Купрат страницӑн кодне пӑхни

{{Патшалăх ĕçченĕ
| ят             = Купрат
| тăван ят       = 
| ӳкерчĕк        = Giudjenov Kubrat and his sons.jpg
| ӳкерчĕк анлăшĕ = 275px
| ӳкерчĕке ăнлантарни = Купрат тата унăн ывăлĕсем. <br> [[Гюдженов Димитр|Д. Гюдженов]] ӳкерчĕкĕ (1926 çул)
| ĕç вырăнĕ      = [[Правители Болгарии|хан Великой Болгарии]]
| тапхăрпуçламăшĕ= [[632]]
| тапхăрвĕçĕ     = [[665]]
| умĕнхи         = 
| хыççăнхи       = [[Питпуян]]
| çуралнă вăхăт  = 
| çуралнă вырăн  = 
| вилнĕ вăхăт    = [[665]]
| вилнĕ вырăн    = [[Аслă Пăлхар]]
| ăрат           = [[Тулă (ăру)|Дуло]]
| ачасем         = '''ывăлсем:''' [[Батбаян]], [[Котраг]], [[Аспарух]], [[Кубер]] и [[Альцек]]
}}
{{пĕлтерĕшсем}}
'''Купрат''' ({{lang-bg|Кубрат}}, {{lang-el|Χουβρατις}}), ''Кроба́т'' ({{lang-bg|Кробат}})<ref name="Комар">''Комар А. В.'' [http://archaeology.kiev.ua/journal/030500/komar.htm Ранние хазары в Северном Причерноморье (постановка проблемы)]</ref>, ''Курба́т'', ''Курт'' ({{lang-bg|Куртъ}}) — [[Аслă Пăлхар]] патшалăхне йĕркелекенĕ, çав патшалăхăн патши, [[Тулă ăрăвĕ]]нчен тухнă ĕмпӳ. Вăл [[605]] çулта çуралнă. [[660]] çулта '''Аслă Купрат''' вилнĕ<ref>[http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=420 Чувашская энциклопедия]</ref>.

== Истори çырăвĕсем, археологи чăнлавĕсем ==
[[Ӳкерчĕк:Pontic_steppe_region_around_650_AD.png|thumb|right|250px|Аслă Пăлхар, 650 ç.]]
Купрат кăтригур пăлхар йăхĕсенчи Тулă ăрăвĕнчен тухнă. Пĕчĕкренех пулас паттăр ăс-хакалне Висанти император килĕнче пухса ӳснĕ, 12 çулта тĕне кĕнĕ.

[[632]] çулта Купрат хăйĕн куккăшĕн — [[Урхан]]ăн астулне йышăнса юлнă. [[635]] çулта Купрат пуян грек çыннин хĕрне — Евдокие — качча илнĕ. [[Висанти]] императорĕ [[Иракли]] Купрата патрики ятне (санне) тивĕçтернĕ. Анчах та [[Христос тĕнĕ]] каганатра малалла сарăлайман. Купрат хăй те каярахпа [[пăлхарсем|пăлхарсен]] авалхи тĕнне таврăннă пулас.

Купрат астулра ларнă чух Аслă Пăлхар [[аварсем|аварсенчен]] те, хасарсенчен ирĕклĕ пулнă. Епле те анăçран хăрушăлăх [[Авар хаканачĕ]] хавшакланнă май пĕтĕмпех иртнĕ пулсан, тухăç енчен пĕрмаях ахăр саманасем сиксе тухкаланă. Купрат хăй хуçаланнă вăхăтсенче пăлхар йăхĕсем пĕрлĕхре тытăнса тăнă та çавăнпа инкек-синкексене хирĕç тăма вăй çитернĕ. Вăл вилнĕ хыççăн вара Аслă Пăлхара [[Питпуян]], [[Кăтра Паттăр|Кăтра]], [[Аспарух]], [[Кувер]], [[Альших]] ывăлĕсем туртса пайланă. Купратăн кашни ывăлĕ патшалăха хăйнемайлă уртасене пайланă, вара пĕчченĕн вĕсен хасарсемпе тытăçма хăват пулман. [[Хасарсем]] тапăнса килсен Аслă Пăлхар аркансах каять, тĕрĕклĕ те аталануллă патшалăх саланса çухалать, вара [[Пăлхар цивилизацийĕ]] пайланса çĕр çинче уйрăммăн тăсăлать.

Унăн вилтăприне [[1912]] çулта [[Украина]] çĕрĕнчи [[Полтава облаçĕ]]нчи [[Кĕçĕн Переçĕпĕн]] чиркӳллĕ ял çумĕнчи улăп тăпринче тупнă. Чылай ылтăн тата кĕмĕл япаласем, Купрат ячĕллĕ пичет çĕр айĕнче темиçе ĕмĕр упранса выртнă. Хальхи историксем тата ытти тĕпчевçĕсем валли ку тупăнусем иксĕлми те пархатарлă пихелсем пулаççĕ.

[[File:Bulgarians_and_Slavs_VI-VII_century.png|500px|VI-VII ĕмĕрсенчи пăлхарсем куçса çӳрени.]]

== Вуламалли ==

* [[Бичурин Никита Яковлевич|Бичурин Н.Я.]], «Собрание сведений».
* Попов А., «Обзор хронографов русской редакции», [[1866]].
* «Летопись византийца Феофана от Диоклетиана до царей Михаила и его сына Феофилакта», [[1884]]-[[1887]].
* [[Комиссаров Гурий Иванович|Кури Вантер]], "Чăваш халахĕн историйĕ", [[Шупашкар]], "[[Ялав]]" библиотеки, [[1990]]. 
* Мизиев И.М., «История Карачаево-балкарского народа».
* Артамонов М.И.
* [[Иоахим Вернер]], "Захоронение в Малом Перещеннине и Кубрат, хан болгарский", "Софийские новости" [[хаçат]], [[1985]], [[кăрлач, 9]] кунĕ. 
* Ю. Немет, венгр тĕпчевçи, ""
* Ив. Шишманов, Дунайçи болгар тĕпчевçи, ""
* К. Иречек, "История болгар", [[Варшава]], [[1877]].
* [[Гумилев Лев Николаевич|Гумилев Л.Н.]], "Древние тюрки"
* [[Каховский Василий Филиппович|Каховский В.Ф.]], "Происхождение чувашского народа", [[2003]].
* Халиков А.Х., "Кто мы — булгары или татары".
* "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", "Наука" кĕнеке кăларăвĕ, [[Мускав]], [[1987]].
* [[Евгени Константинов]], "Дрезговини" (Ӗнтрĕк), роман, [[София]], "Народна младеж" кĕнеке кăларăвĕ, [[1960]].
* [[Юхма Мишши]], «Авалхи чăвашсем», [[1996]], [[Шупашкар]].

== Курмалли ==
* "[[Аспарух]] хан", кинофильм, реж. (?), Евгени Константиновăн "Дрезговини" (Ӗнтрĕк) романĕ çийĕн, София, [[Болгари]].
* Купратăн икĕ ылтăн çĕрри тата ытти япаласем те; упраканĕ — [[Патшалăх Эрмитажĕ]], [[Санкт-Петербург]]. 

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* [http://www.goldensands.bg/cultural/treasure-pres-ru.asp Клад из Перещепино. Могила хана Кубрата.]
* [http://www.kroraina.com/bulgar/bg_ha_atanas/index.html Болгаро-хазарская граница и болгаро-хазарская вражда с конца VII до середины IX века], Георги Атанасов
* [http://odnapl1yazyk.narod.ru/pblang01.htm Надписи и алфавит протобулгар], П.Добрев
* [http://real-alania.narod.ru/alanialand/B1/1qar/GunBolgar.htm Гунно-Болгарский этап формирования карачаевцев и балкарцев] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091208123305/http://real-alania.narod.ru/alanialand/B1/1qar/GunBolgar.htm |date=2009-12-08 }}
* [http://www.bulgarlar.com/Toponim/Toponim.html Топоним Булгар]

{{Купрат ханăн ывăлĕсем}}

[[Категори:Аслă Пăлхар]]