Çĕр хăвăлĕ
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Ханкăр (пĕлтерĕшсем) пăхăр..jpg)
Ханкăр, Çĕр хăвăлĕ — Çĕр витĕмĕн çӳлти хулăмăшĕнчи çутçанталăк ĕçĕ-пуçĕпе пулса тăнă хăвăлсем,çĕр çийĕпе çын куçмаллăх пĕр е темиçе шăтăкпа çыхăннă. Чи пысăк çĕр хăвăлĕсем — кăткăс йĕркеллĕ иртмеллсемпе залсенчен, сайра мар пĕтĕм тăсăлăвĕпе темиçĕ вунпӳ çухрăма çитет. Çĕр хăвăлĕсене спелеологи ăслăлăхĕ тĕпчет.
Çĕр хăвăлĕсен тĕсĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пăрлăх çĕр хăвăлĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Пăрлăх кĕлеткинче ирĕлекен юр шывĕ хăвăл туса хурать. Çакăн евĕр çĕр хăвăлĕсем чылай пăрлăхсенче тĕл пулаççĕ.
Вулканлă çĕр хăвăлĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тектоникăллă çĕр хăвăлĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Эрозиллĕ çĕр хăвăлĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Шывпа ирĕлтереймен тăпрасенче çĕр хăвăлĕ механикăллă эрози ĕçĕпе пулса каять. Часах çак çĕр хăвăлĕсемтинĕс хĕрринче хум çапнипе пулаççĕ. Çаплах, çĕр хăвăлĕсем малтанхи тектоника çурăкĕсемпе пĕчĕк шыв юхнипе пулса тăраççĕ. Хăйăрлăхсенче те, гранитлăхсенче те çĕр м тăсалăвлĕ эрозиллĕ çĕр хăвăлĕсем тĕл пулаççĕ.
Карст çĕр хăвăлĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тĕнчери чи тарăн çĕр хăвăлĕсем[1]
[тӳрлет | кодне тӳрлет]| Чул хăвăлĕ | Тарăнăшĕ, м | Тăршши, м | Вырнаçăвĕ | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Крубера-Воронья | -2191[2] | 13 232 | Абхази |
| 2 | Юр | -1753[3] | 24 080 | Абхази |
| 3 | Лампрехтсофен | -1632 | 50 000 | Австри |
| 4 | Мирольда | -1626 | 13 000 | Франци |
| 5 | Жан Бернар | -1602 | 20 536 | Франци |
| 6 | Торка дель Сьерра | -1589 | 7060 | Испани |
| 7 | Сарма | -1543 | 6370 | Абхази |
| 8 | Пантюхинская | -1508 | 5530 | Абхази |
| 9 | Чеки-2 | -1502 | 5291 | Словени |
| 10 | Чеве | -1484 | 26 194 | Мексика |
Тĕнчери вăрăм чул хăвăлĕсем[4]
[тӳрлет | кодне тӳрлет]| Çĕр хăвăлĕ | Тăршши, м | Тарăнăше, м | Вырнаçăвĕ | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Мамонт | 590 629 | -115 | АПШ |
| 2 | Джуэл кэйв | 225 405 | -193 | АПШ |
| 3 | Оптимислăя | 215 000 | -15 | Украина |
| 4 | Уинд кэйв | 202 633 | -197 | АПШ |
| 5 | Лечугия | 196 034 | -489 | АПШ |
| 6 | Хёллох | 194 193 | -939 | Швейцари |
| 7 | Фишер Ридж | 177 314 | -108 | АПШ |
| 8 | Окс Бель Ха | 164 457 | -33 | Мексика |
| 9 | Сак Актун | 157 533 | -72 | Мексика |
| 10 | Зибенхёнгсте-хохгант | 154 000 | -1340 | Швейцари |
СССР территоринчи калăплă çĕр хăвăлĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Спелеофауна, экологи
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Археологиллĕ хаклăхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çавăн пекех пăхар
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Уралăн çĕр хăвалĕсем 2007 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
- Кугитанга (Туркменистан) çĕр хăвăлĕсем 2008 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ..
- çĕр хăвăлĕнчи пăрлăх. 2008 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- Пермь енĕн çĕр хăвăлĕсем. Орди çер хăвăлĕ. Кэйв-дайвинг
- ^ Worlds deepest caves, Compiled by: Bob Gulden 2017 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ Спелеокаçăсен архивĕ CML, 25.09.2007
- ^ Архив спелеорассылки CML, сообщение от 18.09.2007
- ^ Worlds longest caves, Compiled by: Bob Gulden 2021 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.