Айришсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

11:49, 11 Нарӑс уйӑхӗн 2018 вӑхӑтри верси

{{Халăх | ячĕ = Айришсем | тăван ячĕ = айр. Éireannach, мн. ч. Éireannaigh; акăл. Irish | йышĕ = 8 500 000 çын (çуралнипе шутласан — 80 000 000) | вырнаçăвĕ = Ирланди Ирланди — 3 900 660 çын
{{Ялавлани/АПШ} — 33 348 221^[1]

Англи Англи — 0,5 млн çын^[2]

| Ялавлани/ялавлани | variant = | пысăкăш = }} Айришсем, (айр. Muintir na hÉireann, na hÉireannaigh, na Gaeil) — кельт, Ирландин вырăнти халăхĕ (3,6 млн çын), Ирланди Республикипе Çурçĕр Ирландире пурăнаççĕ. Çаплах Аслă Британире (14 млн çын), АПШ (36 млн яхăн çын), Канадăра (4,3 млн çын), Австралире (1,9 млн çын) тата урăх патшалăхсенче вырнаçнă.

Наци чĕлхи — ирланд, анчах халăхăн чылайрахăшĕ, патшалăхăн анăçĕнчи уйрăм районсенче (гэлтахтсем), тĕп чĕлхе вырăнĕнче —акăлчан чĕлхи.

Кун-çулĕ

Утрава пурăнма куçни

Историксен тĕпчев ĕçĕсем тăрăх Ирландие этем йăхĕ 9000 çул маларах килнĕ. Чи пĕрремĕш куçса килнисем пирки хыпар çук. Хăйсем хыççăн вĕсем темиçе хăй евĕр мегалити çурт-йĕр хăварнă, ячĕ те, чĕлхи те сыхланса юлман.

Христианлăх тапхăрĕ

Рим истори çырăвĕсенче Ирландире 16 уйрăм йăх-ăру пулни паллă.

V ĕмĕрте Ирландире христианлăх тымар янипе утравçăсем кӳршисемпе урăхларах хутшăнма тытăнаççĕ.

Малтанхи вăтам ĕмĕрсенче куçса çӳренисем, çĕрсене туртса илнисем

VII ĕмĕр хыççăн ирландсем хăйсен сĕмне Шотландире сарса Дал Риада патшалăхне йĕркелет. Ирланд миссионерĕсем христос тĕнне пикт Шотландине илсе килеççĕ, вĕсене Европăра та пĕлнĕ.

Викингсем IX — X ĕмĕрсенче утрав çинче нумай хула— Дублин, Лимерик, Корк, Уотерфорд — никĕсне хунă. Викинг сĕмĕ ирланд этносĕнче чылайах пулман, çапах та чуранлăха лекнĕ ирландсем скандинавсемпе хутăшса исланд этносĕ йышне кĕнĕ. Çав тапхăрти Ирланди кăсайĕсенче çапла каланă: «Чаплă ăратран тухнă чурасем те пулнă, Ирланди патшалăхĕнчен».

Ирландие анкăл-нормансем, валлисем, фламандсем, анкăл-саксонсем тата бретонсем килсе кунта пурĕ те хутăшса пырса ирланд халăхĕ, этеплĕхĕ йĕркеленсе пынă.

Кайранхи вăтам ĕмĕрсем

Кайранхи вăтам ĕмĕрлĕхре Ирландие акăлчансем оккупациленĕ. XVI ĕмĕрте Генри VIII хăйĕн çарне Ирландие кĕртсе ярать.

Британи колонисчĕсем

Ирландие колони тăвас тесе акăлчансем 1160-мĕш çулсенче талпăнма пуçлаççĕ, анчах та анкăл-норман куçса килнĕскерсем вырăнти халăхпа хутшăнса çухалаççĕ. Иккĕмĕш хут Ирландие пăзăнтарас ĕç-пуçра XVI ĕмĕрте акăлчансемшĕн ăнăç тухать. Ирландсене чи вăйлă аркатаканни Кромвель шутланать, вăл 1657 çулта ирландсен нумай çĕрне туртса илсе акăлчансене валеçсе парать, кунта пурăннă çынсем çĕршывăн урăх районĕсене куçса каяççĕ.

Хальхи лару-тăру

Ӗненекенсен чылайăшĕ — католиксем. Ирланд халăхĕ ял хуçалăхĕнче (выльăх-чĕрлĕх ĕрчетесси), пулă ĕç-пуçĕ, промăçлăхĕнче вăй хурать. Çулçӳрев ĕç-хĕлĕ пур.

Этеплĕх

Наци тум-тирĕ

Ирланд халăх тум-тирĕ — чĕркуççине çити апельсин тĕслĕ килт, вăрăм жакет, çухавсăр кĕпе тата берет (çемçе çавра калапак). Тум-тирне çухатнă теме пулать. Ăна мусăкçăсем кăна тăхăнаççĕ.

Апат-çимĕç

Тĕп статья: Ирланд апат-çимĕçĕ

Ирланд хушамачĕсем

Ирланд хушамачĕ «О'» тата «Мак» префиксран пуçланать.

Ятра «Мак» е «О» пур пулсан —
Ирландран сире салам.
«О» та, «Мак» та çук —
Ирланд кунта çук.

Ҫӑлкуҫри текст(лат.)

Per Mac atque O, tu veros cognosis Hibernos:
His duobus demptis, nullus Hibernus adest^[3].

«О'» гэл Ó пулса тухать, малтан вăл Ua (hUa) пек илтĕнет, «мăнук», такамăн «несĕлĕ» тени пулать. «Мак» (Mac, Mc, е Ма в хушамат пуçламăшĕнче) «ывăл» тени пулать. «Фитц»- (Fitz) франци fils de фразинчен пулса тухать, унпа нормансем усă курнă, вăл çаплах «ывăл» пĕлтерĕшлĕ.

Асăрхавсем

^ 2013 American Community Survey 1-Year Estimates
^ 2011 Census in England and Wales: 2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb)
^ Патриция Лайсафт. Банши, Ирланди фольклорĕпе халăплăхĕ. с 23

Вуламалли

Народы мира (энциклопеди) стр 202-203 ISBN 978-5-373-01057-3
Ireland p.28 ISBN 1-74104-078-7

[usa-1] 2013 American Community Survey 1-Year Estimates

[2] 2011 Census in England and Wales: 2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb)

[3] Патриция Лайсафт. Банши, Ирланди фольклорĕпе халăплăхĕ. с 23

[1]

[2]

[3]

@@ 1-мĕш йĕрке: / 1-мĕш йĕрке: @@
-{{Халăх|
-|group=Ирландсем
-|image=
-|caption=
-|image= [[Ӳкерчĕк:Stbrigid.jpg|57px]][[Ӳкерчĕк:Saint Aidan.jpg|57px]][[Ӳкерчĕк:Brian boru scaled.jpg|56px]][[Ӳкерчĕк:Daniel O'Connell.png|62px]][[Ӳкерчĕк:Lady Morgan cropped.jpg|63px]][[Ӳкерчĕк:Catherine Hayes crop2.jpg|73px]]<br />[[Ӳкерчĕк:Augusta, Lady Gregory - Project Gutenberg eText 19028.jpg|60px]][[Ӳкерчĕк:George Bernard Shaw notebook.jpg|65px]][[Ӳкерчĕк:Oscar_Wilde_portrait_by_Napoleon_Sarony_-_albumen.jpg|52px]][[Ӳкерчĕк:Robert Boyle 0001.jpg|68px]][[Ӳкерчĕк:Jonathan swift.jpg|66px]][[Ӳкерчĕк:Revolutionary Joyce.jpg|64px]]<br />[[Ӳкерчĕк:Robbiekeane ie.JPG|56px]][[Ӳкерчĕк:Bob Geldof.jpg|60px]][[Ӳкерчĕк:JonathanRhysMeyersApr06.jpg|63px]][[Ӳкерчĕк:PierceBrosnanCannesPhoto2.jpg|63px]][[Ӳкерчĕк:Enyasweet.jpg|58px]]
-|caption  = <small>[[Ирланд Бригитти]] • [[Aidan of Lindisfarne]] • [[Бриан Бору]] • [[Daniel O'Connell]] • [[Lady Morgan]] • [[Хайес Кэтрин]]<br />[[Augusta, Lady Gregory]] • [[Шоу, Джордж Бернард]] • [[Уайльд, Оскар]] • [[Бойль, Роберт]] • [[Свифт, Джонатан]] • [[Джойс, Джеймс]]<br />[[Кин, Робби]] • [[Гелдоф, Боб]] • [[Рис-Майерс, Джонатан]] • [[Броснан, Пирс]] • [[Enya]] • [[Arthur Guinness]]
-|тăван ят={{lang-ga|Éireannach}}, нум. х. {{langi|ga|Éireannaigh}}; {{lang-en|Irish}}
-|poptime=8 500 000 çын (пулса тухнине шутланипе 80 000 000)
-|popplace=[[Ирланди]], [[Аслă Британи]], [[АПШ]], [[Канада]]
-|rels=[[Католици тĕнĕ]]
-|langs=[[акăлчан чĕлхи|акăлчан]], [[Ирланд чĕлхи|Ирланд]]
-|related=[[гэлсем]], [[шотландсем]], [[валлисем]], [[мэнсем]]
-}}
+{{Халăх
-'''Ирла́ндсем''', Ирланди ({{lang-ga|Muintir na hÉireann, na hÉireannaigh, na Gaeil}}) — [[Кельтсем|кельт]], [[Ирланди]]н вырăнти халăхĕ (3,6 млн çын), Ирланди Республикипе [[Çурçĕр Ирланди]]ре пурăнаççĕ. Çаплах [[Аслă Британи]]ре (14 млн çын), [[АПШ]] (36 млн яхăн çын), [[Канада|Канадăра]] (4,3 млн çын), [[Австрали]]ре (1,9 млн çын) тата урăх патшалăхсенче вырнаçнă.
+| ячĕ      = Айришсем
+| тăван ячĕ  = {{lang-ga|Éireannach}}, мн. ч. {{langi|ga|Éireannaigh}}; {{lang-en|Irish}}
+| йышĕ = 8 500 000 çын (çуралнипе шутласан — 80 000 000)
+| вырнаçăвĕ = {{Ялавлани|Ирланди}} — 3 900 660 çын <br />
+{{Ялавлани|АПШ} — 33 348 221<ref name=usa>[http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_09_1YR_B04003&prodType=table 2013 American Community Survey 1-Year Estimates]</ref><br />
+* {{Ялавлани|Англи}} — 0,5 млн çын<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/datasets-and-tables/index.html?newquery=*&newoffset=150&pageSize=50&content-type=Reference+table&content-type=Dataset&content-type-orig=%22Dataset%22+OR+content-type_original%3A%22Reference+table%22&sortBy=pubdate&sortDirection=DESCENDING&applyFilters=true 2011 Census in England and Wales]: [http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-and-quick-statistics-for-wards-and-output-areas-in-england-and-wales/rft-qs211ew-ward.zip 2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb)]</ref>
+| çухалнă =
+| архкультура =
+| чĕлхе = [[Акăлчан чĕлхи|Акăлчан]], [[Айриш чĕлхи|айриш]]
+| расă = [[Европа евĕр раси|Европеоидный]]
+| тĕн = [[Католицизм]], кăштрах [[протестантизм]]
+| тăван = [[гэлсем]], [[шотландсем]], [[валлисем]], [[бретонсем]], [[акăлчансем]], [[канадсем]], [[австралисем]], [[çĕнĕ зеландсем]],
+| кĕрет = [[Кельтсем|Кельт халăхĕсем]]
+| ун шутĕнче =
+| пулса тухни =
+}}
+'''Айришсем''', ({{lang-ga|Muintir na hÉireann, na hÉireannaigh, na Gaeil}}) — [[Кельтсем|кельт]], [[Ирланди]]н вырăнти халăхĕ (3,6 млн çын), Ирланди Республикипе [[Çурçĕр Ирланди]]ре пурăнаççĕ. Çаплах [[Аслă Британи]]ре (14 млн çын), [[АПШ]] (36 млн яхăн çын), [[Канада|Канадăра]] (4,3 млн çын), [[Австрали]]ре (1,9 млн çын) тата урăх патшалăхсенче вырнаçнă.
 Наци чĕлхи — [[ирланд чĕлхи|ирланд]], анчах халăхăн чылайрахăшĕ, патшалăхăн анăçĕнчи уйрăм районсенче ([[гэлтахт]]сем), тĕп чĕлхе вырăнĕнче —[[акăлчан чĕлхи]].