Кяхта страницӑн кодне пӑхни

{{Хула çинчен|Кяхта||[[Раççей]]|[[Буряти Республики]]|[[1727]]|[[1934]]|18,4|2003||50° 27' ç.ш.|106° 28' х.т.д.}}
'''Кяхта''', — [[Раççей]]ри хула, [[Буряти Республикин Кяхта районĕ]]н администрациĕ вырнаçнă вырăн. [[1934]] çулчен '''Троицкосавск''' ятлă пулнă. [[Монголи]]пе [[Раççей]] чикки патĕнче вырнаçнă. [[Улан-Удэ]] хулинчен 234 çухрăмра ларать.

==Истори==
Хула [[1727]] çулта никĕсленнĕ. [[1727 çулхи Бурин килешĕвĕ|1727 çулхи Бурин килешĕвне]] пуснă хыççăн [[Китай]]па суту-илӳ тăвакан тĕп вырăн пулса тăнă. Ку хуларах çавăн пекех [[Вырăспа Китай хушшинчи 1727 çулхи Кяхта килĕшĕвĕ|Вырăспа Китай хушшинчи 1727 çулхи Кяхта килĕшĕвне]] алă пусса çирĕплетнĕ. 

[[1743]] çултанпа суту-илӳ слободи пулса тăнă, [[1792]] çулта кунта [[Иркутск]] таможнине куçарнă. Кяхта урлă [[Китай|Китая]] сукно, мануфактура, тирĕксем, [[юфть]] леçнĕ, [[Китай]]ран чей илсе килнĕ. [[1903]] çулта [[Китайпа Хĕвелтухăç чукун çулĕ|Китайпа Хĕвелтухăç чукун çулне]] туса хунă хыççăн Кяхтăн Китайпа [[Раççей]] хушшинче суту-илӳ тăвас пелтерĕшĕ чакнă, [[Монголи]] çине куçнă.

[[1915]] çулта ку хулара [[1915 çулхи Кяхта килĕшĕвĕ|1915 çулхи Кяхта килĕшĕвне]] алă пусса çирĕплетнĕ. [[1920]]-[[1921]] çулсенче ку хула [[Сухэ-Батор]] тата [[Чайбалсан]] революци ĕçĕсен тĕп вырăнĕ пулнă. [[1921]] çулхи [[пуш, 1|пуш уйăхĕн 1]] кунта [[Монголи халăх парти]]н пĕрремĕш съезчĕ иртнĕ.

Кяхта хулинчен хăйсен çулçӳревĕсене [[Пржевальский Николай Михайлович|Н.М. Пржевальский]], [[Козлов Пётр Кузьмич|П.К. Козлов]], Потанин [[Григорий Николаевич|Г.Н. Потанин]], [[Потанина Александра Викторовна|А.В. Потанина]], [[Обручев Владимир Афанасьевич|В.А. Обручев]] пуçланă е вĕçленĕ.

== Хулара пурăнан халăх ==
{|
| valign="top" |
{| class="prettytable"
|-class=""
!Çул
!Пурăнан халăх (пин çын)
|-
|1897
| align="right" |8,788
|-
|1923
| align="right" |8,467<ref>Население в городах Бурятии // Бурят-Монгольская правда. Верхнеудинск. № 1 (971) 1 января 1927 года. стр. 1</ref>
|-
|1926
| align="right" |8,646<ref>Итоги переписи населения 1926 года.</ref>
|-
|1959
| align="right" |10,3
|-
|1970
| align="right" |15,3
|-
|1989
| align="right" |18,3
|-
|2002
| align="right" |18,4
|-
|2004
| align="right" |18,6
|-
|2005
| align="right" |18,8
|-
|2006
| align="right" |18,8
|-
|2007
| align="right" |18,9
|-
|2008
| align="right" |19,1
|-
|2009
| align="right" |19,4
|}
|}

== Капăрлатусем ==
<gallery>
File:Kyahta.s gory.JPG|Кяхта
File:Uspenskaya tserkov'.JPG|Успени чиркĕвĕ (1884—1888 çулсенче тунă)
File:Kyahta_cash_processing_center_of_National_Bank_of_the_Republic_of_Buryatia.jpg|Кяхтăри банк çурчĕ
File:Sloboda.cafe.JPG|Кафе «Слобода»
File:Sportzal.kyahta.JPG|Спорт залĕ
File:Кяхтинский краеведческий музей.JPG|Кяхтăри тăван ен тĕпчев музейĕ
File:Церковь Воскресения Христова в Кяхте.JPG|Церковь Воскресения Христова
File:Гостиные ряды в Кяхте.JPG|Гостиные ряды
File:Троицкий собор в Кяхте.JPG|Троица соборĕ
</gallery>

== Вуламалли ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Кяхта}}
* Силин, Е. П. Кяхта в XVIII веке. Из истории русско-китайской торговли. Иркутск, 1947.
* Обручев В. А. «От Кяхты до Кульджи». Москва, 1956
* Паллас П. С. «Путешествие по разным провинциям Российского государства» // Россия XVIII в. глазами иностранцев. Ленинград, 1989
* Кяхта. Памятники истории и культуры: путеводитель. Москва, 1990
* Бестужев М. А. «Поездка в Кяхту»// Дум высокое стремленье. Иркутск, 1975
* ''Старицкий А. К.'' Река Селенга в Забайкальской области. — СПб, 1913
* Силин Е. П. «Город на границе. Кяхта»
* [http://www.vi-za.ru Туристский путеводитель «Байкал». — М.: издательство VIZA, 2009. стр. 108—111] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220314164933/http://vi-za.ru/ |date=2022-03-14 }}
* [http://sibirica.su/sunduk/zhivopisnoe-puteshestvie-ot-moskvi-do-kitayskoy-granitsi Андрей Мартынов. Живописное путешествие от Москвы до китайской границы. 1816 год. ]
* [http://sibirica.su/sunduk/ivan-noskov-kyachta Иван Носков. Кяхта. 1861 год.]
* [http://sibirica.su/sunduk/kyachta Дмитрий Стахеев. Кяхта. 1865 год.]
* [http://sibirica.su/sunduk/opisanie-kyachti Генрих-Юлий Клапрот «Описание Кяхты» «Сын Отечества» 1816 год]
* [http://sibirica.su/sunduk/instruktsiya-pogranichnomu-dozorschiku-firsovu Инструкция пограничному дозорщику Фирсову.1728 год ]
* [http://sibirica.su/sunduk/kyachtinskie-chrami Прокопий Громов. Кяхтинские храмы.]
* [http://sibirica.su/sunduk/nachalo-troitskoy-kreposttsi-i-kyachti Прокопий Громов. Начало Троицкой крепостцы и Кяхты ]
* [http://sibirica.su/sunduk/ot-kyachti-do-kuldzhi Владимир Обручев. От Кяхты до Кульджи.]
* [http://sibirica.su/sunduk/stranichka-iz-istorii-kyachti Константин Назимов. Страничка из истории Кяхты]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* {{Викигид|Кяхта}}
* [http://www.podosinovets.ru/forum/showthread.php?t=22 Кяхтинский погран-отряд ВЧ 2043] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081003223958/http://www.podosinovets.ru/forum/showthread.php?t=22 |date=2008-10-03 }}
* [http://sibirica.su/glava-pervaya/kyachta-sloboda-millionerov «Кяхта. Слобода миллионеров»]
* [http://www.ng.ru/regions/2001-12-15/4_klyha.html Сергей Кез. Горькая участь «Москвы на Востоке» // Независимая газета, 15 декабря 2001]
* [http://nationalgeographictraveler.ru/article/571/gallery/246/2356/?fulltext=1 Александр Грек. Русский Клондайк //National Geographic, 24 декабря 2011]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Buryat-geo-stub}}
{{Буряти}}

[[Категори:Кяхта]]
[[Категори:Бурятин район центрĕсем]]
[[Категори:Буряти Республикин хулисем]]