Килйыш

Килйыш, çавăн пекех вырăс чĕлхинчен йышăннă çемье сăмахпа та усă кураççĕ, — социаллă институт, этем пĕрлĕхĕн чи пĕчĕк карасĕ, — унăн ак çакăн пек паллăсем пур:

• ирĕклĕн мăшăрланăва кĕни;
• йăла-йĕркери тата кил пĕрлĕхĕ;
• ачасем çуратса вĕсене витерсе, социализацилесе ÿстерни.

Килйыш пĕтĕм пĕрлĕхĕн чи пĕлтерĕшлĕ кирлĕлĕхĕсен тата хаклăлăхĕсен шутне кĕрет.

Ҫемье обществӑн чи кирлӗ хаклӑхӗ шутне кӗрет. Хӑш-пӗр наука теорийӗсемпе килӗшӳллӗн, шӑпах ҫемье форми макросциальнӑй системӑсен эволюцийӗн пӗрлехи ҫул-йӗрне ӗмӗрсем хушши палӑртма пултарнӑ. Обществӑри кашни ҫын, социаллӑ статуссӑр, этника хатӗрӗсӗр, пурлӑх тата пурлӑх хатӗрӗсӗр пуҫне, ҫуралнӑранпах тата мӗн виличченех ҫавӑн пек характеристика пур.

Ҫыннӑн пурнӑҫ ярӑмӗн стадийӗсенче унӑн ӗҫӗ-хӗлӗ тата статусӗ йӗркипе улшӑнать. Ҫитӗнсе ҫитнӗ ҫыншӑн ҫемье унӑн темиҫе тӗрлӗ кӑткӑс требованийӗсене туса паракан, пӗчӗк коллективне тивӗҫтермелли ҫӑлкуҫ пулса тӑрать. Ачасемшӗн ҫемье вӑл-унӑн ӳт-пӳ, психика, кӑмӑл-туйӑм тата ӑс-хакӑл аталанӑвӗн условийӗсем йӗркеленекен юнкун.

"Ҫемье" ӑнлав содержанийӗ общество социокультура улшӑнӑвӗ хыҫҫӑн, сӑмахран, "вырӑс хресченӗсем ҫыра — ҫыра илнӗ чухне тарҫӑсене ҫемьери членсем тесе ҫыра-ҫыра илнӗ, хресчен шухӑшӗпе вара пӗр хуранран ҫиекенсем пурте-ҫемье членӗсем". Ҫавӑн пекех ҫемьере ашшӗ-амӑшӗсем пӗр ачапа, ҫавӑн пекех тӗрлӗ ҫӗршывсенче легализациленӗ пӗр мӑшӑрпа ашшӗ-амӑшӗсем те ӑнланма пултараҫҫӗ.

Истори

Вырӑсла "ҫемье" сӑмах славян тата индевропи халӑхӗпе (с.литпа) ҫыхӑннӑ. 1eima) территори обществин пӗлтерӗшне хӑпарнӑ май. Авалхи славян тата авалхи вырӑс чӗлхинче ҫемье сӑмахӗ ҫемьене (пӗрле пурӑнакан пур ҫынна та), кил-йышне, холопова та пӗлтернӗ.

Ҫемьеллӗ пурнӑҫӑн ФОРМИ XIX ӗмӗрте пуҫланнӑ та И.Бахофен, Л. Мурган, М. М. Ковалевский ӗҫӗсемпе ҫыхӑннӑ. Ҫав шутра ҫемье типӗ тивӗҫлӗ обществӑн малалли эволюцийӗн характерне ҫӳлерех палӑртнине кӑтартнӑ.

Сӑмахран, М.М. Ковалевский эволюци ҫемйин ҫак стадийӗсене уйӑрса панӑ: матриархаллӑ ҫемье, патриархаллӑ ҫемье, уйрӑм ҫемье. Матриархиллӗ ҫемьере тӑванлӑх шучӗпе амӑшӗ тӑрӑх пурӑннӑ, анчах апат-ҫимӗҫ тупаканӗ тата хӳтӗлекенӗ амӑшӗн пиччӗшӗ, куккӑшӗ пулнӑ. Амӑшӗн ҫемйи пулса тӑнӑ процесра патриархальнӑйне амӑшӗн (авункат) ашшӗпе пӗртӑванӗн уйрӑмлӑхӗ упранса юлнӑ. Ҫемьене эволюци теорийӗнчи тӗн йӑли-йӗркисене ҫутатса тӑни питӗ кирлӗ тапхӑр пулса тӑнӑ. Ҫак самантран вара упӑшкипе ашшӗн влаҫӗ малтанхи влаҫа амӑшӗ вырӑнне хунӑ. Ашшӗ пеккун пулса тӑчӗ. Патриарх ҫемьи пурри асаттесен культурипе ҫыхӑннӑ. Ашшӗпе упӑшкин ирӗклӗ влаҫне чарни, арӑмӗн прависене анлӑлатни тата ачасен интересӗсене тивӗҫтересси патриархаллӑ ҫемьене уйрӑм ҫемье ҫавӑрма май панӑ.

Патриархаль ҫемьи вӑхӑтӗнче ҫитӗнсе ҫитнӗ ывӑлӗсем мӑшӑрланнӑ хыҫҫӑн хӑш-пӗр чухне уйрӑлман, хӑйсен ҫемйисемпе пӗрле хуҫалӑх ячейкин ашшӗпе пӗр йышне кӗнӗ. Ашшӗ вилнӗ хыҫҫӑн кил-йыш хуҫалӑхӗн пуҫлӑхӗ унӑн ывӑлӗсенчен пӗри, ялан тенӗ пекех пиччӗшӗсенчен асли, пулса тӑнӑ. Ҫакӑн пек пӗрлӗх пирки ялан тенӗ пекех пӗтӗм ҫемьепе пӗрле пуҫҫапни пысӑк теҫҫӗ.

Патриархат ҫирӗплетни, ҫавӑн пекех арӑм тӳлесе илме панӑ парнешӗн (калам) туянас йӑла хӗрарӑмӑн лару-тӑрӑвне япӑхлатнӑ. Арӑмӗн упӑшкине те, унӑн ҫемйинчи мӗнпур аслӑ ҫыннине те пӗр сӑмахсӑрах пӑхӑнса тӑмалла пулнӑ; упӑшкипе уйрӑлас тенӗ пулсан, унӑн хурӑнташӗсен ӑна тӳлесе илмелли парне памалла пулнӑ. Ҫавӑнпа та упӑшкипе арӑмӗ уйрӑлни сайра-хутра ҫеҫ пулкаланӑ; упӑшки вилнӗ хыҫҫӑн та хӗрарӑмӑн хӑйӗн вилнӗ упӑшкипе (левират) час-часах мӑшӑрланмалла пулнӑ. Еткерлӗхӗн патриарх йӗрки ашшӗ мӗн тума ыйтни тӗрӗс мар пулнӑ, ҫавӑнпа та арӑмӗ шанчӑксӑр пулни ӑна хаяррӑн наказани пама пуҫланӑ, час-часах вара, упӑшки аскӑн ӗҫ тума пӑрахман пулин те, вилнӗ.

Полигамиллӗ мӑшӑрланусем чылай паллӑ ӑру обществисене пулма параҫҫӗ; вӑйлӑ ҫар ҫынни е ӑста сунарҫӑ темиҫе арӑмлӑ, вӗсене вӑл тӑрантарса усрама пултарать, тесе шутланӑ. Нумайӑшӗн сӑлтавӗ ҫавӑн пекех хӗрарӑмсем нумай пулнӑ, вӗсем ют халӑх вӑрҫисенче арҫынсем пӗтнипе ҫыхӑннӑ. Пӗр вӑхӑтра нумай хӗрарӑмпа мӑшӑрланни пурнӑҫӑн кӑтартӑвӗ шутланнӑ. Ҫавӑн пекех авланнӑ арҫын хӑйӗн вилнӗ шӑллӗне (левират) качча илсен нумай пуянлӑх пулнӑ. Ҫакӑ арҫыннӑн тӑлӑх арӑма тӑрантарса усрамалла тата вилнӗ тӑванӗн ачисене пӑхса ӳстерме пулӑшмалла пулнӑ, ҫавӑн пекех унӑн пурлӑхӗ ют ҫын аллине ан лектӗр тесе тӑрӑшмалла пулнӑ. Хальхи вӑхӑтра пӗтӗм тӗнчипе пуҫпулса тӑракан пӗртен-пӗр тӗн ислам шутланать.

Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫиччен Раҫҫейре патриархсен ҫемйи хуҫаланнӑ, ҫав ҫемье кил-ҫуртри арҫынсем ытларах пулни тата ҫемьери ытти членсене пурне те пӑхӑнса тӑни палӑрса тӑнӑ. Вӑрҫӑ хыҫҫӑнхи ҫулсенче, 40-мӗш ҫулсен вӗҫӗнче 80-мӗш ҫулсен вӗҫӗнчен пуҫласа 80-мӗш ҫулччен, доминистрацилекен ҫемье пулса тӑнӑ, ҫак ҫемьере ачасемшӗн усӑллӑ тата мӑшӑрлӑ пурнӑҫа упраса хӑварма питӗ кирлӗ.

Нумаях пулмасть юлашки вун-вун ҫул хушшинче ҫемье пуҫланса кайнӑ[ҫӑлкуҫне 3738 кун кӑтартман], унта упӑшкипе арӑмӗн пӗртанлӑх, мӑшӑрлӑ пурнӑҫ ҫирӗплӗхӗ упӑшкипе арӑмӗн кӑмӑл-туртӑмӗнчен тата лайӑх енӗсенчен килет. Хӗрарӑмсен экономикӑри харпӑрлӑхӗ, вӗсен социаллӑ статусне ӳстересси кирек мӗнле пулсан та — мӑшӑрсен партнер типне палӑртать.

Тӗпчевҫӗсем нумайӑшӗ ҫемьен психологизаци тата ар ҫыхӑнӑвне кӗрес енӗпе ӗҫ-хӗлӗ улшӑннине палӑртаҫҫӗ. Мӑшӑрлӑ пурнӑҫран-мӑшӑрлӑ пурнӑҫран-юрату тӗлӗшӗнчен-20-мӗш ӗмӗрте-куҫнӑ. Пӗр енчен, И.С. Палӑртнӑ тӑрӑх, ҫакӑ этемлӗхӗн питӗ пысӑк ҫитӗнӗвӗ, анчах та тепӗр енчен, ҫавӑн пек мӑшӑрлӑ пурнӑҫа психологи шухӑш — кӑмӑлӗпе, сӑмахран, "характерсем пӗр пек пулни" мӑшӑрлӑ пурнӑҫа сахалтан та ҫирӗпрех тума пулӑшать. Конт палӑртнӑ тӑрӑх, ҫак мӗнпур процессен никӗсӗнче выртакан тӗп туртӑм — тӗп ориентацисем улшӑнни, вӗсен варринче халӗ ҫемье ушкӑнӗ мар, давид тӑрать.

Ҫемьене трансформаци паллисем Европӑри аталаннӑ ҫӗршывсенче 1960 ҫулсен варринче, европӑри ытти ҫӗршывсенче вара-1980 ҫулсен вӗҫӗнчен пуҫласа 1990 ҫулсен пуҫламӑшӗнче палӑрма пуҫланӑ. Ҫемьери пысӑк улшӑнусен переченьне ван де-Ка дирк кӗскен ҫырса хатӗрленӗ:

• конбинативлӑ союза" ылтӑн ӗмӗр " куҫни;
• мӑшӑртан "ача-ашшӗ-амӑшӗпе король" ачасемпе мӑшӑр король патне куҫни»;
• контрацепцирен контрацепци ҫине сӑмаварпа сыхлас тӗллевпе куҫни;
• пӗр хуҫалӑхран ҫемье тата килти хуҫалӑхсен плюрализмлӑ типӗсем ҫине куҫни.

Вуламалли

• Фридрих Энгельс. ПРОИСХОЖДЕНИЕ СЕМЬИ, ЧАСТНОЙ СОБСТВЕННОСТИ И ГОСУДАРСТВА (вырăсла куçару).
• Афанасьева Т. М. Семья. — 2-е издание, перераб. и доп. — Москва: Просвещение, 1988. — 284 с. — ISBN 5-09-000400-5.
• Богачёва Н. В. Дети как фактор стабильности семьи // Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств, № 5, 2004. С. 52—54.
• Гребенников И. В. Основы семейной жизни: Учебн. пособие. М.: Просвещение, 1991.
• Гуляихин В. Н. Семья как субъект ранней правовой социализации // Юридические исследования. — 2013. — № 7. — С.56-66.

Каçăсем

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.