Кăшлавçăсем страницӑн кодне пӑхни

'''Кăшлавçăсем''' ({{lang-la|Rodentia}}) — [[Сĕтпе ӳсекенсем|сĕт ĕçекенсен]] чи йышлă ушкăнĕ.  ''[[Тĕнчери сĕт ĕçекенсен тĕсĕсем|Mammal Species of the World]]'' (2005) хыпар кĕнекинче 2277 кăшлакан чĕрчуна асăннă<ref>{{Кĕнеке:Wozencraft, W. C.: Mammal Species of the World}}</ref>. Çак ушкăна кĕрекенсем [[диастема|диастемăпа]] тата [[Çӳлти янах|çӳлти]] тата [[Аялти янах|аялти янахсенче]] пĕрер мăшăр шултра [[касакан шăлсем|касав шăлсемпе]] уйрăлса тăраççĕ.

Пур çĕрте те сарăлнă, хăшпĕр утрав çинче, çаплах [[Антарктида|Антарктидăра]] çеç çук.

== Сăнĕ-тĕсĕ ==
Кăшлакан чĕрчунсен кĕлеткисем пысăках мар, 5 см хăшпĕр шăшин, 130 см [[Капибара|капибарăн]]<ref name="Соколов">{{кĕнеке|автор=Соколов В. Е.|пуçелĕк=Систематика млекопитающих. Отряды: зайцеобразных, грызунов|вырăн=М.|издательство=Высшая школа|çул=1977|том=|страницы=29—39|страниц=494|серия=|isbn=|тираж=20000}}</ref>. Вăтамран, 50 см ытла мар<ref name="Громов">{{кĕнеке|автор=Громов И. М., Ербаева М. А.|пуçелĕк=Млекопитающие фауны России и сопредельных территорий. Зайцеобразные и грызуны|вырăн=СПб.|издательство=|çул=1995|том=|страницы=58—61|страниц=522|серия=|isbn=|тираж=1000}}</ref>. Хӳри қелеткинчен чылаях вăрăмрах (пĕчĕк шăшисен тата  [[Тушканчик евĕррисем|тушканчиксен]]), çаплах пачах та çук пулать<ref name="Соколов" />.

=== Пысăкăш ===
[[File:bristol.zoo.capybara.arp.jpg|thumb|right|[[Капибара]], халĕ пурăнакан мăнтай кăшлавçă, 91 кг çити таять.]]

== Çынпа хутшăнни ==
=== Чир-чĕр ертекенсем ===
Этемпе юнашар пурăнакан кăшлавçăсем, килте-и е тискер чĕрчунсем-и - чире саракансем шутланаççĕ<ref name="Lopatin" />. Сăмахран, кăшлакан чĕрчунсем яланах [[листери]] инфекцине ертеççĕ<ref>[http://microbiology.ru/cmac/2000_2_2/020_text.htm Листерии: роль в инфекционной патологии человека и лабораторная диагностика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304055452/http://microbiology.ru/cmac/2000_2_2/020_text.htm |date=2016-03-04 }}</ref>.
Унсăр пуçне вĕсен шăкĕнчи шурри е юн шывĕ аллерги тăваççĕ<ref name="Lopatin" />.

[[Пăрăнтăксем]] çутçанталăкра сахалтан та 8 хăрушла чире чĕртекене, вĕсен хушшинче [[сăвăс энцефаличĕ]], [[риккетсиоз]], [[токсоплазмоз]] тата ур., ертеççĕ<ref name="Burunduk">[http://www.zoovet.ru/animals.php?vid=441#part344 Бурундук на сайте zoovet.ru]</ref>
[[Сăвăр|Сăвăрсем]] çутçанталăкри [[бубон чуми]]не куçараççĕ.<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1122956&cid=520 Бубонная чума в Киргизии грозит России]</ref>

=== Ял хуçалăхĕнче сиен кӳрекенсем ===

== Кăшлавçăсем культурăра ==

=== Миниатюрăсем çинче ===
Тĕрлĕрен кăшлавçăна марккă, вак укçа тата паллăх медалĕсем çинче чылай патшалăхра ӳкернĕ. Çапла, сăмахран [[Раççей банкĕ]] 2008 çулхи утăн 1-мĕшĕнче «Сохраним наш мир» вак укçа серинче хаклă металран çапнă 8 [[Раççейĕн 2008 çулăн паллă вак укçа ят-йышĕ|паллă вак укçа]] хушшинче [[Хăнтăр|ахаль хăнтăр]]а кăтартнă. Мăйăр катакан [[пакша]]на 1992 çулта пичетленĕ 50 пуслă беларус купюрин [[аверс]]ĕ çинче пур<ref>[http://www.zoovet.ru/animals.php?vid=432 Белка на сайте zoovet.ru]</ref>.

=== Геральдикăра ===
* [[Коми Республики]]нчи [[Кулом вăрри районĕ]]н гербĕ çинче пакша урисемпе мăйăра тытса тăрать, çак ĕнтĕ кунти вăрман пуянлăхне палăртать<ref>[http://geraldika.ru/symbols/25578 Герб Усть-Куломского района].</ref>.
* Сарăлнă геральдика чĕрчунĕ — [[хăнтăр]]. Унăн сăнарне Европăри темиçе хулан  гербĕ çине вырнаçтарнă: [[Омли]], Норвеги; [[Беверн (Гольштейн)|Беверн]], Германи; [[Биберштайн]], Швейцари; [[Ломжа (гмина)|Ломжа]], Польша; [[Тĕмен]], РФ;  [[Веброн]], Франци.

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем|2}}

== Литература ==
* {{cite journal|last1=Adkins|first1=RM|last2=Gelke|first2=R. M. E. L.|last3=Rowe|first3=D.|last4=Honeycutt|first4=R. L.|author-separator=,|author-name-separator=|year=2001|title=Molecular phylogeny and divergence time estimates for major rodent groups: Evidence from multiple genes|url=|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=18|issue=5|pages=777–791|pmid=11319262}}
* Carleton, M. D. and G. G. Musser. 2005. «Order Rodentia», pp. 745—752 in ''Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference''. Johns Hopkins University Press, Baltimore.
* {{cite journal|last1=Leung|first1=LKP|last2=Cox|first2=Peter G.|last3=Jahn|first3=Gary C.|last4=Nugent|first4= Robert|year=2002|title=Evaluating rodent management with Cambodian rice farmers|url=|journal=Cambodian Journal of Agriculture|volume=5|issue=|pages=21–26}}
* McKenna, Malcolm C., and Bell, Susan K. 1997. ''Classification of Mammals Above the Species Level.'' Columbia University Press, New York, 631 pp. ISBN 0-231-11013-8
* Nowak, R. M. 1999. ''Walker’s Mammals of the World'', Vol. 2. Johns Hopkins University Press, London.
* {{cite journal|doi=10.1080/10635150490468701|last1=Steppan|first1=S. J.|last2=Adkins|first2=R. A.|last3=Anderson|first3=J.|year=2004|title=Phylogeny and divergence date estimates of rapid radiations in muroid rodents based on multiple nuclear genes|url=|journal=[[Systematic Biology]]|volume=53|issue=4|pages=533–553|pmid=15371245}}
* University of California Museum of Paleontology (UCMP). 2007 «Rodentia». [http://www.ucmp.berkeley.edu/mammal/rodentia/rodentia.html]
* Wilson, D. E. and D. M. Reeder, eds. 2005. ''Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference''. Johns Hopkins University Press, Baltimore.
* Wolfgang Maier: '' Rodentia, Nagetiere''. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Hrsg.): ''Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere''. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg — Berlin 2004, 712 Seiten, ISBN 3-8274-0307-3.
* Grant Singleton, Christopher R. Dickman, D. Michael Stoddart: ''Nager.'' In: David W. Macdonald (Hrsg.): ''Die große Enzyklopädie der Säugetiere.'' Könemann Verlag, Königswinter 2004, S. 578—587, ISBN 3-8331-1006-6 (deutsche Übersetzung der Originalausgabe von 2001).
* Hans-Albrecht Freye: ''Die Nagetiere.'' In: Bernhard Grzimek et al. (Hrsg.): ''[[Grzimeks Tierleben]].'' Bd. 11. ''Säugetiere 2.'' Kindler Verlag, Zürich 1969, S. 204—211.
* Richard Lydekker: ''Rodentia.'' In: ''The [[Encyclopædia Britannica]].'' 11. Ausgabe. Bd. 13. University of Cambridge, New York 1911, S. 437—446.

[[Категори:Кăшлавçăсем| ]]
[[Категори:Сĕт ĕçекенсен ушкăнĕсем]]