Колмогоров Андрей Николаевич страницӑн кодне пӑхни

{{Ăсчах
| Ят = Андрей Николаевич Колмогоров
| Ӳкерчĕк = Andrej Nikolajewitsch Kolmogorov.jpg
| Çуралнă вăхăт = [[1903]], [[ака, 25]] 
| Çуралнă вырăн = {{ÇВ|Тамбов|Тамбовра}}, [[Тамбов кĕпĕрни]], [[Раççей империйĕ]]
| Вилнĕ вăхăт =  [[1987]], [[юпа, 20]] 
| Вилнĕ вырăн = {{ВВ|Мускав|Мускавра}}, РСФСР, ССРП
| Гражданлăх  = {{USSR}}
| Ăслăх сфери = [[математика]]
| Ĕç вырăнĕ = [[Мускав патшалăх университечĕ]] (МПУ)
| Ăсчах степенĕ = физика-математика ăслăхĕсен тухтăрĕ
| Ăсчах хисепĕ = профессор<br>ССРП ĂА академикĕ<br>ССРП ĂПА академикĕ
| Альма-матер = [[Мускав университечĕ]] (халĕ МПУ)
| Паллă = [[математик]]
| Ăслăх ертӳçи = [[Лузин Николай Николаевич|Н. Н. Лузин]]
| Паллă вĕренекенсем = [[Арнольд Владимир Игоревич|Владимир Арнольд]] <br> [[Евгений Дынкин]] <br> [[Израиль Гельфанд]] <br> [[Монин Андрей Сергеевич|Андрей Монин]] <br> [[Никольский Сергей Михайлович|Сергей Никольский]] <br> [[Обухов Александр Михайлович|Александр Обухов]] <br> [[Прохоров Юрий Васильевич|Юрий Прохоров]] <br> [[Успенский Владимир Андреевич|Владимир Успенский]] <br> [[Альберт Ширяев]]<br>[[Шкурба Виктор Васильевич|Виктор Шкурба]]
| Чыславсемпе парнесем = {{{!}} style="background: transparent"
{{!}}{{Çурлапа Мăлатук медаль|1963}}
{{!}}}
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}} {{Ленин орденĕ}} {{!!}} {{Ленин орденĕ}} {{!!}} {{Ленин орденĕ}}{{!!}}{{Ленин орденĕ}}

{{!}}-
{{!}} {{Ленин орденĕ}} {{!!}} {{Ленин орденĕ}} {{!!}} {{Ленин орденĕ}} {{!!}} {{Октябрь Революцин орденĕ}}
{{!}}-
{{!!}} {{Ĕçлĕх Хĕрлĕ Ялав орденĕ}} {{!!}} {{«Владимир Ильич Ленин 100 çул тултарнине асăнмалăх» медалĕ}} {{!!}} {{«Тăван Çĕршывăн 1941—1945 çç. Аслă вăрçинче хастар ĕçленĕшĕн» медаль}}
{{!}}}
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}} {{Ленин премийĕ|1965}} {{!!}} {{Сталин премийĕ|1941}}
{{!}}}
}}
'''Андрéй Николáевич Колмогóров''' ({{OldStyleDate|25|ака|1903|12}}, [[Тамбов]] — [[юпа, 20]] [[1987]], [[Мускав]]) — чаплă совет [[математика|математик]]ĕ,  физика-математика ăслăхĕсен докторĕ, [[М. В. Ломоносов ячĕллĕ Мускав патшалăх университечĕ|Мускав Патшалăх Университечĕн]] профессорĕ ([[1931]]), [[ССРП Ăслăх академийĕ]]н академикĕ ([[1939]]).

Колмогоров — хальхи [[пулаяслăхсен теорийĕ|пулаяслăхсен теорине]] никĕслекеннисенчен пĕри, вăл [[топологи]], [[Логика|математика логики]], [[турбулентлăх|турбулентлăх теорин]], [[Шутлавсен кăткăслăх теорийĕ|алгоритмсен кăткăслăх теорийĕ]] тата математикăн урăх облаçĕсенче тата ăслăлăх хушма облаçĕсенчи тĕплĕ никĕс хыпарĕсене тĕпчесе тупнă.

== Кунçул тата ĕçхĕл ==
=== Çамрăк çулсем ===
Колмогоровăн амăшĕ — Мария Яковлевна Колмогорова ([[1871]]—[[1903]]) ача çуратнă чух вилет. Ашшĕ — Николай Матвеевич Катаев, агроном (Петр (Тимирязев) академинчен вĕренсе тухнă),  [[1919]] çулта деникин тапăнăвĕнче пуçне хурать. Арçын ачана амăшĕн йăмăкĕ, Вера Яковлевна Колмогорова пăхса çитĕнтерет. Андрей аккăшĕсем хăйсен килĕнче тĕрлĕ çулти ача-пăча валли шкул туса хураççĕ, çĕнĕ педагогика меслечĕпе ăс параççĕ. Ачасем валли «Весенние ласточки» алçырав журналне кăлараççĕ. Журналра вĕренекенсен пултару ĕçĕсене — ӳкерчĕксене, сăвăсене, калавсене— пичетлеççĕ. Андрей «ăслăлăх ĕçĕсене» — хăй шутласа каларнă арифметика задачисене те пичетлет. 5 çулти пĕчĕк ача пĕрремĕш ăслăлăх математика ĕçне хайлать. Çак паллă алгебра пĕрпеклĕхĕ пулсан та, ăна ача хăй тĕллĕн тишкернĕ, çумри пулăшусăр!

Сакăр çул тултарсан Андрее харпăр гимназие кĕртеççĕ. Гимназие мускав интеллигенцийĕ йĕркеленĕ, влаç ăна пĕрмаях хупасшăн пулнă.

Çак çулсенче Андрей хăйĕн математика хевтелехне кăтартать. Çаплах вăл историне, социологине кăмăллать. Пĕр вăхăт вăл вăрманçи пулма ĕмĕтленнĕ. ''«[[1918]]—[[1920]] çулсенче пурнăç  Мускавра çăмăл пулман,'' — асилет Андрей Николаевич. — ''Шкулсенче кăсăкланса чи тимлисем çеç вĕреннĕ. Çав вăхăтра манăн [[Хусан]]-[[Екатеринбург]] чукун çулне тунă çĕре ĕçлеме кайма тиврĕ. Ӗçленĕ чухнех вăтам шкулшăн экстерн мелĕпе экзамен тытма хам тĕллĕн хатĕрленнĕ. Мускава таврăнсан, кăмăл кăшт хуçăлчĕ: шкул пĕтернĕ хута экзамен тыттармасăрах пачĕç».''

=== Университет ===
1920 çулта Андрей Колмогоров институтра вĕренме кĕнĕ чух хăш ăслăлăхпа хăйĕн ăс-тăнне çыхăнтарас ыйту тухать. Ăна университетăн математика уйрăмĕ туртать, анчах та иккĕленӳ çуралать: кунта таса ăслăлăх, техника вара — мăн кăсăклă ĕç, ĕнтĕ. Тĕслĕхрен, Менделеев институчĕн металлурги факультечĕ! Арçын ĕçĕ, унсăр пуçне, малашлĕ. Андрей унта та, кунта та кĕме шутлать. Часах ăнкартса илет: таса ăслăлăх çаплах чĕрĕ-кăсăклă, вара вăл ун еннелле туртăнать.

1920 ç. вăл [[Мускав патшалăх М. В. Ломоносов ячĕллĕ университечĕ|Мускав университечĕн]] математика уйрăмне пĕлӳ пухма кĕрет. «''Кăсăк ăслăлăхпа аппаланма шутласа, эпĕ, паллах, чи вăйлă математиксем патĕнче вĕренме ĕмĕтленнĕ,'' — асилет каярах ăсчах. ''— 
Ăраскала пула манăн [[Урысон Павел Самуилович|П. С. Урысон]], [[Александров Павел Сергеевич|П. С. Александрова]], В. В. Степанов тата [[Лузин Николай Николаевич|Н. Н. Лузин]] математиксенчен вĕренме тӳр килчĕ, Н. Н. Лузина матикăри манăн вĕрентӳçĕ тесе шутламалла. 

Çапах та  мана вĕсем манăн ĕçсене пула „хакланă“. „Пурнăç тĕллевне“ яш-кĕрĕм хăйех тупма тивĕç пулмалла, ман шутпа. Аслисем çавăнпа та çак ĕç-пуçра пулăшма çеç пултараççĕ»''.

Пĕрмĕш уйăхсенчех Андрей курсăн экзаменĕсене ăнăçлă тытса иккĕмĕшне куçать. Иккĕмĕш кур студенчĕсене «стипенди» панă: «''…эп уйăхне 16 килограмм çăкăр тата 1 килограмм çу илме тивĕç пултăм, ку, çав вăхăтри пĕлтерĕшсемпе, тулли пурнăç никĕсĕ пулнă.''» Халĕ пуш хушă та пур. Çав вăхăта хам ума лартнă математика задачисене уçса пама тăкакланă.

Мускав университечĕн профессорĕ  [[Лузин Николай Николаевич|Николай Николаевич Лузин]] вуланă лекцисем, итленисем каланă тăрăх,çав тери  чаплă пулăм вырăнĕнче шутланнă.

=== Профессор ===
[[Ӳкерчĕк:Kolm complexity lect.jpg|thumb|Колмогоров (сулахайри) [[Таллин]]ра задача шутланă чух, [[1973]]]]
[[Ӳкерчĕк:Kolm lect prep.jpg|thumb|Колмогоров [[Таллин]]ра задача шутланă чух, [[1973]]]]

[[1930]] ç. Колмогоров [[Мускав патшалăх М. В. Ломоносов ячĕллĕ университечĕ|МПУ]] профессорĕ пулать, 1933 — 1939 çулсенче МПУ-н математикăпа механика институчĕн директорĕ пулса ĕçлет. 

=== Вăрçă хыççăнхи ĕçхĕл ===
== Вĕренекенĕсем ==
Колмогоров патĕнче вĕреннĕ чылай çын ăслăлăхăн тĕрлĕ облаçĕсенче палăрнă, вĕсен шутĕнче — [[Арнольд Владимир Игоревич|В. И. Арнольд]], [[Гельфанд Израиль Моисеевич|И. М. Гельфанд]], [[Миллионщиков Михаил Дмитриевич|М. Д. Миллионщиков]], [[Прохоров Юрий Васильевич|Ю. В. Прохоров]], [[Обухов Александр Михайлович|А. М. Обухов]], [[Монин Андрей Сергеевич|А. С. Монин]], [[Ширяев Альберт Николаевич|А. Н. Ширяев]], [[Никольский Сергей Михайлович|С.М. Никольский]].

Колмогоров хăй каланипе: «Талантлă вĕренекенсемпе эпĕ пуян пултăм. Вĕсенчен чылайăшĕ, манпа пĕрле мĕнле те пулин облаçре ĕçлеме пуçласа, каярах тепĕр тематика çине кĕрсе кайса мансăрах сумлă хыпарлă ĕçсене турĕç. 

Шӳтлесе каласан, халĕ манăн пĕр вĕренекенĕ çĕр атмосферине тытса тăрать (А. М. Обухов), тепĕрри — океансене тытса тăрать (А. С. Монин)».

== Колмогоров тата вăтам шкулри çĕнетӳсем ==

== Çавăн пекех пăхăр ==
* [[Колмогоров аксиоматики]]
* [[Колмогоров иккĕлĕхĕ]]
* [[Колмогоров танмарлăхĕ]]
* [[Колмогоров кăткăслăхĕ]]
* [[Колмогоров вăталăхĕ]]

== Вуламалли ==
=== Колмогоровăн кĕнекисем, статьясем, ĕçĕсем ===
* А. Н. Колмогоров, Об операциях над множествами, Матем. сб., 1928, 35:3–4
* А.Н. Колмогоров, Общая теория меры и исчисление вероятностей // Труды Коммунистической академии. Математика. – М.: 1929, т. 1. С. 8 – 21.
* А. Н. Колмогоров, Об аналитических методах в теории вероятностей, УМН, 1938:5, 5–41
* А. Н. Колмогоров, Основные понятия теории вероятностей. Изд. 2-е, М. Наука, 1974, 120 с.
* А. Н. Колмогоров, Теория информации и теория алгоритмов. – М.: Наука, 1987. – 304 с. 
* А. Н. Колмогоров, С. В. Фомин, Элементы теории функций и функционального анализа. 4-е изд. М. Наука. 1976г. 544 с. 
* А. Н. Колмогоров, Теория вероятностей и математическая статистика. М. Наука 1986г. 534с. 
* А. Н. Колмогоров, «О профессии математика». М., Изд-во Московского Университета, 1988, 32с. 
* А. Н. Колмогоров, «Математика — наука и профессия». М.: Наука, 1988 г., 288 с. 
* А. Н. Колмогоров, И. Г. Журбенко, А. В. Прохоров, «Введение в теорию вероятностей». М.: Наука, 1982 г., 160 с. 
* А. Н. Колмогоров, Grundbegriffe der Wahrscheinlichkeitrechnung, in Ergebnisse der Mathematik, Berlin. 1933. 
* А. Н. Колмогоров, Foundations of the theory of probability. Chelsea Pub. Co; 2nd edition (1956) 84 p. 
* А. Н. Колмогоров, С. В. Фомин, Elements of the Theory of Functions and Functional Analysis. Dover Publications (February 16, 1999), с. 288. ISBN 0486406830, ISBN 978-0486406831 
* А. Н. Колмогоров, С. В. Фомин, Introductory Real Analysis (hardcover) R.A. Silverman (translator). Prentice Hall (January 1, 2009), 403 с. ISBN 0135022789, ISBN 978-0135022788

=== Колмогоров çинчен ===
* 100 великих учёных. Самин Д. К. М.: Вече, 2000. — 592 с. — 100 великих. ISBN 5-7838-0649-8

== Каçăсем ==
=== А.Н. Колмогоровăн хăш ĕçĕсем ===
* А. Н. Колмогоров, [http://ilib.mccme.ru/djvu/klassik/kolmogorov.htm  «О профессии математика»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071215181923/http://ilib.mccme.ru/djvu/klassik/kolmogorov.htm |date=2007-12-15 }}. М., Изд-во Московского Университета, 1988, 32 с.
* А. Н. Колмогоров, [http://ilib.mccme.ru/djvu/bib-kvant/maths.htm  «Математика — наука и профессия»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071222000803/http://ilib.mccme.ru/djvu/bib-kvant/maths.htm |date=2007-12-22 }}. М.: Наука, 1988 г., 288 с.
* А. Н. Колмогоров, И. Г. Журбенко, А. В. Прохоров, [http://ilib.mccme.ru/djvu/bib-kvant/teorver.htm «Введение в теорию вероятностей»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071221233710/http://ilib.mccme.ru/djvu/bib-kvant/teorver.htm |date=2007-12-21 }}. М.: Наука, 1982 г., 160 с.
* [https://kvant.mccme.ru/au/kolmogorov_a.htm Статьи Колмогорова] в журнале [[Квант (журнал)|Квант]] (1970—1993).
* A.N.Kolmogorov, Foundations of the theory of probability. Chelsea Pub. Co; 2nd edition (1956) 84 p.[http://www.clrc.rhul.ac.uk/resources/fop/index.htm]

=== А.Н. Колмогоров пирки статьясем ===
* [https://kolmogorov.info/ Портал] посвящённый А. Н. Колмогорову (включая его научные и популярные публикации, статьи о нём).
* [http://mech.math.msu.su/probab/Kolmogorov/ank_cv.html Curriculum Vitae А. Н. Колмогорова]
* Л.С. Понтрягин [https://ega-math.narod.ru/LSP/ch1.htm#c о А.Н. Колмогорове]
* В.И. Арнольд [https://ega-math.narod.ru/LSP/ANK.htm Об А.Н. Колмогорове]
* {{MathGenealogy|10480}}{{ref-en}}
* [[Тихомиров, Владимир Михайлович|В.М. Тихомиров]]. ''[http://vivovoco.rsl.ru/VV/Q_PROJECT/HEAP/93_03_2/93_03_21.HTM «Андрей Николаевич Колмогоров»]''. Статья  в журнале «[[Квант (журнал)|Квант]]».
* С.С. Демидов, В. Д. Есаков. [http://russcience.euro.ru/papers/dees99dl.htm «Дело академика Н. Н. Лузина» в коллективной памяти научного сообщества] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070915235300/http://russcience.euro.ru/papers/dees99dl.htm |date=2007-09-15 }}.
* С.С. Кутателадзе. [http://www.math.nsc.ru/LBRT/g2/english/ssk/case.html Трагедия отечественной математики] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090221181910/http://www.math.nsc.ru/LBRT/g2/english/ssk/case.html |date=2009-02-21 }}.
* G.G. Lorentz. [http://www.math.ohio-state.edu/AT/LORENTZ/JAT02-0001_final.ps Mathematics and Politics in the Soviet Union from 1928 to 1953] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110525230252/http://www.math.ohio-state.edu/AT/LORENTZ/JAT02-0001_final.ps |date=2011-05-25 }}{{ref-en}}.
* [https://orlovs.pp.ru/stat.php#s2p1 Вероятностно-статистические методы исследования в работах А. Н. Колмогорова]
* [http://www.inauka.ru/science/article31424/print.html Статья о А. Н. Колмогорове на iNauka.ru]
* [https://kolmogorov.livejournal.com/ Сообщество на LiveJournal]
* [http://www.kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_194.htm Академик Колмогоров - HOMO UNIVERSALES] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080127151313/http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_194.htm |date=2008-01-27 }}

{{Вольф премин (математика) лауреачĕсем}}
{{ММП президенчĕсем}}

[[Категори:Акан 25-мĕшĕнче çуралнисем]]
[[Категори:Юпан 20-мĕшĕнче вилнисем]]
[[Категори:1903 çулта çуралнисем]]
[[Категори:1987 çулта вилнисем]]
[[Категори:Раççейри хими-технологи университечĕн студенчĕсем]]
[[Категори:Математиксем, алфавитпа]]
[[Категори:Раççей математикĕсем]]
[[Категори:ССРП математикĕсем]]
[[Категори:XX ĕмĕрти математиксем]]
[[Категори:Раççей логикĕсем]]
[[Категори:Пулаяслăхçăсем]]
[[Категори:Топологсем]]
[[Категори:Математика историкĕсем]]
[[Категори:Раççей статистикĕсем]]
[[Категори:Çывхарусем теоринчи математиксем]]
[[Категори:Сăвă пĕлевçисем]]
[[Категори:Маяк пĕлевçисем]]
[[Категори:Репман гимназинче вĕренсе тухнисем]]
[[Категори:МПУ физика-математика факультетĕнче (1917 хыççăн) вĕренсе тухнисем]]
[[Категори:МПУ механика-математика факультечĕн деканĕсем]]
[[Категори:МПУ ФМШ вĕрентӳçисем]]
[[Категори:Лузитания (Мускаври математика шкулĕ)]]
[[Категори:Системăсем пирки ăслăхсен облаçĕнчи ăсчахсем]]
[[Категори:ССРП педагогĕсем]]
[[Категори:XX ĕмĕрти педагогсем]]
[[Категори:Н. И. Лобачевский ячĕллĕ премин лауреачĕсем]]
[[Категори:Бальцан ячĕллĕ премин лауреачĕсем]]
[[Категори:П. Л. Чебышёв ячĕллĕ премин лауреачĕсем]]
[[Категори:Париж университечĕн хисеплĕ тухтăрĕсем]]
[[Категори:Лондонри король пĕрлĕхĕн ютçĕр пайташĕсем]]
[[Категори:АПШ ăслăхсен наци академин ютçĕр пайташĕсем]]
[[Категори:Франци ăслăхĕсен академин ютçĕр пайташĕсем]]
[[Категори:Польша ăслăхсен академин ютçĕр пайташĕсем]]
[[Категори:Хункăри ăслăхсен академин хисеплĕ пайташĕсем]]
[[Категори:ГДР ăслăхсен академин пайташĕсем]]
[[Категори:Румыни академин корреспондент-пайташĕсем]]
[[Категори:Леопольдина пайташĕсем]]
[[Категори:Стокгольм университечĕн хисеплĕ тухтăрĕсем]]
[[Категори:Варшава университечĕн хисеплĕ тухтăрĕсем]]
[[Категори:Американ философи пĕрлĕхĕн пайташĕсем]]
[[Категори:Американ ӳнесен тата ăслăхсен академин пайташĕсем]]
[[Категори:Нидерландсен королĕн ăслăхсен академин пайташĕсем]]
[[Категори:Авторы школьных учебников]]
[[Категори:Авторы учебников по геометрии]]
[[Категори:Алгебра вĕрентӳ кĕнекисен авторĕсем]]
[[Категори:Новодевичье çăвинче пытарнисем]]
[[Категори:«Успехи математических наук» журналăн тĕп редакторĕсем]]
[[Категори:Юпан 20-мĕшĕнче вилнисем]]
[[Категори:1987 çулта вилнисем]] 
[[Категори:Социализм Ӗçĕн Паттăрĕсем]]
[[Категори:Сталин парни лауреачĕсем]]
[[Категори:Ленин парни лауреачĕсем]]
[[Категори:МПУ]]
[[Категори:МПУ вĕрентӳçисем]]
[[Категори:МПУ-ра вĕренсе тухнисем]]
[[Категори:Вольф парни (математика) лауреачĕсем]]
[[Категори:Пайăр çынсем, алфавитпа]]
[[Категори:Математиксем, алфавитпа]]
[[Категори:ССРП ĂА академикĕсем]]