Айришсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

	Айришсем
Тăван ячĕ	айр. Éireannach, нум. х. Éireannaigh; акăл. Irish
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
	Пурӗ: 8 500 000 çын (çуралнипе шутласан — 80 000 000); Ирланди — 3 900 660 çын ; АПШ — 33 348 221; Англи — 0,5 млн çын;
Чĕлхе	Акăлчан, айриш
Тĕн	Католицизм, кăштрах протестантизм
Расă тĕсĕ	Европеоидный
Кĕрет	Кельт халăхĕсем
Тăван халăхсем	гэлсем, шотландсем, валлисем, бретонсем, акăлчансем, канадсем, австралисем, çĕнĕ зеландсем,

Интерактивная навигация по истории

← Унчченхи тӳрлетӳ Малалли тӳрлетӳ →

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

ВизуальныйВикитекст

Йӗркешерӗн

11:49, 11 Нарӑс уйӑхӗн 2018 вӑхӑтри верси

Айришсем, (айр. Muintir na hÉireann, na hÉireannaigh, na Gaeil) — кельт, Ирландин вырăнти халăхĕ (3,6 млн çын), Ирланди Республикипе Çурçĕр Ирландире пурăнаççĕ. Çаплах Аслă Британире (14 млн çын), АПШ (36 млн яхăн çын), Канадăра (4,3 млн çын), Австралире (1,9 млн çын) тата урăх патшалăхсенче вырнаçнă.

Наци чĕлхи — ирланд, анчах халăхăн чылайрахăшĕ, патшалăхăн анăçĕнчи уйрăм районсенче (гэлтахтсем), тĕп чĕлхе вырăнĕнче —акăлчан чĕлхи.

Кун-çулĕ

Утрава пурăнма куçни

Историксен тĕпчев ĕçĕсем тăрăх Ирландие этем йăхĕ 9000 çул маларах килнĕ. Чи пĕрремĕш куçса килнисем пирки хыпар çук. Хăйсем хыççăн вĕсем темиçе хăй евĕр мегалити çурт-йĕр хăварнă, ячĕ те, чĕлхи те сыхланса юлман.

Христианлăх тапхăрĕ

Рим истори çырăвĕсенче Ирландире 16 уйрăм йăх-ăру пулни паллă.

V ĕмĕрте Ирландире христианлăх тымар янипе утравçăсем кӳршисемпе урăхларах хутшăнма тытăнаççĕ.

Малтанхи вăтам ĕмĕрсенче куçса çӳренисем, çĕрсене туртса илнисем

VII ĕмĕр хыççăн ирландсем хăйсен сĕмне Шотландире сарса Дал Риада патшалăхне йĕркелет. Ирланд миссионерĕсем христос тĕнне пикт Шотландине илсе килеççĕ, вĕсене Европăра та пĕлнĕ.

Викингсем IX — X ĕмĕрсенче утрав çинче нумай хула— Дублин, Лимерик, Корк, Уотерфорд — никĕсне хунă. Викинг сĕмĕ ирланд этносĕнче чылайах пулман, çапах та чуранлăха лекнĕ ирландсем скандинавсемпе хутăшса исланд этносĕ йышне кĕнĕ. Çав тапхăрти Ирланди кăсайĕсенче çапла каланă: «Чаплă ăратран тухнă чурасем те пулнă, Ирланди патшалăхĕнчен».

Ирландие анкăл-нормансем, валлисем, фламандсем, анкăл-саксонсем тата бретонсем килсе кунта пурĕ те хутăшса пырса ирланд халăхĕ, этеплĕхĕ йĕркеленсе пынă.

Кайранхи вăтам ĕмĕрсем

Кайранхи вăтам ĕмĕрлĕхре Ирландие акăлчансем оккупациленĕ. XVI ĕмĕрте Генри VIII хăйĕн çарне Ирландие кĕртсе ярать.

Британи колонисчĕсем

Ирландие колони тăвас тесе акăлчансем 1160-мĕш çулсенче талпăнма пуçлаççĕ, анчах та анкăл-норман куçса килнĕскерсем вырăнти халăхпа хутшăнса çухалаççĕ. Иккĕмĕш хут Ирландие пăзăнтарас ĕç-пуçра XVI ĕмĕрте акăлчансемшĕн ăнăç тухать. Ирландсене чи вăйлă аркатаканни Кромвель шутланать, вăл 1657 çулта ирландсен нумай çĕрне туртса илсе акăлчансене валеçсе парать, кунта пурăннă çынсем çĕршывăн урăх районĕсене куçса каяççĕ.

Хальхи лару-тăру

Ӗненекенсен чылайăшĕ — католиксем. Ирланд халăхĕ ял хуçалăхĕнче (выльăх-чĕрлĕх ĕрчетесси), пулă ĕç-пуçĕ, промăçлăхĕнче вăй хурать. Çулçӳрев ĕç-хĕлĕ пур.

Этеплĕх

Наци тум-тирĕ

Ирланд халăх тум-тирĕ — чĕркуççине çити апельсин тĕслĕ килт, вăрăм жакет, çухавсăр кĕпе тата берет (çемçе çавра калапак). Тум-тирне çухатнă теме пулать. Ăна мусăкçăсем кăна тăхăнаççĕ.

Апат-çимĕç

Тĕп статья: Ирланд апат-çимĕçĕ

Ирланд хушамачĕсем

Ирланд хушамачĕ «О'» тата «Мак» префиксран пуçланать.

Ятра «Мак» е «О» пур пулсан —
Ирландран сире салам.
«О» та, «Мак» та çук —
Ирланд кунта çук.

Ҫӑлкуҫри текст(лат.)

Per Mac atque O, tu veros cognosis Hibernos:
His duobus demptis, nullus Hibernus adest^[3].

«О'» гэл Ó пулса тухать, малтан вăл Ua (hUa) пек илтĕнет, «мăнук», такамăн «несĕлĕ» тени пулать. «Мак» (Mac, Mc, е Ма в хушамат пуçламăшĕнче) «ывăл» тени пулать. «Фитц»- (Fitz) франци fils de фразинчен пулса тухать, унпа нормансем усă курнă, вăл çаплах «ывăл» пĕлтерĕшлĕ.

Асăрхавсем

^ 2013 American Community Survey 1-Year Estimates
^ 2011 Census in England and Wales: 2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb)
^ Патриция Лайсафт. Банши, Ирланди фольклорĕпе халăплăхĕ. с 23

Вуламалли

Народы мира (энциклопеди) стр 202-203 ISBN 978-5-373-01057-3
Ireland p.28 ISBN 1-74104-078-7

[usa-1] 2013 American Community Survey 1-Year Estimates

[2] 2011 Census in England and Wales: 2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb)

[3] Патриция Лайсафт. Банши, Ирланди фольклорĕпе халăплăхĕ. с 23

[1]

[2]

[3]

@@ 1-мĕш йĕрке: / 1-мĕш йĕрке: @@
 {{Халăх
 | ячĕ      = Айришсем
-| тăван ячĕ  = {{lang-ga|Éireannach}}, мн. ч. {{langi|ga|Éireannaigh}}; {{lang-en|Irish}}
+| тăван ячĕ  = {{lang-ga|Éireannach}}, нум. х. {{langi|ga|Éireannaigh}}; {{lang-en|Irish}}
 | йышĕ = 8 500 000 çын (çуралнипе шутласан — 80 000 000)
 | вырнаçăвĕ = {{Ялавлани|Ирланди}} — 3 900 660 çын <br />
-{{Ялавлани|АПШ} — 33 348 221<ref name=usa>[http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_09_1YR_B04003&prodType=table 2013 American Community Survey 1-Year Estimates]</ref><br />
+{{Ялавлани|АПШ}} — 33 348 221<ref name=usa>[http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_09_1YR_B04003&prodType=table 2013 American Community Survey 1-Year Estimates]</ref><br />
 * {{Ялавлани|Англи}} — 0,5 млн çын<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/datasets-and-tables/index.html?newquery=*&newoffset=150&pageSize=50&content-type=Reference+table&content-type=Dataset&content-type-orig=%22Dataset%22+OR+content-type_original%3A%22Reference+table%22&sortBy=pubdate&sortDirection=DESCENDING&applyFilters=true 2011 Census in England and Wales]: [http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-and-quick-statistics-for-wards-and-output-areas-in-england-and-wales/rft-qs211ew-ward.zip 2011 Census: QS211EW Ethnic group (detailed), wards in England and Wales (ZIP 7239Kb)]</ref>
 | çухалнă =