ ӳкерчӗк панӑ.

1829 ҫулхи декабрӗн 14-мӗшӗнче Непс сӑнӳкерчӗксене ҫирӗплетес енӗпе хӑйӗн опытӗсене ирттерекен Луи Дагерпа пӗрле малалла ӗҫлесси ҫинчен нотари договорне вӗҫленӗ. Пӗр хушӑ изобретательсем хӑйсен ӗҫне партнер вилнӗ хыҫҫӑн дагер патне ҫитрӗҫ. 1839 ҫулта вӑл кӗмӗлпе витнӗ пӑхӑр пластин ҫинче ӳкерчӗксем илмелли меслете пичетлесе кӑларнӑ. Экспонациленӗ хыҫҫӑн пластин ӑшӑтнӑ ртуть мӑшӑрӗпе палӑрнӑ, унтан пӗҫернӗ тӑвар ирӗлчӗкӗнче ҫирӗпленнӗ. Ҫапла майпа илнӗ ӳкерчӗкӗн пӗртен-пӗр экземплярӗ ытла та паха позитив, ӳкерӳ объекчӗсен вак-тӗвек пайӗсене тӗплӗн сӑнласа паракан позитив пек курӑннӑ. Фотографи ӳкерчӗкне илес меслете дагер "дагертипия" тесе ят панӑ тата 1839 ҫулхи июнӗн 14-мӗшӗнче общество пурлӑхне пенси ҫине куҫарнӑ.

Л.Дагерпа пӗр вӑхӑтрах Уильям Генри Фокс Тальбот фотографи ӳкерчӗкне илессишӗн япӑх та йӗрӗнчӗк технологие шухӑшласа кӑларнӑ. Тальбот сӑнӳкерчӗкне тӑхӑнса ҫӳрекенскер, хлорлӑ кӗмӗлпе тултарнӑ хутпа усӑ курнӑ. Процес контактлӑ ӳкерчӗкпе усӑ курса позитивлӑ ӳкерчӗке выляма ирӗк панӑ. Позитив илнӗ дагеротипа хут тытӑмӗсем тата тӳрккес ҫурӑсем ӳкернине пула панӑ. Ку факт технологипе усӑ курнӑшӑн патентлӑ укҫа-тенкӗ кирлӗ пулнипе пӗрлех дагертипи нумайлӑха фотопроцессра доминистрацилекен пулса тӑнинче тӗп вырӑн йышӑнчӗ. Унӑн тӗп меслечӗсенчен пӗри вӑл-портретлани. 1840 ҫулсен варринче дагертип фотопортречӗ портрет миниатюрине пӗтӗмпех тенӗ пекех вартаса кӑларнӑ, художниксенчен нумайӑшне фотографсем ҫине квалификациленме ҫул панӑ.

Фотографи историйӗнче паллӑ мар Ипполит Байар тӑрса юлнӑ, 1839 ҫулта вӑл хӑйӗн тӳрӗ прозитивлӑ меслечӗпе илнӗ фотографисене паллаштарнӑ. Унсӑр пуҫне, 1833 ҫулта нитрат кӗмӗл пулӑшнипе фотографи илмелли меслете Франк-бразили изобретателӗ Тата Эркюль Флоранс художник пичетлесе кӑларнӑ. Вӑл хӑйӗн меслечӗпе усӑ курман, ҫавӑнпа та унӑн тӗпчевӗсем ҫинчен 1970 ҫулсенче кӑна пӗлнӗ. Дагертипипе калотипипе XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурри таран усӑ курнӑ, йӗпе колоди процесӗпе усӑ курнӑ, ӑна негативлӑ позитивлӑ меслет Тальбота тата пысӑк туйӑмлӑхӑн пахалӑхне пӗрлештернӗ. Ҫавӑн чухнех альбумин пичечӗ кӗленче негативсем ҫинчен пысӑк хут йӗрӗсем кӑларса тӑрататчӗ. Йӗпе колоди тӗп ҫитменнипе нӳрӗ фотопластинкӑсене экспонацилесси тата лаборатори туса хатӗрлесси эмульсие шӑварнӑ хыҫҫӑн темиҫе минут хушшинчех эмульсие вӑйлатасси кирлӗ пулнӑ, ҫапла вара ҫутӑпа сиплекен растворсем валли витӗр куракан сий тӑрса юлать. Ҫак йывӑрлӑха 1871 ҫулта акӑлчан врачӗ Ричард Меддокс шухӑшласа кӑларнӑ хыҫҫӑн ҫеҫ татса панӑ.

Инновацие вӗҫленӗ май 1887 ҫулта контрлоле пӑрса пӑралакан гудвин жатиновӑй гудвин Гудвинӗ туса кӑларнине пула кӗленче вырӑнне геллулоидӑн гибкисемпе усӑ курма май пулчӗ. ҪАПЛА ВАРА XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче фотопластинка вырӑнне сарӑ кӗмӗл эмульсиллӗ листовкӑпа рулон фотопленка йышӑннӑ, аналог фотографийӗнче паянхи кунчченех доминистрацилекен. Техникӑна лайӑхлатни тата фотоӳкерчӗке пӗр вӑхӑтрах ансатлатни фотографие анлӑ сарӑлма пулӑшнӑ. Историксен шучӗпе, ку хӑйне евӗрлӗ "портретани"пулнӑ. ҪАВӐН чухне XIX ӗмӗрте пӗрремӗш ҫемье фотоальбомӗсем ҫуралнӑ, вӗсенче вара фотографисене упрама пуҫланӑ.