Цезий: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

04:48, 17 Кӑрлач уйӑхӗн 2010 вӑхӑтри верси

**Элементсен периодла тытăмĕ**
H																	He
Li	Be											B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg											Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr	Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	*	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	**	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

	*	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu
	**	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr

Сĕлтĕлле металсем

Сĕлтĕлле-çĕрле металсем

Цезий/ Caesium (Cs)
Атом номерĕ	55
Ансат япалалăхăн курăмĕ	питĕ çемçе çыхланакан ылтăн евĕрле сарă-кĕмĕл металл
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	132,90543 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	267 пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	375,5 (3,89) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[Cs] 6s¹
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	235 пм
Ион радиусĕ	(+1e) 167 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	0,79
Электрод потенциалĕ	0
Оксидлав капашĕсем	1
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	1,873 г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	0,241 Дж/(K ·моль)
Ăшăяраслăх	35,9 Вт/(м ·K)
Шăрану температури	301,6 K
Шăраннин пайлавла ăшши	2,09 кДж/моль
Вĕрев температури	951,6 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	68,3 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	70,0 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	кубла калăпăшĕпе центăрланă
Решетке периочĕ	6,050 Å
c/a танлашăнни	n/a
Дебай температури	n/a K

Cs	55
132,90545
6s¹
Цези

Цези — хими элеменчĕ Элементсен периодикăллă системинче 55 атом номерлĕ, Cs символпа палăртаççĕ (лат. Cesium), тачăлăхĕпе çемçе, ылтăн евĕр сарă-кĕмĕл тĕслĕ сĕлтĕ метал.

Истори

1860 çулта Германинчи Дюрхеймри минерал çăлĕнчен Р.В.Бунзенпа Густав Роберт Кирхгоф нимĕç химикĕсем спектраллă тĕпчев меслечĕпе тупăçланă. 1882 çулта швед химикĕ К. Сеттерберг CsCNпа Ba хутăшне ирĕлтерсе электролиз мелĕпе цези металне кăларнă.

Ячĕ пулса тухни

Спектăрти икĕ кăвак йĕрпе çыхăннă (лат. caesius — кăвак тӳпе тĕслĕ)

Çутçанталăкра тупăнни

Цезин тĕп руди поллуцит, унсăр пуçне цезипе рубиди кăларма Авогадрит, Лепидолит, Биотит, Амазонит, Петалит, Берилл, Циннвальдит, Лейцит усă кураççĕ. Авогидритсăр (кали борфторичĕ) пуçне вĕсем пурте алюмосиликатсем.

Физикăпа хими пахалăхĕсем

Цезин арканман пĕртен-пĕр 133-мĕш изотоп пур. Ытти изотопĕсем арканма пултараççĕ. Вĕсенчен чи палисем - 134 па 137-мĕшсем, вĕсем атом бомби сирпĕтсен тата атомла реактор ĕçленĕ чухне нумай пулаççĕ. Чн нумай пурăнакан изотпĕ - 135 (_1/2 - 3 миллион çул. Цези металĕ шурă-ылтăн тĕслĕ, ылтăн евĕрлĕрех, анчах çутăрах. Çăмăл ирĕлсе кĕмĕл тĕслĕ питĕ чĕрĕ шĕвек пулать. Цези металĕ чи химилле хастар метал шутланать. Сывлăпа сирпĕнсе хутшăнать (шыв пăси пурри реакцин хăвăртлăхне ӳстерет). Шывпа, пăрпа (−120 °C пулсан та),ансат спиртсемпе, галогенорганикăпа, йывăр металсен галегоничĕсемпе, йӳçĕксемпе, типĕ пăрпа (реакци вăйлă арканса иртет) хутшăнать. Цезин пĕтĕм тăварĕсем (нитрат, хлорид, бромид, фторид, йодид, хромат, манганат, перхлорат, хлорат, азид, цианид, карбонат тата ытти те) шывра лайăх ирĕлĕççĕ. Перхлорат, сурьмянойодид сахал ирĕлнине кура ăна цези тастама тата туса кăларма усă кураççĕ. Питĕ хастар пулсан та азотпа çыхăнмасть (вăйлă хăртсен те). Азидпа нитридне тума тӳрремĕн мар майсемпе усă кураççĕ. Цези гидооксичĕ шывра ирĕлтесен питĕ вăйлă щелочь тата электричество питĕ лайăх иртерет. Çăра CsOH растворĕ пӳлĕм ашшинчех кантăка ирĕлтерет. Ăшăпа ирĕлтернĕ CsOH тимĕр, кобальт, никель, платина, корундпа ZrO₂ пăсать тата кĕмĕлпе ылтăна вăраххăн çĕмĕрет (кислород пулсан птĕ хăвăрт). Родипе ун хăшпĕр хутăшĕсем кăна ирĕлтернĕ CsOH тĕреклĕ.

Хутăшĕсем

Туса кăларни

Усă курни

Фотоэлементсем, фотоумножительсем

Цезин электрон тухас ĕç чи пĕчĕк пулнă май фотоэлементсенче усă кураççĕ. Унта сурьма, кальци, бари, алюмини е кĕмĕлпе тунă хутĕшсем каяççĕ. Цезиллĕ фотоэлементсем аякри ультрафиолетран пуçласа аякри инфракрасный диапазончен ĕçлеççĕ.

Ионизацилекен пайăркасене виçесси

CsI монокристаллĕсенчен сцинтиляци детекторĕсем туса вĕсене ионизацилекен пайăркасене виçме атом техникинче, геологинче, медицинăра, космос тĕпчевĕсенче усă кураççĕ.

Оптика

Цези бромичĕпе йодичĕ ятарлă опиткăра кантăк тума усă кураççĕ (çĕрле курмалии хатĕрсем, прицелсем, тăшман техникипе чĕрĕ вăйне курма).

Çутă хатĕрĕсем

Электротехникăра цезие çктатакан пăрăхсем тума усă кураççĕ, ăна валли цирконипе е тăхланпа çыхăнтарса хатĕрлеççĕ.

Катализаторсем

Рутени-цези-кăмрăк катализаторĕпе цези-рубиди катализаторĕсем анлă усă кураççĕ. Вĕвене аммиак, кӳкĕрт йӳçĕкĕ, бути спирчĕ, кăткă йӳçĕкĕ тата ытти реакцисенче усă кураççĕ.

Химилле ток çăлкуçĕсем

Цези никĕсĕ çинче топливо элеменчĕсем валли хытă электролит усă кураççĕ (цези алюминачĕ).

Изотопĕсем

Радиохастар цезий-137 (Т _1/1 30 çул) изотоп гамма-дефетоскопинче, виçекен техникăра, курăнмат материалсен шайне виçме; медицина хатĕрĕсене эмелсене, апат-çимĕçе стерилизацилеме, рак чирне сыватма усă кураççĕ. Цези-137 тата изотопла ăшă çăлкуçĕсем тума пулăшать (хăвачĕ 1,27 Вт/см³).
Цези-133 атом сехечĕ тунă çĕрте кирлĕ.

Тупăшлани, промăçлăхĕ тата управĕсем

Ӳкерчĕк:DSC858777.JPG

Цезий металĕ (99,99999 %) ампулăра.

Цези гафни, тантал, берилли, рени, платиноидсемпе, кадми, теллурпа пĕрле питĕ сахал управлă элементсен шутне кĕрет. Тĕнчери управĕ 180 пин тонна яхăн (цези оксидне шутласан), питĕ сапаланнă. Çавăнпа хакĕ питĕ пысăк. Çулталăка 9 тонна патне кăлараççĕ, промăçлăх вали 85 тонна кирлĕ. Кирлĕлĕхĕ кашни çул ӳсет. Канадăри Берник-Лейкра (кăнтăр-хĕвелтухăç Минатоба) тĕнчери цезин 70% вырнаçнă. Намибипе Зимбабвере те поллуцит кăлараççĕ. Раççейра мăн управсем Кольски çурутравĕнче, Хевелтухăç Саянра тата Байкал леш енче пур. Промăçлăх валли питĕ таса (99,9—99,999 %) цези кирлĕ. Ăна хатĕрлеме сахал пасем илсе цези азидне вакуумра салатаççĕ (сирпĕнес хăрушлăх пур). Химилле питĕ хастар пулнипе ятарлă кантăкран хатĕрленĕ савăтсенче аргон е водород ăшĕнче упраççĕ (ахаль лаборатори кантăкне пăсать).

Вуламалли

Вредные химические вещества. Радиоактивные вещества: Справ. изд. /. Под. ред. В.А.Филова и др. Л.:Химия, 1990. 464 с
Популярная библиотека химических элементов. Книги 1 и 2, М.: Наука, , 1977.- 588 и 520с.
Перельман. Ф. М. Рубидий и цезий. М., Изд-во АН УССР, 1960. 140 стр. с илл.
Кульварская Б. С., Соболева Н. А., Татаринова Н. В. Композиционные соединения щелочных металлов — новые эффективные источники ионов и электронов. Изв. АН СССР. Сер. физич.; 1988. Т.52. № 8. С.1509-1512.
Плющев В. Е., Степин Б. Д. Химия и технология соединений лития, рубидия и цезия.- М.-Л.: Химия, 1970.- 407 с
Солодов Н. А., Рубидий и цезий, М., 1971;
Плющев В. Е., Степин Б. Д., Аналитическая химия рубидия и цезия, М., 1975
Коган Б. И., Названова В. А., Солодов Н. А., Рубидий и цезий, М., 1971;
Моисеев А. А., Рамзаев П. В., Цезий-137 в биосфере, М., 1975;
Mattsson S., Radionuclides in lichen, reindeer and man, Lund, 1972.

Каçăсем

@@ 1-мĕш йĕрке: / 1-мĕш йĕрке: @@
 {{Элементсен периодикăллă системи2}}
-{{Хими_элеменчĕ|Цезий/ Caesium (Cs)<!--Ячĕ-->|55<!--Атом номерĕ-->|питĕ çемçе çыхланакан<br>ылтăн евĕрле сарă-кĕмĕл металл<!-- Внешний вид-->|132,90543<!--Атом виçи-->|267<!--Атом радиусĕ-->|375,5 (3,89)<!-- Ионизаци хăвачĕ-->|[Cs] 6s<sup>1</sup><!--Электрон конфигурацийĕ-->|235<!--Ковалент радиусĕ-->|(+1e) 167<!--Ион радиусĕ-->|0,79<!--Электроотрицательность-->|0<!--Электрод потенциалĕ-->|1<!--Степени окисления-->|1,873<!--Плотность-->|0,241<!--Удельная теплоёмкость-->|35,9<!--Теплопроводность-->|301,6<!--Температура плавления-->|2,09<!--Теплота плавления-->|951,6<!--Температура кипения-->|68,3<!--Теплота испарения-->|70,0<!--Молярный объём-->|кубла калăпăшĕпе центăрланă<!--Структура решётки-->|6,050<!--Период решётки-->|n/a<!--Отношение c/a-->|n/a<!--Температура Дебая-->}}
+{{Хими_элеменчĕ|Цезий/ Caesium (Cs)<!--Ячĕ-->|55<!--Атом номерĕ-->|питĕ çемçе çыхланакан<br />ылтăн евĕрле сарă-кĕмĕл металл<!-- Внешний вид-->|132,90543<!--Атом виçи-->|267<!--Атом радиусĕ-->|375,5 (3,89)<!-- Ионизаци хăвачĕ-->|[Cs] 6s<sup>1</sup><!--Электрон конфигурацийĕ-->|235<!--Ковалент радиусĕ-->|(+1e) 167<!--Ион радиусĕ-->|0,79<!--Электроотрицательность-->|0<!--Электрод потенциалĕ-->|1<!--Степени окисления-->|1,873<!--Плотность-->|0,241<!--Удельная теплоёмкость-->|35,9<!--Теплопроводность-->|301,6<!--Температура плавления-->|2,09<!--Теплота плавления-->|951,6<!--Температура кипения-->|68,3<!--Теплота испарения-->|70,0<!--Молярный объём-->|кубла калăпăшĕпе центăрланă<!--Структура решётки-->|6,050<!--Период решётки-->|n/a<!--Отношение c/a-->|n/a<!--Температура Дебая-->}}
 {| style="text-align: left; background-color: red; width: 100px; height: 100px;" border="0" cellpadding="4" cellspacing="0"
@@ 16-мĕш йĕрке: / 16-мĕш йĕрке: @@
 == Истори ==
-[[1860]] çулта [[Германи]]нчи Дюрхеймри минерал çăлĕнчен Р.В.Бунзенпа Густав Роберт Кирхгоф нимĕç химикĕсем спектраллă тĕпчев меслечĕпе тупăçланă. [[ 1882]] çулта  швед химикĕ К. Сеттерберг CsCNпа Ba хутăшне ирĕлтерсе электролиз мелĕпе цези металне кăларнă.
+[[1860]] çулта [[Германи]]нчи Дюрхеймри минерал çăлĕнчен Р.В.Бунзенпа Густав Роберт Кирхгоф нимĕç химикĕсем спектраллă тĕпчев меслечĕпе тупăçланă. [[1882]] çулта швед химикĕ К. Сеттерберг CsCNпа Ba хутăшне ирĕлтерсе электролиз мелĕпе цези металне кăларнă.
 == Ячĕ пулса тухни ==
@@ 22-мĕш йĕрке: / 22-мĕш йĕрке: @@
 == Çутçанталăкра тупăнни ==
-Цезин тĕп руди [[поллуцит]], унсăр пуçне  цезипе рубиди кăларма Авогадрит, Лепидолит, Биотит, Амазонит, Петалит, Берилл, Циннвальдит, Лейцит усă кураççĕ. Авогидритсăр (кали борфторичĕ) пуçне вĕсем пурте алюмосиликатсем.
+Цезин тĕп руди [[поллуцит]], унсăр пуçне цезипе рубиди кăларма Авогадрит, Лепидолит, Биотит, Амазонит, Петалит, Берилл, Циннвальдит, Лейцит усă кураççĕ. Авогидритсăр (кали борфторичĕ) пуçне вĕсем пурте алюмосиликатсем.
 == Физикăпа хими пахалăхĕсем ==
 Цезин арканман пĕртен-пĕр 133-мĕш изотоп пур. Ытти изотопĕсем арканма пултараççĕ. Вĕсенчен чи палисем - 134 па 137-мĕшсем, вĕсем [[атом бомби]] сирпĕтсен тата [[атомла реактор]] ĕçленĕ чухне нумай пулаççĕ.
 Чн нумай пурăнакан изотпĕ - 135 (<sub>1/2 </sub> - 3 миллион çул.
 Цези металĕ шурă-ылтăн тĕслĕ, ылтăн евĕрлĕрех, анчах çутăрах. Çăмăл ирĕлсе кĕмĕл тĕслĕ питĕ чĕрĕ [[шĕвек]] пулать.
-Цези металĕ чи химилле хастар метал шутланать. Сывлăпа сирпĕнсе хутшăнать (шыв пăси пурри реакцин хăвăртлăхне ӳстерет). Шывпа, пăрпа (−120 °C пулсан та),ансат спиртсемпе, галогенорганикăпа, йывăр металсен галегоничĕсемпе, йӳçĕксемпе, типĕ пăрпа (реакци вăйлă арканса иртет) хутшăнать.
+Цези металĕ чи химилле хастар метал шутланать. Сывлăпа сирпĕнсе хутшăнать (шыв пăси пурри реакцин хăвăртлăхне ӳстерет). Шывпа, пăрпа (−120&nbsp;°C пулсан та),ансат спиртсемпе, галогенорганикăпа, йывăр металсен галегоничĕсемпе, йӳçĕксемпе, типĕ пăрпа (реакци вăйлă арканса иртет) хутшăнать.
 Цезин пĕтĕм тăварĕсем (нитрат, хлорид, бромид, фторид, йодид, хромат, манганат, перхлорат, хлорат, азид, цианид, карбонат тата ытти те) шывра лайăх ирĕлĕççĕ. Перхлорат, сурьмянойодид сахал ирĕлнине кура ăна цези тастама тата туса кăларма усă кураççĕ. Питĕ хастар пулсан та азотпа çыхăнмасть (вăйлă хăртсен те). Азидпа нитридне тума тӳрремĕн мар
 майсемпе усă кураççĕ.
@@ 57-мĕш йĕрке: / 57-мĕш йĕрке: @@
 == Тупăшлани, промăçлăхĕ тата управĕсем ==
 [[Ӳкерчĕк:DSC858777.JPG|thumb|333 px|Цезий металĕ (99,99999 %) ампулăра.]]
-Цези [[гафни]], [[тантал]], [[берилли]], [[рени]], платиноидсемпе, [[кадми]], [[теллур]]па пĕрле питĕ сахал управлă элементсен шутне кĕрет. Тĕнчери управĕ 180 пин тонна яхăн (цези оксидне шутласан), питĕ сапаланнă. Çавăнпа хакĕ питĕ пысăк. Çулталăка 9 тонна патне кăлараççĕ,  промăçлăх вали 85 тонна кирлĕ. Кирлĕлĕхĕ кашни çул ӳсет.
+Цези [[гафни]], [[тантал]], [[берилли]], [[рени]], платиноидсемпе, [[кадми]], [[теллур]]па пĕрле питĕ сахал управлă элементсен шутне кĕрет. Тĕнчери управĕ 180 пин тонна яхăн (цези оксидне шутласан), питĕ сапаланнă. Çавăнпа хакĕ питĕ пысăк. Çулталăка 9 тонна патне кăлараççĕ, промăçлăх вали 85 тонна кирлĕ. Кирлĕлĕхĕ кашни çул ӳсет.
-[[Канада|Канадă]]ри Берник-Лейкра (кăнтăр-хĕвелтухăç Минатоба) тĕнчери цезин 70% вырнаçнă. [[Намиби]]пе [[Зимбабве]]ре те поллуцит кăлараççĕ. Раççейра мăн управсем Кольски çурутравĕнче, Хевелтухăç Саянра  тата Байкал леш енче пур.
+[[Канада|Канадă]]ри Берник-Лейкра (кăнтăр-хĕвелтухăç Минатоба) тĕнчери цезин 70% вырнаçнă. [[Намиби]]пе [[Зимбабве]]ре те поллуцит кăлараççĕ. Раççейра мăн управсем Кольски çурутравĕнче, Хевелтухăç Саянра тата Байкал леш енче пур.
 Промăçлăх валли питĕ таса (99,9—99,999 %) цези кирлĕ. Ăна хатĕрлеме сахал пасем илсе цези азидне вакуумра салатаççĕ (сирпĕнес хăрушлăх пур).
 Химилле питĕ хастар пулнипе ятарлă кантăкран хатĕрленĕ савăтсенче аргон е водород ăшĕнче упраççĕ (ахаль лаборатори кантăкне пăсать).
-==Вуламалли==
+== Вуламалли ==
-*Вредные химические вещества. Радиоактивные вещества: Справ. изд. /. Под. ред. В.А.Филова и др. Л.:Химия, 1990. 464 с
+* Вредные химические вещества. Радиоактивные вещества: Справ. изд. /. Под. ред. В.А.Филова и др. Л.:Химия, 1990. 464 с
-*Популярная библиотека химических элементов. Книги 1 и 2, М.: Наука, , 1977.- 588 и 520с.
+* Популярная библиотека химических элементов. Книги 1 и 2, М.: Наука, , 1977.- 588 и 520с.
 * Перельман. Ф. М. ''Рубидий и цезий.'' М., Изд-во АН УССР, 1960. 140 стр. с илл.
 * Кульварская Б. С., Соболева Н. А., Татаринова Н. В. ''Композиционные соединения щелочных металлов — новые эффективные источники ионов и электронов.'' Изв. АН СССР. Сер. физич.; 1988. Т.52. № 8. С.1509-1512.
@@ 75-мĕш йĕрке: / 75-мĕш йĕрке: @@
 == Каçăсем ==
-* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cs/key.html Цези,  Webelements çинче]
+* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cs/key.html Цези, Webelements çинче]
 * [http://n-t.ru/ri/ps/pb055.htm Цезий хими элеменчĕсен библиотекинче]
 [[Категори:Хими элеменчĕсем]]
 [[Категори:Сĕлтĕ металлĕсем]]
@@ 161-мĕш йĕрке: / 162-мĕш йĕрке: @@
 [[vi:Xêzi]]
 [[wa:Ceziom]]
+[[war:Caesium]]
 [[yo:Caesium]]
 [[zh:铯]]