Гронинген страницӑн кодне пӑхни

{{Otheruses|Гронинген (пӗлтерӗшсем)}}
{{УК}}
'''Гронинген''' ({{Lang-nl|Groningen}}, <small>[[МФА]]</small>: {{IPA|[ˈɣroːnɪŋə(n)]}}, {{lang-nds|Grunnen}}, {{lang-fy|Grins}}) — [[Нидерланд|Нидерландӑн]] ҫурҫӗр енче вырнаҫнӑ хула, пӗрешкел ятлӑ [[Гронинген (провинци)|провинцин]] тата [[Гронинген (община)|общинӑн]] администраци вырнаҫнӑ вырӑн. Халӑх йышӗ — 184 777 ҫын (2008 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне). 

Гронинген — Нидерландӑн ҫурҫӗр енчи чи пысӑк хула. Гронинген — университет хули, унта 50 000 яхӑн студент пурӑнать.

== Географи ==
Хула [[Нидерланд|Нидерландӑн]] ҫурҫӗр енче [[Гронинген (провинци)|Гронинген]] провинци варринче вырнаҫнӑ. Пӗтӗмӗшле лаптӑкӗ 83,69 км² (вӗсенчен тип ҫӗр 79,59 км<sup>2</sup>, шыв лаптӑкӗ — 4,10 км²). Пӗтӗм халӑх йышӗ 184 777 ҫын, вӗсенчен 45 000 патнелле — аслӑ вӗренӳ заведенийӗсен студенчӗсем, ытларах енӗпе — [[Гронинген Университечӗ|Гронинген Университетӗнче]] вӗренекенсем.

== Хула историйӗ ==
[[File:Groeninga - Groningen (Atlas van Loon).jpg|thumb|left|Гронингенӑн историри планӗ, 1652 ҫул]]
Хулана Хондсрюг (''Hondsrug'') районӗн чи ҫурҫӗр вырӑнта никӗсленӗ. Гронингена пӗрремӗш хут ҫыру ҫӑлкуҫӗнче [[1040]] ҫулта асӑннӑ. Хула территоринче пирӗн эрӑчченхи 3950—3720 ҫҫ. ҫынсем пуррине пӗлтерекен культура сийӗсем тупаҫҫӗ. Археологсем пӗлтернӗ тӑрӑх Гронинген вырӑнӗнче пӗрремӗш пысӑк пурӑну вырӑнӗ пирӗн эрӑн [[III ĕмĕр|III ӗмӗрӗнче]] йӗркеленнӗ.

XIII ӗмӗрте, Гронинген пысӑк суту-илӳ центрӗ пулса тӑрсан, унта пурӑнакансем хула хӳмисене туса лартнӑ, ҫапла май вӗсем унӑн вӑйланса пыракан пӗлтерӗшне палӑртнӑ. Хула хӑй таврашӗнчи ҫӗрсене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ, таврари йышлӑ вырӑнти калаҫусене пӗр евӗрлӗ тума пулӑшнӑ. Хулан чи хӑвӑрт аталану тапхӑрӗ XV ӗмӗрте пулса иртнӗ, ун чухне ҫывӑхри [[Фрисланди]] провинцине Гронингенран тытса тӑнӑ. Хула [[1594]] ҫулта [[Сакӑрвунӑ ҫулхи вӑрҫӑ]] вӑхӑтӗнче испансене майлӑ куҫнӑ хыҫҫӑн хӑйӗн никама пӑхӑнманлӑхне ҫухатнӑ. Каярах Гронинген [[Пӗрлешӳллӗ провинцисен республики]] шутне кӗнӗ.

1614 ҫулта [[Гронинген Университечӗ|Гронинген Университетне]] никӗсленӗ. Ҫак тапхӑрта Гронинген хӑварт аталанма пуҫланӑ, ҫӗнӗ хула хӳмисене туса лартнӑ. 1672 ҫулта [[акӑлчансемпе голландсем хушшинчи виҫҫӗмӗш вӑрҫӑ]] вӑхӑтӗнче вӑл питӗ кирлӗ пулса тӑнӑ, ун чухне хулана [[Мюнстер]] архиепископӗ [[Бернард вон Гален]] хупӑрласа илнӗ пулнӑ. Хӳме тӑшмана тытса чарнӑ, ҫак пулӑма халалласа ҫурлан 28-мӗшӗнче ҫулсерен фейерверк ярса, уяв ирттерсе уявлаҫҫӗ.

Иккӗмӗш Тӗнче вӑрҫи тапхӑрӗнче хулана вӑйлӑ аркатман. Апла пулин те Гронинген тӗп тӳремӗ, Grote Markt ятлӑскер, 1945 ҫулхи ака уйӑхӗнче [[Гронинген хулишӗн ҫапӑҫни|Гронинген хулишӗн ҫапӑҫнӑ]] чухне шар курнӑ. [[Сӑваплӑ Мартин чиркӗвӗ]], хӑйӗн чаплӑ башнипе, Goudkantoor (хулара налук пухмалли вырӑн пек усӑ курнӑ паллӑ ҫурт) тата хула хӳмисем сиенленмесӗр юлнӑ. Ҫапӑҫу темиҫе кун хушши пынӑ.
[[File:Groningen.Bikes.jpg|thumb|left|Велосипедсене тӑратмалли вырӑн]]
[[File:Perron Groningen Noord.jpg|thumb|left|«Гронинген Ноорд» станци перронӗ]]

== Транспорт ==
Гронингена «Пӗтӗм тӗнчери велосипедҫӑсен тӗп хули» теҫҫӗ, хулан транспорт ыйтӑвӗн 57 % ытларахӑшне [[Велосипед|велосипедсем]] татса параҫҫӗ. Хулари транспорт инфраструктурине велосипедҫӑсемшӗн, [[Общество транспорчӗ|общество транспорчӗн]] пассажирӗсемшӗн, ҫуран ҫӳрекенсемшӗн хӑтлӑлатнӑ: Гронингенра [[Велосипед ҫулӗ|велосипед ҫулӗсем]] йышлӑ, кашни кӗтесре тенӗ пекех велосипед вырнаҫтармалли вырӑнсем пур, хула варринчи ҫуран ҫӳремелли лаптӑксем пысӑк.

Гронинген — чукун ҫулсем ҫыхӑнакан вырӑн. Гронингенра виҫӗ станци вырнаҫнӑ: «Гронинген», «Гронинген-Европапарк» тата «Гронинген-Норд».

А28 автомобиль трасси Гронингена [[Утрехт|Утрехтпа]], А7 вара [[Фрисланди|Фрисландипе]] тата [[Амстердам|Амстердампа]] ҫыхӑнтарать.

== Вӗрентӳ тата культура ==
Гронинген — пысӑках мар хула, апла пулин те вӑл Нидерландӑн ҫурҫӗр пайӗшӗн музыкӑпа ытти ӳнер тӗсӗсене, вӗренӳпе бизнеса аталантаракан центр пек пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнать. Гронингенра пурӑнакан студентсен пысӑк йышӗ те Гронинген пурнӑҫне тӗрлӗ енлӗ сӑн-сӑпат кӗртеҫҫӗ.
[[File:RijksUniversiteit Groningen - University of Groningen.jpg|thumb|left|Гронинген университечӗ]]
[[File:Groningen.University.jpg|thumb|Университет]]
[[File:Groninger Museum 2.jpg|thumb|Гронинген музейӗ]]
Гронинген университетне 1614 ҫулта никӗсленӗ, [[Лейден университечӗ]] хыҫҫӑн вӑл Нидерландра чи ватӑ университет шутланать. Шӑпах ҫак университетра ӑслӑлӑх докторӗ пулса тӑнӑ Нидерландӑн пӗрремӗш хӗрарӑмӗ [[Алетта Якобс]] пӗлӳ илнӗ. Университетран вӗренсе тухнисен йышӗнче ҫавӑн пекех физика енӗпе Нобель премийӗн лауриачӗ пулса тӑнӑ [[Хейке Камерлинг-Оннес]] тата [[Фриц Цернике]], Европа тӗп банкӗн пӗрремӗш президенчӗ [[Вим Дуйзенберг]] пулнӑ. Гронинген Университечӗ витӗр 200 000 ытла студент, преподавательсемпе тӗпчевҫӗсем тухнӑ.

«<nowiki/>[[Еуроборг]]<nowiki/>» стадион, «<nowiki/>[[Гронинген (футбол клубӗ)|Гронинген]]<nowiki/>» футбол клубӗн стадионӗ — хулари чи кӑсӑклӑ ҫурт-йӗрсенчен пӗри. Ӑна 2006 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче уҫнӑ, унта 20 000 куракан вырнаҫайрать. Oosterpark Stadion, унччен Гронингенӑн футбол стадионӗ пулнӑскер, 12 500 ҫын кӑна вырнаҫтарайрать.

Гронингенӑн чи пӗлтерӗшлӗ музейӗ — [[Гронинген музейӗ]]. Унӑн тӗп ҫуртне Италири архитектор тата дизайнер Алессандро Мендини юсаса ҫӗнетнӗ. Музея Нидерландри ӳнерӗн чи хальхи, чи инновациллӗ центрӗсенчен пӗри евӗр хатӗрленӗ. Унсӑр пуҫне хулара Анатоми музейӗ, Ҫурҫӗр тинӗс музейӗ, Немейджерти тапак музейӗ, Герардус ван дер Левӑн антропологи музейӗ, Графика музейӗ тата Гронинген университечӗн музейӗ пур.

Гронингенра Stadschouwburg хула театрӗ пур, вӑл Turfsingel-ра вырнаҫнӑ. Хулари чи пысӑк театр тата концерт площадки шутланаканни «Мартини-плаза» ятлӑ. Тепӗр пысӑк культура площадки Trompsingel-ра вырнаҫнӑ, ӑна Oosterpoort теҫҫӗ. Vera — Oosterstraat-ра, Grand Theatre — тӗп лапамра, «Симплон» — Boterdiep-ра  вырнаҫнӑ. Темиҫе кафе чӗрӗ кӗвӗ итлеме сӗнеҫҫӗ, хӑшӗ-пӗринче джаз юрлаҫҫӗ, тӗслӗхрен, унашкал заведенисен йышне — Peperstraat-ра вырнаҫнӑ «Спигелл»  джаз-кафе. Гронинген — ҫулсерен иртекен «Eurosonic» фестивале ирттермелли вырӑн, унта пӗтӗм Европӑран нумай ушкӑн пухӑнать.

== Климат ==
Гронингенра виҫеллӗ ҫирӗп климат, ҫу вӑхӑчӗ кунта ытла ӑшӑ мар пулин те вӑраха тӑсӑлать, хӗлсем ӑшӑ. [[Çурçĕр тинĕсĕ|Ҫурҫӗр тинӗсӗ]] хулари ҫанталӑка витӗм кӳрет, ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ енчен вӑл вӑйлӑ ҫилсемпе штормсем илсе килет.

== Тӑванланнă хуласем ==
* {{Австри ялавĕ}} [[Грац]] ([[Австри]])
* {{Палестина ялавĕ}} [[Джебали]] ([[Палестина|Палестина автономийӗ]])
* {{Чехи ялавĕ}} [[Злин]] ([[Чехи]])
* {{Раççей ялавĕ}} [[Калининград]] ([[Раççей Федерацийĕ|Раҫҫей]])
* {{Польша ялавĕ}} [[Катовице]] ([[Польша]])
* {{Раççей ялавĕ}} [[Мурманск]] ([[Раççей Федерацийĕ|Раҫҫей]], 1989 ҫултан)
* {{Аслă Британи ялавĕ}} [[Ньюкасл-апон-Тайн]] ([[Аслă Британи|Аслӑ Британи]])
* {{Дани ялавĕ}} [[Оденсе]] ([[Дани]])
* {{Германи ялавĕ}} [[Ольденбург]] ([[Германи]])
* {{Никарагуа ялавĕ}} [[Сан-Карлос (Никарагуа)|Сан-Карлос]] ([[:en:San Carlos, Río San Juan|San Carlos]]; [[Никарагуа]])
* {{Эстони ялавĕ}} [[Таллин]] ([[Эстони]])
* {{Ялав|Китай}} [[Тяньцзинь]] ([[Китай Халăх Республики|Китай]])

== Сӑнсен пуххи ==
<gallery mode="packed" heights="200px">
File:Groningen.Goudkantoor.jpg|Goudkantoor
File:Groningen.Stadhuis.jpg|Ратуша
File:Groningen Der Aa-kerk april04.jpg|thumb|Канал тата Аа Чиркӗвӗ
File:Groningen. Aa-Kerk.jpg|[[Дер А-керк|Аа Чиркӗвӗ]]
</gallery>

== Ҫавӑн пекех пӑхӑр ==

* [[Гронингенри газ кӑларакан вырӑн]]

== Асӑрхавсем ==
{{Асăрхавсем}}
== Каҫӑсем ==
* [https://portal.groningen.nl Гронинген официаллӑ сайчӗ]{{ref-nl}}
* [http://www.groningeninbeeld.nl/ Гронингенӑн кивӗ сӑнӳкерчӗкӗсем]{{ref-nl}}
* [https://www.groningerarchieven.nl/ Гронинген архивӗ]{{ref-nl}}
* [https://www.groningermuseum.nl/ Гронинген музейӗн сайчӗ]{{ref-nl}}{{ref-en}}{{ref-de}}
* [https://www.rug.nl/ Гронинген университечӗ]{{ref-nl}}{{ref-en}}
* [https://www.vera-groningen.nl Vera — Гронингенри поп-андеграунд клубӗ]{{ref-en}}{{ref-nl}}
* [https://www.webcam-groningen.nl/ Гронингенри веб-камерӑсем]{{ref-nl}}
* [https://web.archive.org/web/20070311072638/http://www.calgaryhighlanders.com/history/groningen.htm Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи историйӗ (Гронинген)]{{ref-en}}

{{Куҫарнӑ статья|ru|Гронинген}}

[[Категори:Гронинген]]
[[Категори:Гронинген провинцинчи ял-хуласем]]
[[Категори:Нидерландӑн университет хулисем]]
[[Категори:Ганза]]