II-мĕш Кир страницӑн кодне пӑхни

[[Ӳкерчĕк:Great Men and Famous Women Volume 1 - Cyrus the Great.png|мини|справа|Аслă Кир II]]
[[Ӳкерчĕк:Faravahar.png|thumb]]
'''Кир II''' е '''Аслă Кир''' — ([[авалхи перси чĕлхи]]пе ''Куруш'', — ''Kuruš'', Κῦρος), (пирĕн эрăччен 590—530 ç.ç.) — [[Ахеменидсем|Ахеменидсен]] Перси империне никĕслекенĕ, [[Камбиз I]] ывăлĕ.

== Кун-çулĕ ==
[[Ӳкерчĕк:Кир II.jpg|thumb|Аслă Кир тупăкĕн çурчĕ. Пасаргад ишĕлчĕкĕсем, Иран, халĕ ЮНЕСКО Пĕтĕмтĕнчери кăнарлăхĕ шутĕнче ([[2007]]).]]
Кирăн амăшĕ [[Мити патшалахĕ|митисен]] [[Иштувегу]] (Астиага) патшин хĕрĕ пулнă. Кир вара пирĕн эрăччен 550 çулта аслашшĕне хирĕç пăлхав çĕкленĕ, виçĕ çул вăрçнă хыççăн çĕнтерӳ туяннă. Ăна çак кĕрешӳре митисен ятлă-сумлă çыннисем пулăшу панă. Çакăн хыççăн, Кир [[Иран туçийĕ]]нчи пĕтĕм çĕрĕсене пухса пĕрлештерет.
Анчах йĕркеленсе чăмăртаннă Перси патшалăхне хирĕç кӳршĕ çĕр-шывсен пĕрлĕхĕ тухнă: [[Лидия]] патши [[Крёз (Лидия патши)|Крёз]], [[Авалхи Египет|Египетăн]] [[фараон]]ĕ [[Амасис II]] [[Çĕнĕ Вавилон патшалăхĕ|Çĕнĕ Вавилон]] патши Набонид . Çавах та Кир хăйĕн тăшманĕсене пĕрин хыççăн теприне çапса çĕмĕрнĕ. [[Лидия|Лидия]] патшалăхĕн тăрăнĕ [[Крёз (Лидия патши)|Крёз]] (пирĕн эрăччен 560—546 çулсем) пуян пулнă, ăна перссем [[пирĕн эрăччен 546]] çулта çĕнтернĕ. Кĕрĕс тыткăна лекнĕ, Кир ăна хăйĕн канашçĕ вырăнне лартать; перс патши хăйне парăннă çынсемшĕн аслă ырă пулнă.
[[Пирĕн эрăччен 540]] çулта (Вавилон) хирĕç тухнă. Ун чухне [[Набонид]] патша арави оазисне [[Тейма|Теймăна]] [[пирĕн эрăччен 549]] çулта тухса кайнă пулнă, хăй вырăнне ывăлне — [[Валтасар]]а хăварнă.
[[Пирĕн эрăччен 539]] çулхи юпа, 12 çĕрле [[Вавилон]], авалхи историн чаплă хули, перси çарĕсен тапăнăвне чарса тăрайман — пуçне тайма тивнĕ. Кивĕ Халалта та çакăн çинчен çырса кăтартнă. Хулана чее меслетпе туртса илнĕ. Çĕрле Вавилонпа юнашар юхан шывăн юхăмне урăх еннелле куçарнă: шывсăрланнă шыв урлă сасартăк каçса, перссем хулана кĕрсе кайнă. Кир вара Вавилон патши пулса тăрать.


[[Камбиз II]] хыççăн астула Кир ларнă. Патша пулас шутпа вăл хăйĕн тăван пиччĕшне — кăнар тиккине — Партие вĕлерет. Унӑн виллине массагетсене тавӑрса панӑ та аслашшӗсене пытарнӑ ҫӗре леҫнӗ, [[Пасаргады]]на.
Мургаб çумĕнче (Кирăн авалхи [[Пасаркат]] тĕп хули çывăхĕнче) халиччен те Кирăн çурт евĕр чуллă тупăкĕ пур, ун çине патшан сăнне ӳкернĕ тата çапла çырнă: «Эпĕ Ахеменид, Кир патша». [[Македони Александрĕ]] тапхăрĕченех унта патшан вили сыхланса юлнă, пĕрмай ялкăш кăвайт çуннă. Эксемер [[Инди]]не харçăпа тухсан, ахăр самана (анархи) тапранса кайнă, вăрăсем тупăка ухтарса çаратнă. Македони çарпуçĕ таврăнсан, тустаракансене айăпласа вилĕме янă. Тепĕр тесен, вăрă-тустарçăсем тупăкра нимĕнле хаклă япаласене тупайман, çак этеплĕх Алексантăра питĕ тĕлĕнтернĕ.

== Çавăн пекех пăхăр ==

== Вуламалли ==
* [[Николаев Василий Васильевич|Николаев В. В.]], "Чуваши. Этническая история и традиционная культура.", [[Мускав]], [[2000]].
* Николаев В. В., "История предков чувашей. XXX в. до н.э. — XV в.н.э.", [[Шупашкар]], [[2005]].
* М.П.Петров-Тенехпи, «О происхождении чуваш»
* [[Егоров Геннадий Петрович|Г. П. Кеннаман]], "Египет. Его роль в становлении государств в Европе, Азии и Африке", [[Шупашкар]], [[2005]].
* [[Егоров Геннадий Петрович|Мăн Кенна]], "Скифы", [[Çĕрпӳ]], [[2001]].
* [[Геродот]]. [[История (Геродот)|История]]. [http://www.vehi.net/istoriya/grecia/gerodot/01.html Книга I, Главы 73—216]

* {{Кĕнеке:Тураев Б.А.: История древнего Востока|2}}
* {{Кĕнеке:Белявский В. А.: Вавилон легендарный и Вавилон исторический}}
* {{кĕнеке
|автор          = Дандамаев М. А.
|пай          = 
|пуçелĕк       = Политическая история Ахеменидской державы  
|оригинал       = 
|каçă         = 
|яваплă  = 
|кăларăм        = 
|вырăн          = М.
|издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
|çул = 1985
|том =
|страница =
|страница= 319
|сери =
|isbn =
|тираж = 10000.
}}
* {{Кĕнеке:Эрлихман В.В.: Правители мира|1|1}}

==Каçăсем==
* [http://russian.irib.ir/radioculture/iran/history/item/77434 О чем повествует Курош в своей хартии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110420063404/http://russian.irib.ir/radioculture/iran/history/item/77434 |date=2011-04-20 }}
* [http://www.e-reading.org.ua/bookreader.php/1001697/Ksenofont_-_Kiropediya.html Ксенофонт. Киропедия (перевод Янчевецкого, 1882 г.)]
* {{Кĕнеке:История древнего мира|3|2||''[[Дандамаев Мухаммед Абдулкадырович|Дандамаев М. А.]]'' [http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000002/st07.shtml Мидия и Ахеменидская Персия]}}
{{Иран шахиншахĕсем}}
[[Категори:Ахеменидсем]]
[[Категори:Перси тăрăмĕсем]]
[[Категори:Азири п. эрч. VI ĕмĕрти тăрăмĕсем]]
[[Категори:Исай пӳлĕхçĕ кĕнеки]]
[[Категори:Ездра кĕнеки]]
[[Категори:Çарпуçсем]]
[[Категори:Истори]]