Итĕлменсем страницӑн кодне пӑхни

{{Халăх
| ячĕ = Итĕлменсем
| тăваан ячĕ = ''итәнмәʼн''
| йышĕ = {{ӳкĕм}} 2596 (2021 ç.)
| вырнаçăвĕ = {{ялавлани|Раççей}}: 2596 (2021 ç.)<ref>{{cite web |url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx |title=Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года |deadlink=no |access-date=2023-01-05 |archive-date=2022-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221230204643/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx }}</ref>; {{ялавлани|Раççей}}: 3193 (2010 ç.)<ref name="пер.2010">{{cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm |title=Всероссийская перепись населения 2010 года |access-date=2015-01-20 |archive-date=2016-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160325042553/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm |deadlink=no }}</ref>; 3180 (2002 г.)<ref name="perepis">{{cite web|author=|date=|url=http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463|title=Всероссийская перепись населения 2002 года|lang=|publisher=|access-date=2009-12-24|archive-date=2011-08-21|archive-url=https://www.webcitation.org/616BvJEEv?url=http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11|deadlink=no}}</ref> <br />
** {{ялавлани|Камчатка Ен}}:<br /> 2361 (2010)<ref name="пер.2010"/>; 2296 (2002)<ref name="perepis" />
** {{ялавлани|Магадан облаçĕ}}:<br /> 600 (2010)<ref name="пер.2010"/>; 643 (2002)<ref name="perepis" /> 
| архкультура = 
| чĕлхе = [[вырăс чĕлхи|вырăс]], [[итĕлмен чĕлхи|итĕлмен]]
| расă = 
| тĕн = [[православи]], [[шаманизм]]
| тăван = [[чукчăсем]], [[коряксем]], [[керексем]], [[алюторсем]], [[камчадалсем]]
}}
[[File:Itelmen.jpg|thumb|Итĕлмен халăхĕн çынни (Густав-Теодор Паули. «Этнографическое описание народов России», СПб. 1862 ç.)]]
'''Итĕлменсем''' ({{Lang-itl|итәнмән}}, кив. камчадалсем) — [[Камчатка]] çурутравĕнче пурăнакан [[халăх]]сенчен пĕри. [[Итĕлмен чĕлхи]]пе калаçаççĕ. [[Камчатка Ен]]ри [[Коряк тăрăхĕ]]н [[Тигиль районĕ|Тигиль районĕнче]] 1179 çын, [[Магадан облаçĕ]]нче 509 çын пурăнаççĕ.

==Итĕлмен ушкăнĕсем==
[[XVIII]]-[[XIX ĕмĕр]] пуçламăшĕсенче итĕлменсене темиçе ушкăна уйăрма май пулнă. Вĕсен кашнин хăйĕн культури, хăйсен уйрăм ячĕ пулнă. Çак ушкăнсене асăнма пулать: Камчатка, Авачински, Мăн Рецки, Анăç, Хайрюзовски ушкăнĕсем. Ку вăхăтра вĕсен пурăнакан вырăнĕ Камчаткăн анăç енче [[Тигиль (юханшыв)|Тигиль]] [[юханшыв]]ĕ çити çитнĕ, тухăç енчи чики [[Ука (юханшыв)|Ука]] юханшывĕ хĕррипе иртнĕ. Кăнтăр енчи çĕрĕсем [[Лопатка сăмсахĕ]] таранах çитнĕ.

[[XIX ĕмĕр]] пĕрремĕш çурринче пурăнакан çĕрĕсем çаплипех юлнă пулин те итĕлмен ялĕсен шучĕ сахаланма тытăннă. XIX ĕмĕрĕн иккĕмĕш çурринче итĕльменсем Камчаткăн анăç çыранĕ хĕрринче кăна тăрса юлнă.

==Халăх пултарулăхĕ==
Курак (Кутх) çинчен каласа паракан юмахсен ярăмĕ питĕ паллă. XX ĕмĕр пуçламăшĕнче В. И. Иохельсон вырăс [[этнограф]]ĕ питĕ нумай халăх  юмахĕсене çырса илнĕ.

== Тĕне тытни ==
Итĕлменсен тĕнĕ — [[анимизм]], [[тотемизм]], [[фетишизм]]. Вĕсем ыр сывлăшсене, хуçасене пуççапаççĕ. Митг («тинĕс хуçи») ятлă турри тĕп çимĕçе, пулла, панă май ăна самай пуççапнă. Мăн турра вĕсем ĕненмен. Çĕр-шыва тăваканни Курак (Кутх) шутланнă. Вĕсен шаманизм та пулнă, анчах та шаманĕсен уйрăм тум-тирпе бибнĕ пулман. Шамансем ытларах енчен хĕрарăмсем пулнă.

[[XVII ĕмĕр]] варринчен пуçласа итĕлменсем [[христианлăх]]а ĕненме пуçланă.

== Асӑрхавсем ==
{{Асӑрхавсем}}

[[Категори:Çухалакан халăхсем]]
[[Категори:Инçет Тухăçри халăхсем]]
[[Категори:Палеоазири халăхсем]]
[[Категори:Çĕпĕрти халăхсем]]
[[Категори:Çурçĕрти кăк халăхсем]]
[[Категори:Чукот-камчат халăхĕсем]]