Итальян чĕлхи страницӑн кодне пӑхни

{{Чĕлхе
|тĕс=инди-европа
|ят=Итал чĕлхи
|тăван ят=italiano, lingua italiana {{Audio|It-italiano.ogg|итлеме}}
|патшалăхсем=[[Итали]], [[Сан-Марино]], [[Ватикан]], [[Швейцари]], [[Словени]], [[Хорвати]], [[Франци]], [[Монако]], [[Ливи]], [[Тунис]], [[Эритрей]], [[Эфиопи]], [[Сомали]], [[Мальта (патшалăх)|Мальта]], [[Албани]]
|регионсем=
|официаллă чĕлхе=[[Итали]], [[Ватикан]], [[Сан-Марино]], [[Швейцари]], [[Европа пĕрлĕхĕ|ЕП]]
|калаçакан йышĕ=70 млн çынран кая мар
|йĕркелекенĕ=[[Делла Круска академийĕ|L’Accademia della Crusca]]
|рейтинг=18
|статус=
|çухалнă=
|категори=[[Еврази чĕлхисем]]
|классификаци=
[[Инди-европа чĕлхисем|Инди-европа çемьи]]
: [[Роман чĕлхисем|Роман ушкăнĕ]]
:: [[Итал-роман кĕçĕн ушкăнĕ]]
|çыру=[[латиница]]
|ГОСТ 7.75-97=ита 235
|ISO1=it
|ISO2=ita
|ISO3=ita
}}

[[Ӳкерчĕк:Linguistic map of the Italian language.svg|thumb|upright=1.5|Тĕнчере итал чĕлхин ареалĕ]]

'''Итал чĕлхи''' (''lingua italiana'') — [[Итали]], [[Ватикан]] ([[латин чĕлхи]]пе пĕрле), [[Сан-Марино]], [[Швейцари]] ([[нимĕç чĕлхи|нимĕç]], [[франци чĕлхи|франци]] тата [[Ретороман чĕлхи|швейцар ретороман]] чĕлхисемпе пĕр танах). Хорватипе Словенири чылай итал халăхĕ пурăнакан темиçе тăрăхра иккĕмĕш официалă чĕлхе пулать.

Итал чĕлхи Итали территоринче саралнă [[халăх латынĕ]]нчен пуçланать. [[Вăтам ĕмĕрлĕх]]ре, ун чухне Итали политика енчен сапаланнă пулнă, пĕрлĕ литература чĕлхи пулман, çапах та тĕрлĕ диалектлă çыру палăкĕсем сыхланса юлнă. [[Çĕнетӳ]] тапхăрĕнчен пуçласа чи хисеплĕ диалект [[Тоскана]], терĕсрех — [[Флоренци]] диалекчĕ шутланать, çак диалектпа [[Данте Алигьери|Данте]], [[Петрарка]] тата [[Боккаччо]] çырнă. Çапах та, пуян пĕлӳ илнĕ çынсем классик таса латыньпе танлаштарса итал чĕлхине «вульгарлă» — ''volgare'' тенĕ. XVIII—XIX ĕмĕрсенчен пуçласа çурçĕрпе кăнтăр [[идиом]]ĕсен хушшинчи куçăмлă тоскана диалекчĕн никĕсĕпе  пĕрлешӳллĕ  итал чĕлхи хормăланать. Çав хушăрах Итали территоринче темиçе  диалект саралнă пулнă, вĕсем хушшинчи хутшăну йывăр шутланнă: çурçĕр итал диалекчĕсем истори енчен [[галл-роман чĕлхисем|галл-роман]], кăнтăр итал — [[итал-роман чĕлхисем|итал-роман]] шутне кĕнĕ. Диалектсемсĕр пуçне, итал литература чĕлхин темиçе тĕслехĕ<ref>De Mauro, Tullio. ''Storia linguistica dell’Italia unita''. Bari: Edizioni Laterza, 1963</ref>, çаплах уйрăм чĕлхе шутланакан идиомăсем (пирваях [[сардин чĕлхи|сардинпа]] [[фриул чĕлхи|фриул]]) пур.

== Кун-çулĕ ==
[[Ӳкерчĕк:DanteFresco.jpg|thumb|left|upright|Данте Алигьери]]

== Лингвистика пахалăхĕ ==
=== Алфавит тата орфографи ===

{|class=wikitable style="float: right; margin: 0 0 0.5em 0.5em"
|+Итал алфавичĕ ({{langi|it|alfabeto}})
|-
!Сасă палли
!Пуплев
!Ячĕ
|-
| A a
| {{IPA|[a]}} (а)
| a
|-
| B b
| {{IPA|[b]}} (б)
| bi
|-
| С с
| {{IPA|[k]}}, {{IPA|[ʧ]}} (к, ч)
| сі
|-
| D d
| {{IPA|[d]}} (д)
| di
|-
| E e
| {{IPA|[e]}}, {{IPA|[ɛ]}} (э)
| e
|-
| F f
| {{IPA|[f]}} (ф)
| effe
|-
| G g
| {{IPA|[g]}}, {{IPA|[ʤ]}} (г, дж/ж)
| gi
|-
| H h
| текста пăхăр
| acca
|-
| I i
| {{IPA|[i]}}, {{IPA|[j]}} (и, й, ь)<br /> текста пăхăр
| i
|-
| L l
| {{IPA|[l]}} (ль)
| elle
|-
| M m
| {{IPA|[m]}} (м)
| emme
|-
| N n
| {{IPA|[n]}} (н)
| enne
|-
| O o
| {{IPA|[o]}}, {{IPA|[ɔ]}} (о)
| o
|-
| P p
| {{IPA|[p]}} (п)
| pi
|-
| Q q
| {{IPA|[k]}}<br />''qu'' {{IPA|[kw]}} юнашар кăна
| cu
|-
| R r
| {{IPA|[r]}} (р)
| erre
|-
| S s
| {{IPA|[s]}}, {{IPA|[z]}} (с, з)
| esse
|-
| T t
| {{IPA|[t]}} (т)
| ti
|-
| U u
| {{IPA|[u]}}, {{IPA|[w]}} (у)
| u
|-
| V v
| {{IPA|[v]}} (в)
| vi, vu
|-
| Z z
| {{IPA|[ʦ]}}, {{IPA|[ʣ]}} (ц, дз/ѕ)
| zeta
|-
! colspan="3" bgcolor=lightblue | Ют çĕр сăмахĕсене çырнă чух кăна
|-
| J j
| {{IPA|[j]}} (й)
| i lungo
|-
| K k
| {{IPA|[k]}} (к)
| cappa
|-
| X x
| {{IPA|[ks]}} (кс)
| ics
|-
| W w
| {{IPA|[v]}} (в, у)
| vu doppia
|-
| Y y
| {{IPA|[i]}} (и, й)
| ipsilon, i greca
|}

=== Фонетика тата фонологи ===

==== Уçă сасăсем ====
Литература итал чĕлхинчи уçă [[монофтонг]]ĕсене таблицăра кăтартнă:

{|class=wikitable
|+Итал чĕлхин уçă сассисем
|-
!
![[Малти ретри уçă сасăсем|Малти]]
![[Вар ретри уçа сасăсем|Вар]]
![[Кайри ретри уçă сасăсем|Кайри]]
|-
![[Çӳлти çĕклем уçă сасăсем|Çӳлти]]
| {{IPA|i}}
|
|align=right| {{IPA|u}}
|-
![[Вăтам-çӳлти çĕклемĕн уçă сасăсем|Вăтам-çӳлти]]
|align=center| {{IPA|e}}
|
|align=center| {{IPA|o}}
|-
![[Вăтам-аялти çĕклемĕн уçă сасăсем|Вăтам-аялти]]
|align=right| {{IPA|ɛ}}
|
|align=left| {{IPA|ɔ}}
|-
![[Аялти çĕклемĕн уçă сасăсем|Аялти]]
|
|align=center| {{IPA|a}}
|
|}

=== Грамматика ===
==== Ятсем ====

Итал чĕлхинче:

Икĕ ăрат:аçа (''maschile'') тата ама (''femminile'').
Ӳкĕмсем çук, предлогсем кăна.

==== Глаголсем ====

== Антропонимика ==
{{main|Итал ячĕсем}}

== Вуламалли ==
*{{кĕнеке |автор   = Berruto, Gaetano |çул = 1987 |пуçелĕк = Sociolinguistica dell'italiano contemporaneo | isbn = | location = Roma | издательство=Carocci| id=fberruto1987}}
*{{кĕнеке |çул = 2018 |автор   = Berloco, Fabrizio |пуçелĕк  = The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition | isbn = 978-8894034813 | location =  |издательство = Lengu |каçă  = https://books.google.ru/books?id=DYynDwAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false | id = fberloco2018 }}
*{{кĕнеке |автор = Serianni, Luca |автор2 = Castelvecchi, Alberto |çул = 1997 |пуçелĕк = Italiano. Grammatica, sintassi, dubbi. | isbn =  | location = Milan | издательство = Garzanti | каçă = | id = serianni1997 }}

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* [http://www.xexe.org/ Итало-Акăлчан сăмахсарĕ]
* [http://www.internetpolyglot.com/russian/lessons-it-ru Интернет Полиглот çинчи итал чĕлхин выляв урокĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140110105407/http://www.internetpolyglot.com/russian/lessons-it-ru |date=2014-01-10 }}
* [http://slavamax.com/rita/index.html  iPhone/iPod Touch çинчи итал-вырас сăмахсарĕ тата кашнин хăйĕн вĕренмелли кĕнеке]

{{Interwiki|it|Pagina principale|италла|}}

{{ЕП чĕлхисем}}
{{Роман чĕлхисем}}

{{stub}}

[[Категори:Итал чĕлхи|*]]
[[Категори:Хорвати чĕлхисем]]
[[Категори:Словени чĕлхисем]]
[[Категори:Ватикан чĕлхисем]]
[[Категори:Итали чĕлхисем]]
[[Категори:Сан-Марино чĕлхисем]]
[[Категори:АПШ чĕлхисем]]
[[Категори:Швейцари чĕлхисем]]