Via Maris страницӑн кодне пӑхни

'''Via Maris''' ([[Латин чĕлхи|латыньле]] ''«тинĕс çулĕ»'') — авалхи [[Бронза ĕмĕрĕ]]нчи, тен, маларах та, пулнă сутă-илӳ çулĕн хальхи ячĕ. Çул [[Авалхи Икĕпат]]а, [[Сири]], [[Анатоли]] тата [[Месопотами]] çĕрĕсене çыхăнтарнă.

[[Ӳкерчĕк:Ancient Levant routes.png|thumb|300px| пирĕн эрăччен 1300 çулхи [[Малти Ази]] Via Maris (хĕрлĕ-кăвак), [[Via Regia]] (хĕрлĕ), тата урăх сутă-илӳ çулĕ]]

''«Тинĕс çулне»'' [[Библи]]н [[Кивĕ Халал]]ĕнче ({{Библи|Ис|9:1}}) тата [[Çĕнĕ Халал]]ĕнче асăннă: ''«Завулон çĕрĕ тата Неффалим çĕрĕ, '''тинĕс çулĕ çинче''', Иордан лешьенче, Галилей халăхĕн»'' ({{Библи|Мф|4:15}}) (латинла куçарнă Çĕнĕ Халалра çак вырăн çапла илтĕнет: ''«terra Zabulon et terra Nephthalim '''via maris''' trans Iordanen Galilaeae gentium»'').

Via Maris вăтаçĕр тинĕсĕн хулисене 500 çухрăм тăршшипе фараонсемпе авалхи тĕнчен (филистимлянсен, финикисен, хеттсен, лидисен), кайранхи, грек тата рим империн, хĕресе хӳтĕлкенсем, мамлюксем тата османсем чухнехи паллă хуласене çыхăнтарса тăнă<ref>[http://www.icomos-ciic.org/CIIC/pamplona/PROYECTOS_Avi_Shoket.htm Historical Routes In The Middle-East] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100222081016/http://www.icomos-ciic.org/CIIC/pamplona/PROYECTOS_Avi_Shoket.htm |date=2010-02-22 }}</ref>. Вĕсен йĕрĕсене хале те çак çул çинче тупма пулать. 

Çурçĕр Африка пушхирĕсенче, Ливанăн кедр вăрманĕсемпе ял районĕсенче, çаплах Александри, Газа хулисенче Via Maris [[Техĕм çулĕ]]пе, Ашкелон, [[Ашдод]], [[Яффа|Яффо]]-[[Тель-Авив]], Акко, Тир, Сайда Бейрут, Библос, Латаки т.ыт. хуласенче хулинче каçса кайнă. [[Яффа|Яффара]] Via Maris иккĕне пайланнă. Тухăç çулĕ Афек витĕр пырса Мегиддо тата Бет-Шан çинелле кайнă, Иордан урлă каçса [[Via Regia]] çулпа пĕрлешнĕ, лешĕ, вара, хăйĕн йĕрĕпе Дамаска çитсе çурçĕрелле пăрăннă. Иккĕмĕш çулĕ палестина çыранĕпе Яффаран çурçĕрелле Тель-Михаль, Михморет, Кейсария, Дор, Атлит тата Акко  порчĕсем урлă Финики çыранĕпе çурçĕрелле, Анатоли енне е тухăçалла Месопотамие тĕл тытнă. Via Maris Африка патшалăхĕсенчен çурçĕрти Икĕпата япала турттармалли паллă çулсенчен пĕри шутланнă. Вăл авалхи империсен оккупаци влаçĕн тĕп çулĕ шутланнă.

Каярах, Via Maris тăрăхĕнчи портсем тинĕс урлă Европăн Грецири, Италири тата Испанири портсемпе çыхăну тытнă. 

Халĕ Via Maris çĕнĕрен йĕркелеççĕ, çак уйрăмах çулçӳревçĕсене авалхи маршрутпа, историпе паллашма пултараççĕ.

== Маршрутăн хăш вырăнĕсем (израиль пайĕ) ==
1. Рамзес II фараон хеттсемпе вăрçма кайнă чухнехи, Çурçĕр Нил пуçласа Газа урлă пынă çинчи чарăну вырăнĕ.

2. Ашкелон хули, кунта библи кун-çулĕнчи Самсонпа Далила пурăннă, çак калав витĕр авалхи Филистимлянсен патшалăхĕ пирки пĕлме пулать. 

3. Яфо хули, кунта Via Maris пĕрмаях алран ала (мăсăльмансен, Саладинпа [[Ричард Арăслан Чĕри]] хĕрес хӳтĕлевçисен)  куçнă.    

4. Кесари, селĕм архитектурăллă тата рим пуян культуриллĕ, Ирод патша ертсе пынă вăхăтра Via Maris хăйĕн чи мăнаç тăррине хăпарать. 
Рим империйĕ вăтаçĕр тинĕс таврашĕнчи çĕрсене çĕнтерсе илнĕ хыççăн суту-илӳ çулĕ аталанса кайнă, йышлă рим çарне куçма та çăмăл пулнă. Унсăр пуçне, Ирод патша вăхăтĕнче, халапа ĕненсен,  Иисус çемьи çак маршрутпах Икĕпатран хăйĕн пепкипе тарнă. 

5. Мегиддо. Соломон патша вăхăтĕнче Via Maris мăнаç пулнă, Египтпа Финики хушшинчи сутă-илӳн тĕп çулĕ шутланнă. Çак маршрутпа Иерусалим тума тĕрлĕ материал турттарса килнĕ. 

6. Дор финики порчĕ (пирĕн эрăччен 7-мĕш çĕрçуллăхĕ). Çак хăй евĕр наци Вăтаçĕр тинĕс çинчи  япала турттарассине алра тытса тăнă. 

7. [[Акко]]. Наполеон хăйĕн египет кампанинче 18 ĕмĕр вĕçĕнче Акко хулана хупăра илнĕ.

==Çав. пекех ==
* [[Via Regia]]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

==Каçăсем==
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/ViaMaris.html Via Maris] By Avi Hein {{ref-en}}

{{Тахçанхи сутă-илев çулĕсем}}
{{history-stub}}

[[Категори:Авалхи тĕнче]]
[[Категори:Тахçанхи çулсем]]
[[Категори:Çывăх Тухăç историйĕ]]
[[Категори:Вăтаçĕр тинĕсĕн историйĕ]]
[[Категори:Израиль историйĕ]]