Пушкăртсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
45-мĕш йĕрке: 45-мĕш йĕрке:
{{KAZ}}: <br />17 263 (перепись 2009 г.)<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/Нац%20состав.rar Агентство Республики Казахстан по статистике. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан]</ref> <br />
{{KAZ}}: <br />17 263 (перепись 2009 г.)<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/Нац%20состав.rar Агентство Республики Казахстан по статистике. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан]</ref> <br />
{{UKR}}: <br />4 253 (2001 ç. çырав)<ref name="un.org">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003] {{ref-en}}</ref> <br />
{{UKR}}: <br />4 253 (2001 ç. çырав)<ref name="un.org">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003] {{ref-en}}</ref> <br />
{{Флагификация|Туркменистан}}: <br />3 820 (1995 ç. çырав)<ref>[http://asgabat.net/turkmenistan/itogi-vseobschei-perepisi-naselenija-turkmenistana-po-nacionalnomu-sostavu-v-1995-godu.html Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году]</ref> <br />
{{ялавлани|Туркменистан}}: <br />3 820 (1995 ç. çырав)<ref>[http://asgabat.net/turkmenistan/itogi-vseobschei-perepisi-naselenija-turkmenistana-po-nacionalnomu-sostavu-v-1995-godu.html Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году]</ref> <br />
{{UZB}}: <br />3 707 (2000 ç хаклав.)<ref>Этнический атлас Узбекистана. Институт «Открытое Общество» — Фонд содействия — Узбекистан, 2002</ref> <br />
{{UZB}}: <br />3 707 (2000 ç хаклав.)<ref>Этнический атлас Узбекистана. Институт «Открытое Общество» — Фонд содействия — Узбекистан, 2002</ref> <br />
{{KGZ}}: <br />1 111 (2009 ç. çырав)<ref>Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года</ref> <br />
{{KGZ}}: <br />1 111 (2009 ç. çырав)<ref>Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года</ref> <br />
51-мĕш йĕрке: 51-мĕш йĕрке:
{{LAT}}: <br />264 (2013 ç. хаклав)<ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2013/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf Latvijas iedzivotaju sadalijums pec nacionala sastava un valstiskas piederibas {{ref-lv}}]</ref> <br />
{{LAT}}: <br />264 (2013 ç. хаклав)<ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2013/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf Latvijas iedzivotaju sadalijums pec nacionala sastava un valstiskas piederibas {{ref-lv}}]</ref> <br />
{{TJK}}: <br />143 ([[ислам]] (2010 ç. çырав)<ref>[http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf Перепись населения и жилищного фонда Республики Таджикистан 2010 года. Национальный состав, владение языками и гражданство населения Республики Таджикистан. Том III]</ref> <br />
{{TJK}}: <br />143 ([[ислам]] (2010 ç. çырав)<ref>[http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf Перепись населения и жилищного фонда Республики Таджикистан 2010 года. Национальный состав, владение языками и гражданство населения Республики Таджикистан. Том III]</ref> <br />
{{EST}}: <br />112 (перепись 2011 г.)<ref>[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PCE04&lang=1 PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011] {{ref-en}}</ref> <br />
{{EST}}: <br />112 (2011 ç. çырсатухни)<ref>[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PCE04&lang=1 PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011] {{ref-en}}</ref> <br />
{{LIT}}: <br />84 (перепись 2011 г.)<ref>[http://web.stat.gov.lt/uploads/docs/gyv_kalba_tikyba.pdf GYVENTOJAI PAGAL TAUTYBĘ, GIMTĄJĄ KALBĄ IR TIKYBĄ (Национальный, языковой и религиозный состав Литвы)]</ref>
{{LIT}}: <br />84 (2011 ç. çырсатухни)<ref>[http://web.stat.gov.lt/uploads/docs/gyv_kalba_tikyba.pdf GYVENTOJAI PAGAL TAUTYBĘ, GIMTĄJĄ KALBĄ IR TIKYBĄ (Национальный, языковой и религиозный состав Литвы)]</ref>
| çухалнă =
| çухалнă =
| архкультура =
| архкультура =
65-мĕш йĕрке: 65-мĕш йĕрке:
[[File:Young bashqorts.jpg|right|200px]]
[[File:Young bashqorts.jpg|right|200px]]
[[Ӳкерчĕк:Prokudin-Gorskii-23.jpg|thumb|Пушкăрт, Çĕпĕр витĕр магистралĕн ĕçтĕшĕ. С. М. Прокудин-Горский фотоӳкерчĕкĕ, 1909—1915&nbsp;ç.ç.]]
[[Ӳкерчĕк:Prokudin-Gorskii-23.jpg|thumb|Пушкăрт, Çĕпĕр витĕр магистралĕн ĕçтĕшĕ. С. М. Прокудин-Горский фотоӳкерчĕкĕ, 1909—1915&nbsp;ç.ç.]]
'''Пушкăртсем''', — ытларах енĕпе [[Пушкăрт Республики]]нче пурăнакан [[тĕрĕк халăхĕсем|тĕрĕк халăхĕ]]. [[Пушкăрт чĕлхи]]пе калаçаççĕ.


'''Пушкăртсем''', — чылайрах енĕпе [[Пушкăрт Республики]]нче пурăнакан [[тĕрĕк халăхĕсем|тĕрĕк халăхĕ]]. [[Пушкăрт чĕлхи]]пе калаçаççĕ.
== Халăх пурăнакан вырăнсем ==

== Халăх ареалĕ ==


Пушкăрт Респуликисĕр пуçсăр тата [[Челябинск облаçĕ|Челябинск]], [[Оренбург облаçĕ|Оренбург]], [[Курган облаçĕ|Курган]], [[Свердловск облаçĕ|Свердловск]], [[Самар облаçĕ|Самар]] тата [[Саратăв облаçĕ]]сенче, [[Пермь Енĕ]]нче пурăнаççĕ.
Пушкăрт Респуликисĕр пуçсăр тата [[Челябинск облаçĕ|Челябинск]], [[Оренбург облаçĕ|Оренбург]], [[Курган облаçĕ|Курган]], [[Свердловск облаçĕ|Свердловск]], [[Самар облаçĕ|Самар]] тата [[Саратăв облаçĕ]]сенче, [[Пермь Енĕ]]нче пурăнаççĕ.
73-мĕш йĕрке: 74-мĕш йĕрке:
Малтан пушкăртсем выльăх тытнă, кĕтӳпе çӳренĕ. Çавăн пекех сунара çӳренĕ, пирпе кавирсем тĕртнĕ, тир тунă. [[XVII]]-[[XIX ĕмĕр]]сенче пушкăртсем куçса çӳреме пăрахнă, çĕр ĕçĕпе пурăнма пуçланă.
Малтан пушкăртсем выльăх тытнă, кĕтӳпе çӳренĕ. Çавăн пекех сунара çӳренĕ, пирпе кавирсем тĕртнĕ, тир тунă. [[XVII]]-[[XIX ĕмĕр]]сенче пушкăртсем куçса çӳреме пăрахнă, çĕр ĕçĕпе пурăнма пуçланă.


[[1897]] çулта Раççейре 1 321 363 çын хăйĕн тăван чĕлхи шутĕнче [[пушкăрт чĕлхи]]не палăртнă. [[1926]] çулта пушкăртсен шучĕ Раççейре 712 366 çын, [[1939]] çулта — 843 648 çын ([[СССР]] шутĕнче), [[1970]] çулта — 1 239 681 çын (СССР шутĕнче), [[1989]] çулта — 1 449 157 çын (СССР шутĕнче) пулнă. [[2002 çулхи халăх çыравĕ]] тăрăх пушкăртсен шучĕ [[Раççей]]ре 1 673 389 çын таран çитнĕ. Нумайăшĕ ку çыравра пĕтĕмлетнĕ хисепсене суя вырăнне хураççĕ.
[[1897]] çулта Раççей Федерацинче 1 321 363 çын хăйĕн тăван чĕлхи [[пушкăрт чĕлхи]] тесе палăртнă. [[1926]] çулта пушкăртсен шучĕ Раççейре 712 366 çын, [[1939]] çулта — 843 648 çын ([[СССР]] шутĕнче), [[1970]] çулта — 1 239 681 çын (СССР шутĕнче), [[1989]] çулта — 1 449 157 çын (СССР шутĕнче) пулнă. [[2002 çулхи халăх çыравĕ]] тăрăх пушкăртсен шучĕ [[Раççей]]ре 1 673 389 çын таран çитнĕ. Нумайăшĕ ку çыравра пĕтĕмлетнĕ хисепсене суя вырăнне хураççĕ.


{|class="wide"
{|class="wide"
149-мĕш йĕрке: 150-мĕш йĕрке:
=== Пушкăрт патшалăхлăхĕ çурални ===
=== Пушкăрт патшалăхлăхĕ çурални ===


== Авалхи этеплĕхĕ ==
== Авалхи культура ==


== Тĕнĕ ==
== Тĕнĕ ==
215-мĕш йĕрке: 216-мĕш йĕрке:
|}
|}


== Çаплах пăхăр ==
== Çав. пекех ==
* [[Пушкăртăстан историйĕ]]
* [[Пушкăртăстан историйĕ]]
* [[Пушкăрт АССРĕ]]
* [[Пушкăрт АССР]]
* [[Пушкăрт Республики]]
* [[Пушкăрт Республики]]
* [[Йĕпхӳ кĕперни]]
* [[Йĕпхӳ кĕперни]]
* Пушкăрт халăх кăссайĕ [[Урал-паттăр]]
* Пушкăрт халăх кăссайĕ [[Урал-паттăр]]

== Литература ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Башкиры}}
* {{кĕнеке |автор= |пай=Башкиры |каçă пайĕ=http://www.krskstate.ru/80/narod/etnoatlas/0/etno_id/68|пуçелĕк=Этноатлас Красноярского края |оригинал= |каçă=http://www.krskstate.ru/80/narod/etnoatlas яваплă=Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; тĕп ред. [[Рафиков Рашит Гиззатович|Р. Г. Рафиков]] ; редкол.: [[Кривоногов Виктор Павлович|В. П. Кривоногов]], Р. Д. Цокаев |кăларăм=2-мĕш кăл., тӳрл. тата хуш. |вырăн=Красноярск |издательство=Платина (PLATINA) =2008 |том= |страницы= |столбцы= |страниц=224 |серия= |isbn=978-5-98624-092-3 |тираж= |ref=Этноатлас Красноярского края }}
* {{кĕнеке
| автор = [[Кузеев Раиль Гумерович|Кузеев Р. Г.]]
| пуçелĕк = Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения
| каçă = http://rihll.ru/library/190-rg-kuzeev-proishozhdenie-bashkirskogo-naroda-etnicheskiy-sostav-istoriya-rasseleniya.html
| вырăн = М.
| издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
| çул = 1974
| том =
| страниц = 571
| серия =
| isbn =
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор = [[Руденко Сергей Иванович|Руденко С. И.]]
| пуçелĕк = Башкиры: историко-этнографические очерки
| вырăн = Ĕпхӳ
| издательство = [[Китап (издательство)|Китап]]
| çул = 2006
| том =
| страниц = 376
| серия =
| isbn = 5-295-03899-8
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = Антропология башкир / М. А. Бермишева, В. А. Иванов, Г. А. Киньябаева и др.
| каçă = http://www.rfbr.ru/rffi/ru/books/o_491765
| вырăн = СПб.
| издательство = [[Алетейя]]
| çул = 2011
| том =
| страниц = 496
| серия =
| isbn = 978-5-91419-386-4
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/188-istoriya-bashkirskogo-naroda-tom-1.html
| яваплă = тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = М.
| издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
| çул = 2009
| том = I
| страниц = 400
| серия =
| isbn = 978-5-02-037010-4
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/255-rssrsres-rrsryeressryerrr-rrsrrr-rrr-2.html
| яваплă = тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = Ĕпхӳ
| издательство = [[Гилем]]
| çул = 2012
| том = II
| страниц = 400
| серия =
| isbn = 978-5-91608-100-8
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/228-rssrsres-rrsryeressryerrr-rrsrrr-rrr-3.html
| яваплă = тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = Ĕпхӳ
| издательство = [[Гилем]]
| çул = 2011
| том = III
| страниц = 476
| серия =
| isbn = 978-5-7501-1301-9
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/231-rssrsres-rrsryeressryerrr-rrsrrr-rrr-4.html
| яваплă = тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = СПб.
| издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
| çул = 2011
| том = IV
| страниц = 400
| серия =
| isbn = 978-5-02-038276-3
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/189-istoriya-bashkirskogo-naroda-tom-5.html
| яваплă= тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = Ĕпхӳ
| издательство = [[Гилем]]
| çул = 2009
| том = V
| страниц = 468
| серия =
| isbn = 978-5-7501-1199-2
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/230-rssrsres-rrsryeressryerrr-rrsrrr-rrr-6.html
| яваплă = тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = М.
| издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
| çул = 2009
| том = VI
| страниц = 374
| серия =
| isbn = 978-5-02-036494-3
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = История башкирского народа: в 7 т.
| каçă = http://rihll.ru/library/256-rssrsres-rrsryeressryerrr-rrsrrr-rrr-7.html
| яваплă = тĕп ред. [[Кульшарипов Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]; [[Институт истории, языка и литературы Уфимского НЦ РАН|Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН]]
| вырăн = Ĕпхӳ
| издательство = [[Гилем]]
| çул = 2012
| том = VII
| страниц = 424
| серия =
| isbn = 978-5-4466-0040-3
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
| автор =
| пуçелĕк = Военная история башкир: энциклопедия
| яваплă = гл. ред. [[Асфандияров Анвар Закирович|А.З. Асфандияров]]
| вырăн = Ĕпхӳ
| издательство = НИК «[[Башкирская энциклопедия (издательство)|Башкирская энциклопедия]]»
| çул = 2013
| том =
| страниц = 432
| серия =
| isbn = 978-5-4466-0040-3
| тираж =
}}
* {{кĕнеке
|автор =
|пуçелĕк = Башкирская энциклопедия (Электронный ресурс)
|оригинал =
|каçă = http://башкирская-энциклопедия.рф/
|вырăн = Ĕпхӳ
|издательство = НИК «[[Башкирская энциклопедия (издательство)|Башкирская энциклопедия]]»
|çул = 2013
|страниц =
|isbn = 978-5-88185-143-9}}
* {{кĕнеке
|автор =
|пуçелĕк = Башкирская энциклопедия (Электронный ресурс)
|оригинал =
|каçă = http://башкирская-энциклопедия.рф/
|вырăн = Ĕпхӳ
|издательство = НИК «[[Башкирская энциклопедия (издательство)|Башкирская энциклопедия]]»
|çул = 2013 {{ba icon}}
|страниц =
|isbn = 978-5-88185-143-9}}


== Каçăсем ==
== Каçăсем ==

10:39, 10 Пуш уйӑхӗн 2018 вӑхӑтри верси

Пушкăртсем
Башҡорттар

Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ

Пурӗ: 2 млн
Раççей Федерацийĕ Раççей Федерацийĕ: 1 584 554 (2010 ç. çырав)[1][2]

Казахстан:
17 263 (перепись 2009 г.)[4]
Украина:
4 253 (2001 ç. çырав)[5]
Туркменистан Туркменистан:
3 820 (1995 ç. çырав)[6]
Узбекистан:
3 707 (2000 ç хаклав.)[7]
Кăркăсстан Кăркăсстан:
1 111 (2009 ç. çырав)[8]
Беларуç:
607 (2009 ç. çырав)[9]
Латви Латви:
264 (2013 ç. хаклав)[10]
Ӳкерчĕк:Flag of Tadzhikistan.svg:
143 (ислам (2010 ç. çырав)[11]
Эстони Эстони:
112 (2011 ç. çырсатухни)[12]

Литва Литва:
84 (2011 ç. çырсатухни)[13]
Чĕлхе пушкăрт, вырăс,[14]
Тĕн суннит тĕлĕшлĕ ханафит мазхабĕллĕ ислам
Расă тĕсĕ субурал, понти, çутă европа евĕр, кăнтăр çĕпĕр[15]
Кĕрет  тĕрĕксем
Тăван халăхсем тĕрĕк халăхĕсем
Пушкăрт, Çĕпĕр витĕр магистралĕн ĕçтĕшĕ. С. М. Прокудин-Горский фотоӳкерчĕкĕ, 1909—1915 ç.ç.

Пушкăртсем, — чылайрах енĕпе Пушкăрт Республикинче пурăнакан тĕрĕк халăхĕ. Пушкăрт чĕлхипе калаçаççĕ.

Халăх ареалĕ

Пушкăрт Респуликисĕр пуçсăр тата Челябинск, Оренбург, Курган, Свердловск, Самар тата Саратăв облаçĕсенче, Пермь Енĕнче пурăнаççĕ.

Малтан пушкăртсем выльăх тытнă, кĕтӳпе çӳренĕ. Çавăн пекех сунара çӳренĕ, пирпе кавирсем тĕртнĕ, тир тунă. XVII-XIX ĕмĕрсенче пушкăртсем куçса çӳреме пăрахнă, çĕр ĕçĕпе пурăнма пуçланă.

1897 çулта Раççей Федерацинче 1 321 363 çын хăйĕн тăван чĕлхи пушкăрт чĕлхи тесе палăртнă. 1926 çулта пушкăртсен шучĕ Раççейре 712 366 çын, 1939 çулта — 843 648 çын (СССР шутĕнче), 1970 çулта — 1 239 681 çын (СССР шутĕнче), 1989 çулта — 1 449 157 çын (СССР шутĕнче) пулнă. 2002 çулхи халăх çыравĕ тăрăх пушкăртсен шучĕ Раççейре 1 673 389 çын таран çитнĕ. Нумайăшĕ ку çыравра пĕтĕмлетнĕ хисепсене суя вырăнне хураççĕ.

Пушкăртсен йышĕ (çын)
1926 1939 1959 1970 1979 1989 2002
СССР - 843 648 989 040 1 239 681 1 371 452 1 449 157 -
Раççей (РСФСР) 712 366 824 679 953 801 1 180 913 1 290 994 1 345 273 1 673 389
Пушкăртстан (БАССР) 625 845 671 188 737 711 892 248 935 880 863 808 1 221 302

Истори

Пушкăрт халăхен этногенезĕ çав тери кăткăс. Кăнтăр Урал тата çум çеçенхирсем, ăçта халах чăмăртанса тĕрекленнĕ, авалах тĕрлĕ чĕлхе-этеплĕхсен хастар хутшăну вырăнĕ шутланнă.

Авалхи истори

Пирĕн эрăчччен 1 пинçуллăхăн иккĕмĕш пайĕнче Пушкăртăн кăнтăр çĕрĕсенче иран чĕлхиллĕ выльăх-чĕрлĕх усракан сарматсем, çурçĕр енче — анань культурин çĕр ĕçлекен тата сунара çӳрекен финн-укăр йăхĕсем пурăннă.

Пушкăрт çĕрĕсенче авалхи тапхăрăн йĕрĕсем чылай: Кап чул хăвăлĕ, Бишаул-Ункăр хули

Пирĕн эрăччен 1 пинçуллăхра Кăнтăр Урала тĕрĕк чĕлхиллĕ куçса çӳрекен йăхсем çитеççĕ, I пинçуллăх тĕлне вĕсем çакăнти пĕтĕм çĕрсене йышăнаççĕ. Вырăнти хăш йăхĕсене хăваласа ярса, теприсемпе хутăшса, тĕрĕк йăхĕсем пушкăрт халăхĕн чĕлхи, этеплĕхĕ тата сăнĕ-пичĕн аталанăвĕнче пысăк ӳсĕм хăвараççĕ.

VI ĕмĕрĕн варринче Кантăр Урал — пушкăртсен ареалĕ — Тĕрĕк хаканлăхĕнче пулнă.

Урал çине авалхи пушкăрт йăхĕсем, çул çӳревçĕсен çырăвĕсене вуласан, IX ĕмĕрте килсе тухнă.

IX-X ĕмĕрсем тĕлнелле пушкăртсем çинчен çырнисем тĕл пулаççĕ. 840 çул тĕлне пушкăртсен çĕрĕсене арап çулçӳревçи Саллам ат-Тарджуман пушкăртсем пурăннă ареалне кăтартнă. Тепĕр арап çыравçи — ал-Масуди (956 çулта çĕре кĕрет), Арал тинĕсĕ çумĕнчи вăрçăсенче пушкăртсем пулнине палăртать. Пушкăрт йăхĕсем кăнтăр Уралăн вырăнти халăхĕ пулнине урăх авторсем те çыраççĕ. Ибн-Руст (903 ç.) çырнипе, пушкăртсем — «Урал ту хырçин икĕ енĕпе, Чулман Атăлпа, Тобол тата Яикăн çӳлти юхăмĕсен айлăмĕсенче пурăнакан хăй тăрăмлă халăх».

Пушкăртсем пирки тĕп-тĕрĕс хыпарсем Ахмед ибн-Фадлан кĕнекинче пичетленсе тухнă. Вăл 922 çулта Багдад халифĕн элчисемпе Атăлçи Пăлхара çитсе курать. Вăл çырнипе çак хастар тĕрĕк халăхĕ çутçанталăкăн тĕрлĕ тĕслĕ хăвачĕсене, кайăксене чысласа пурăнать. Çав вăхăтрах, тĕпчевçĕ кăтартнипе, пушкăрт тепĕр йăхĕсем Танкăр турăпа пантеона кĕрекен вуникĕ чун-чĕмлĕ турăсене этепленĕ.

Çак саманта, ахăртнех, халăхăн тĕшши чăмăртанать. Пушкăрт этносĕн шăранăвĕнче огуз-печенег йăхĕсем, АтăлЧулман Атăл пăлхарĕсем, каярахпа — кăпчаксем (XI-XIII ĕмĕрсем) хутшăннă.

Ылтăн Урта тапхăрĕ

Чингисхан тапăниччен пушкăртсене венгр миссионерĕ монах - доминикан Юлиан вĕсен чĕлхи венгăрсен евĕр тесе асăнать.

Ылтăн Урта тапхăрĕнче пушкăрт нумай ăрачĕсем, казахсем Нохай Уртине кĕнĕ.

Ылтăн Урта арканса кайсан хальхи Пушкăрт республикин территорийĕ Хусан, Нохай тата Çĕпĕр ханлăхĕсен айне пулать.

Раççей империне кĕртни

Мускав патшалăхĕпе пĕрлешĕнсе (1552-57), пушкăрт йăхĕсене халăх пĕрлĕхне чăмăртанма пулăшать.

Пушкăртсем Вырăс патшалăхне кĕни пĕр самантра пулса иртмен. Чи малтан (1554 çулхи хĕлле) вырăс пăхăнăвне унччен Хусан ханлăхĕнчи анăç тата çурçĕр-анăç пушкăрчĕсем куçаççĕ. Вĕсем хыççăн (1554—1557 çç.) Нухай Уртине кĕнĕ пушкăрт çĕрĕсен варринче, кăнтăрта тата кăнтăр-тухăçра пурăнакан йăхсем те Мускав çумне куçаççĕ. Çĕпĕр ханлăхĕ аркансан, XVI ĕмĕрĕн 80-90-мĕш çулĕсенче Урал леш енчи пушкăртсем те вырăс кнеçлĕхне кĕреççĕ.

Пушкăрт-Мишар Çарĕ

Пушкăрт патшалăхлăхĕ çурални

Авалхи культура

Тĕнĕ

Чылай пушкăрт халăхĕ —мăсăльман-суннитсем, çаплах православи йĕркипе пурăнакансем те пур[çăлкуç?].

Чаплă пушкăртсем

Çав. пекех

Литература

Каçăсем

  1. ^ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
  2. ^ Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010
  3. ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24 тата 25 Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок этноСРФ не указан текст
  4. ^ Агентство Республики Казахстан по статистике. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан
  5. ^ Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003 (акăлч.)
  6. ^ Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году
  7. ^ Этнический атлас Узбекистана. Институт «Открытое Общество» — Фонд содействия — Узбекистан, 2002
  8. ^ Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года
  9. ^ Национальный статистический комитет Республики Беларусь. Национальный состав РБ согласно переписи 2009 года
  10. ^ Latvijas iedzivotaju sadalijums pec nacionala sastava un valstiskas piederibas (латыш.)
  11. ^ Перепись населения и жилищного фонда Республики Таджикистан 2010 года. Национальный состав, владение языками и гражданство населения Республики Таджикистан. Том III
  12. ^ PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011 (акăлч.)
  13. ^ GYVENTOJAI PAGAL TAUTYBĘ, GIMTĄJĄ KALBĄ IR TIKYBĄ (Национальный, языковой и религиозный состав Литвы)
  14. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок языки не указан текст
  15. ^ Статья «Антропологические типы» в Башкирской энциклопедии