Одиша страницӑн кодне пӑхни

{{Otheruses|Одиша (пӗлтерӗшсем)}}
{{УК}}
'''Одиша''' ({{audio|Orissa.ogg| }}, {{lang-or|ଓଡ଼ିଶା}}, {{lang-sa|उड़ीसा}}, {{lang-en|Odisha}}), маларах '''Орисса''' — [[Инди|Индин]] хӗвелтухӑҫ енче вырнаҫнӑ штачӗ. Тӗп хули тата чи пысӑк хули — [[Бхубанешвар]]. Халӑхӗ — 41 947 358 ҫын (штатсем хушшинче 11-мӗш вырӑнта, 2011 ҫулхи даннӑйсем). [[2011]] ҫулхи [[Чӳк, 4|чӳкӗн 4-мӗшӗнче]] штат ятне официаллӑ майпа «Ориссаран» «Одиша» ҫине улӑштарнӑ.

[[Инди океанĕ|Инди океанӗ]] хӗрринче порт йӗркелеме, [[Парадип|Парадипсӑр]] пуҫне, меллӗ вырӑнсем ҫук. [[Маханади]] юханшывӗн ҫыран хӗрри тата унӑн вӑрри питӗ пулӑхлӑ. Ҫумӑрсем тӑтӑш та вӑйлӑ ҫунине пула ҫулталӑкне икӗ хут тыр-пул туса илеҫҫӗ.

== Географи ==
[[File:Orissa State map.svg|thumb|left|215px|Штат картти]]
Одиша лаптӑкӗ 155 707 км² танлашать (9-мӗш вырӑн). Физикӑпа географи уйрӑмлӑхӗсене илсен штата 5 тӗп района пайлама пулать:

# Тухӑҫ енчи ҫыран тӳремӗ
# Вӑтам тӑрӑхри тӳпемсем
# Тӗп плато
# Анӑҫ енчи сӑртсем
# Тӗп юханшыв айлӑмӗсем

Ҫыран хӗрринчи тӳремлӗх [[Бенгали кӳлмекӗ|Бенгали кӳлмекӗн]] пӗтӗм ҫыранӗ хӗррипе тӑсӑлать, ун шутне регионти пысӑк юханшывсен вӑррисем тата питӗ йышлӑ кӳлӗсем кӗреҫҫӗ. Вӑтам тӑрӑхри сӑртлӑ-туллӑ лаптӑк штат территорийӗн виҫӗ тӑваттӑмӗш пайне йышӑнать, ытларахӑшӗнче [[Тухӑҫри Гхат]] вырнаҫнӑ. Гхат темиҫе айлӑмпа вӗҫленет, регионӑн вӑтам ҫӳллӗшӗ — тинӗс шайӗнчен 900 м яхӑн. Анӑҫ енчи сӑртлӑхсем платоран кӑшт лутрарах, вӗсен ҫӳллӗшӗ — 153-рен 305 м таран ҫеҫ.

Штатӑн чи пысӑк юханшывӗ — [[Маханади]], [[Чхаттисгарх]] штатра пуҫланса Одиша территорипе юхса иртет те [[Бенгали кӳлмекӗ|Бенгали кӳлмекне]] юхса кӗрет. Одишан ҫыран хӗрринчи тӳремлӗхӗн кӑнтӑр пайӗнче [[Чилика]] тӑварлӑ кӳлӗ вырнаҫнӑ, унӑн лаптӑкӗ тӗрлӗ вӑхӑтра 906-1165 ҫм² танлашать.

== Штат кун-ҫулӗ ==
Шӑпах ҫак штат авалхи Калинга патшалӑхӗн тӗп пайӗ пулнӑ — [[Чандрагупта Маурья]] ҫӗрсене ярса илнӗ вӑхӑтра никама пӑхӑнманлӑха упраса хӑварнӑ Индин йышлах мар регионӗсенчен пӗри. Авалтарахри малтанхи тапхӑр пирки Нандарадж ятлӑ Калинга патшана вӗлерни ҫинчен асӑнакан Слонсен ҫӗр хӑвӑлӗнче ҫырса хӑварнинче<ref>{{Книга|ссылка=http://www.sdstate.edu/projectsouthasia/upload/HathigumphaInscription.pdf|заглавие=Epigraphia Indica|ответственный=|год=1933|место=Delhi|издательство=Manager of Publications|том=XX (1929-30)|страницы=86—89|isbn=|archivedate=2016-03-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303232906/http://www.sdstate.edu/projectsouthasia/upload/HathigumphaInscription.pdf}}</ref> пӗлме пулать. Нандарадж ят [[Македони Александрĕ|Александр Македонскипе]] ҫапӑҫнӑ [[Нанда (йӑх)|Нанда]] йӑхӗнчи ҫын пирки систерет, ҫакӑн пирки тӗплӗнрех антика ҫӑлкуҫӗсем (сӑмахран, [[Мегасфен|Мегасфенӑн]] ''Индики''<ref>{{cite web|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081210080315/http://www.mssu.edu/projectsouthasia/history/primarydocs/Foreign_Views/GreekRoman/Megasthenes-Indika.htm|archivedate=2008-12-10|url=http://www.mssu.edu/projectsouthasia/history/primarydocs/Foreign_Views/GreekRoman/Megasthenes-Indika.htm|title=Indika|lang=en|access-date=2020-04-08|deadlink=yes}}</ref> ) пӗлтереҫҫӗ. Ку вӑл аннексилени ҫинчен<ref>{{Книга|автор=Raychaudhuri, H. C.; Mukherjee, B. N.|заглавие=Political History of Ancient India: From the Accession of Parikshit to the Extinction of the Gupta Dynasty|год=1996|издание=|издательство=Oxford University Press|страницы=204–209; 270–271.|isbn=0195637895}}</ref> е йӑхсене пӗрлештерекен мӑшӑрлану урлӑ пуҫлӑха ларнине пӗлтерет. Кирек мӗнле пулсан та, пирӗн эрӑчченхи III ӗмӗрӗн иккӗмӗш чӗрӗкӗ тӗлне вӑл никама пӑхӑнман патшалӑх пулнӑ.

Ӑна пӑхӑнтарас тесе ([[Калинга вӑрҫи]] пӑх) ҫӗнӗ Маурьев йӑхӗнчи ҫӗнӗ самрачӗ<ref>«'''Императора'''» палӑртма усӑ куракан санскрит терминӗ. «''пурне те алӑра тытакан''», «''махараджӑсен махаради''» пек палӑртма пулать. ''Махабхарата'' эпосра ҫак титулшӑн Кауравсемпе Пандавсен кланӗсем кӗрешнӗ.</ref> Ашока пуҫӑннӑ, пирӗн эрӑчченхи 260 ҫ. тӗлне вӑрҫа пӗтерсе вӑл кунта хӑйне евӗр геноцид ирттернӗ (вилнисене йышӗ 100.000 яхӑн пулнӑ, ҫав шутра хӗрарӑмсемпе ачасем те, 150.000 яхӑн ҫынна ирӗксӗрлесе чуралӑха хӑваласа кайнӑ), халапа ӗненсен вара шӑп ҫакӑ ӑна веда йӑли-йӗркинчен урӑхларах альтернативӑллӑ тӗнсенче чун лӑпкӑлӑхне шырама хистенӗ те<ref>{{Статья|ссылка=|автор=Guruge, Ananda W. P.|заглавие=Emperor Aśoka and Buddhism: Unresolved Discrepancies between Buddhist Tradition & Aśokan Inscriptions|год=1995|ответственный=Anuradha Seneviratna|язык=|издание=King Aśoka and Buddhism: Historical and Literary Studies|издательство=Buddhist Publication Society|тип=сборник|страницы=38|isbn=978-955-24-0065-0}}</ref>. Ку шӑпах [[буддизм]] пулнӑ-и, е  [[джайнизм]], е [[адживика]] вӗрентӗвӗ, чӑн та халӗ те тавлашаҫҫӗ. Апла-и, капла-и, анчах шӑп та Ашока вӑхӑтӗнче ҫак маргиналлӑ антибрахма тӗнӗсем Индире чӑннипех те вӑйлӑ сарӑлнӑ<ref>{{Книга|ссылка=http://www.ahandfulofleaves.org/documents/A%20History%20of%20India_Kulke.pdf|автор=Hermann Kulke, Dietmar Rothermund|заглавие=A History of India|ответственный=|год=2004|издание=4th ed.|место=London|издательство=Routledge|страницы=67|страниц=432 + XII|isbn=0-203-39126-8|archivedate=2019-12-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191217133503/http://www.ahandfulofleaves.org/documents/A%20History%20of%20India_Kulke.pdf}}</ref>, вӗсене официаллӑ майпа йышӑнни вара субконтинентра ҫырулӑха та (сӑмах май, ''джайн'' библиотекисем Индире чи авалхисем шутланаҫҫӗ<ref>{{Статья|ссылка=http://dx.doi.org/10.2307/605310|автор=John E. Cort|заглавие=The Jain Knowledge Warehouses: Traditional Libraries in India|год=1995-01|издание=Journal of the American Oriental Society|том=115|выпуск=1|страницы=77|issn=0003-0279|doi=10.2307/605310|archivedate=2023-01-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230121164107/https://www.jstor.org/stable/605310?origin=crossref}}</ref>), [[Монументлӑ ӳнер|монументлӑ  ӳнере]] те ([[Маврий ӳнерӗ]] пӑх) аталанма май панӑ. Пӗтӗмлетсе каласан пӗтӗм ҫак япаласене ҫул уҫса параканни Калинга патшалӑхӗпе [[Ашока Маурья]] пӗр-пӗрне хирӗҫ тӑни пулнӑ.
[[File:Mapa Kalingy.PNG|alt=Калингӑн авалхи картти|left|thumb|Калинга Кхаравела вӑхӑтӗнче]]
Ашока тӑхӑмӗсен вӑхӑтӗнче вӑл часах хӑйӗн никама пӑхӑнманлӑхне тавӑрнӑ. Питӗ паллӑ [[Кхаравела]] ятлӑ Калинга патши вӑхӑтӗнче (пирӗн эрӑчченхи I ӗмӗр пуҫламӑшӗ)  патшалӑх тӗрекленсе кӑна мар, самай хӑватланса ҫитнӗ, вӑл [[Магадха]] патшалӑха та вӑхӑтлӑха парӑнтарма пултарнӑ.

Ку тӑрӑха тата унӑн халӑхне «<nowiki/>[[Махабхарата]]<nowiki/>» авалхи инди эпосӗнче асӑннӑ, унта, сӑмахран, вӗсем питӗ авалхи тата йышлӑ пулни пирки каланӑ ([[Калинга (Махабхарата)|Калинга]] пӑх<ref>{{Книга|автор=Dineschandra Sircar|заглавие=Studies in the Geography of Ancient and Medieval India|ссылка=https://archive.org/details/studiesingeograp0000sirc|год=1971|издательство=Motilal Banarsidass|страницы=[https://archive.org/details/studiesingeograp0000sirc/page/168 168]|страниц=|isbn=978-81-208-0690-0}}</ref>).

Ҫӗрсене сӑнласа паракан антика ҫӑлкуҫӗсем (тӗслӗхрен [[Аслӑ Плиний]]), Индире тӗлӗнмелле халӑха асӑнаҫҫӗ, вӗсем пурӗ те 8 ҫул кӑна пурӑнаҫҫӗ имӗш. Пысӑк хуласене асӑннӑ, сӑмахран, Dandagula (Dandaguda) тата Parthalis (Protalis) йышшисене<ref>{{Книга|ссылка=http://data.perseus.org/citations/urn:cts:latinLit:phi0978.phi001.perseus-eng1:6.21|автор=Плиний Старший|заглавие=Естественная история|ответственный=|год=|часть=|издание=|место=|издательство=|том=VI, 21–22|страницы=|страниц=|isbn=|archivedate=2023-01-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230121164112/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:latinLit:phi0978.phi001.perseus-eng1:6.21}}</ref>.

[[Гуптсен династийӗ]] вӑхӑтӗнче Калинга каллех хӑйӗн пӑхӑнманлӑхне ҫухатнӑ. Аталану ҫуккине пула кунти тӑрӑх юхӑнса юлнӑ, ҫакена Китай ҫутҫанталӑк тӗпчевҫи [[Сюаньцзан]] палӑртса хӑварнӑ.

VIII ӗмӗрте ӑна [[Пала]] [[Бенгали]] династийӗн патшалӑхӗ йышне кӗртнӗ. Ҫав вӑхӑтран пуҫласа унӑн лаптӑкӗнче тӗп чӗлхе вырӑнӗнче бенгали чӗлхине ҫывӑх [[ория чӗлхи]] пулса тӑнӑ. Пурӑна киле регионта пуҫ пулса тӑракан халӑх ячӗпе ку тӑрӑха «Одиша» ятпа калама тытӑннӑ та.

Одиша территорийӗнчи историпе культура процесӗсене акӑлчан чӗлхиллӗ темиҫе питӗ кӑсӑклӑ материалта ҫутатса панӑ<ref>{{Статья|каçӑ=http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.587.7003&rep=rep1&type=pdf|автор=Tripathy, Balaram|пуçелĕк=Early Historic Cultures of Orissa|çул=2007|чĕлхе=English|издание=Orissa Review|страницăсем=1—19|issn=|archivedate=2020-09-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924193619/http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.587.7003&rep=rep1&type=pdf}}</ref><ref>{{Статья|каçă=https://www.jstor.org/stable/3034233|автор=Schnepel, Burkhard|пуçелĕк=Durga and the King: Ethnohistorical Aspects of Politico-Ritual Life in a South Orissan Jungle Kingdom|год=March, 1995|чĕлхе=English|издание=The Journal of the Royal Anthropological Institute|тип=|число=|том=1|номер=1|страницы=145—166|issn=|doi=10.2307/3034233|archivedate=2020-03-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200326080834/https://www.jstor.org/stable/3034233}}</ref><ref>{{Статья|каçă=https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0376983612461414|автор=Sahu, Bhairabi Prasad|пуçелĕк=Recent Perspectives of the State and Debates in Early Indian History|çул=2012|чĕлхе=English|издание=Indian Historical Review|том=39|номер=2|страницăсем=145—162|issn=|doi=10.1177/0376983612461414}}</ref>.

== Архитектури ==
Авалхи регион хӑйӗн аваллӑхӗ пирки йышлӑ [[Одишӑри истори палӑкӗсем|истори палӑкӗсенче]] упрать.

Хальхи вӑхӑтра штат хӑйӗн храм комплексӗсемпе чапа тухнӑ — чи малтанах [[Конарак|Конаракри]] Хӗвел храмӗпе, [[Пури|Пурири]] [[Джаганнатхи храмӗ|Джаганнатхи храмӗпе]] тата [[Бхубанешвар|Бхубанешварти]] [[Лингараджа храмӗ|Лингараджа храмӗпе]]. Ҫавӑн пекех Чаураси ялӗнче вырнаҫнӑ Бхубанешварти [[Байтал храмӗ|Байтал храмӗпе]] [[Варахи храмӗ]] те питӗ паллӑ.
[[File:Beauty of LingrajTemple.jpg|alt=Beauty of LingrajTemple of Monuments|left|мини|250x250пкс|Лингараджа храмӗ]]
Регионӑн чылай хӑйне евӗрлӗ [[Калинга архитектури|архитектура йӑли]] пур<ref>тӗплӗнрех акӑнчанла ҫырнӑ «''[https://web.archive.org/web/20120329142600/http://www.heritageorissa.com/Temple/Kalinga%20Temples(Deula).htm Kalinga Temples (Deula)]''» очеркра паллашӑр</ref>. Одишӑри культ ҫурчӗсем валли ''Deuḷa'' сӑмахпа усӑ кураҫҫӗ. Храмсен виҫӗ стилистика тӗсне уйӑраҫҫӗ: ''Rekha Deula'', ''Pidha Deula'' — Вишну, Шива тата Сӑр символикипе ҫыхӑннисене, — тата ''Khakhara Deula'', вӗсем [[Дурги|Дургипе]] [[Чамунда]] стилистикипе ҫыхӑннӑ.

Пӗтӗмӗшле илсен, индуистсен «Вӑрманпа витӗннӗ тусем» стилистикине тӗпе хурса ӑсталанӑскерсем Калинга храмӗсем этем кӗлеткин анатомине те сӑнласа параҫҫӗ, ҫакӑ планировкӑра та, терминологире те палӑрать. Тӗслӗхрен, тӗп планировка ''Bāḍa'' (урасем), ''Ganḍi'' (кӗлетке) тата ''Cuḷa''/''Mastaka'' (пуҫ) ҫине пайланать, ҫакӑ калӑпланинче те, ӗненекенсем ҫак пайсене мӗнле пахаланинче те, хӑйсене епле тытассин культуринче те палӑрать.

Калинга патшалӑхӗн ӑстисен культурипе пултарулӑхне авалтанпах [[шактизм]] идеологиӗ витӗмленӗ. Регионти типлӑ ''Deuḷa''-сен алӑкӗ ҫинчи тӗп храм оберегӗ (''lalatabimba'') ытларах чухне [[лалитасана]] тыткаларӑш мелӗпе вырнаҫнӑ [[Гаджа-Лакшми|Гаджа-Лакшмине]] сӑнлать. Хирадеви майра-патша влаҫра ларнӑ вӑхӑта (IX ӗмӗр) палӑртакан вырӑнти [[Чаусанти Йогини храмӗ|Чаусанти Йогини тантра храмне]] те асӑнмасӑр хӑвармалла мар.

== Халӑх йышӗ ==
Ячӗ «ория» этнонимран пулса кайнӑ — ҫак штат тӗп халӑх ятӗнчен<ref>''Поспелов E. M.'' Географические названия мира. Топонимический словарь (около 5000 единиц). / Отв. ред. канд. филол. наук Р. А. Агеева. — М.:Русские словари: Астрель: ACT, 2002. — '''С. 313'''</ref>.

Апла пулин те, Одишӑн авалхи халӑхне — малтан кунта Калинга патшалӑхӗ пулнӑ май — халӗ сахал йышлӑ шутланакан [[Кхондӑсем|Кхонда]]<ref>[https://web.archive.org/web/20080216035917/http://www.cbmphoto.co.uk/India/Khond.html Фотосет традиционных Кхонда] пӑх</ref> тухӑҫ-дравидсен йӑхӗсемпе тата [[Бондо (халӑх)|Бондо]] австронезисемпе ([[Мунда чӗлхисем|мунда чӗлхисен]] тӑванла калаҫӑвӗсемпе калаҫаҫҫӗ) ҫыхӑнтарма пулать. Вӗсем те, кусем те Индири [[кӑк халӑх]] шутланакан [[адиваси]] шутне кӗреҫҫӗ<ref>Индире туса кӑларнӑ «Ашока императорӗ» (2001)  историллӗ кинодрамӑра Калинга халӑхне шӑп та шай ҫавӑн пек кӑтартнӑ. </ref>.

2001 ҫулхи халӑх ҫыравӗпе Одишари халӑх йышӗ 36 706 920 ҫын пулнӑ; 50,89 % арҫынсем, 49,11 % — хӗрарӑмсем. Халӑх йышлӑхӗ — 236 ҫын/ҫм². Ял халӑхӗ — 85,01 %, хула халӑхӗ — 14,99 %. Регионӑн тӗп этнос ушкӑнӗ — [[ория]]. Халӑхӑн 83,2 % [[Ория (чӗлхе)|ория чӗлхипе]] калаҫать; 2,8 % — [[хинди]] чӗлхипе; 2,5 % — [[куи]] ҫинче; 2,5 % — [[Сантали|санталипе]]; 1,9 % — [[Телуга|телугӑпа]]; 1,7 % — [[Урду|урдулла]]; 1,3 % — [[Бенгали|бенгалилле]]. Регионта сарӑлнӑ тӗрлӗ австроази тата дравид чӗлхисемпе калаҫакансем те пур, анчах та вӗсен йышӗ питӗ пӗчӗк.

Халӑхӑн 94,4 % индуизм тӗнне тытса пырать, христианлӑха — 2,4 %, ислама — 2,1 %, урӑх тӗнсене — 1,1 %. Халӑхӑн хутла пӗлнин шайӗ 63,61 %; арҫынсен ку виҫе — 75,95 %, хӗрарӑмсен — 50,97 % танлашать. 2000 ҫулхи кӑтартусем тӑрӑх, халӑхӑн 47 % ытла пайӗ ытла та чухӑн пурӑнать, Индири вӑтам кӑтартӑвне илсен ку ытла та пысӑк. 1000 ҫын пуҫне 23,2 ҫын ҫуралать; вилекенсен йышӗ  — 1000 ҫын ҫине 9,1 ҫын.

== Административлӑ пайланӑвӗ ==
{| class="wikitable sortable"
|-
! width="5%" | №
! width="20%" | Округ (чӑв.)
! width="20%" | Округ (акӑл.)
! width="15%" | Халӑх йышӗ,<br>ҫын (2001)
! width="10%" | Лаптӑкӗ,<br>км²
! width="10%" | Халӑх йышлӑхӗ,<br>ҫын/км²
|-
| 1 || [[Ангул]] || Angul || 1 139 341|| 6347|| 180
|-
| 2 || [[Боудх]] || Boudh || 373 038|| 4289|| 87
|-
| 3 || [[Бхадрак]] || Bhadrak || 1 332 249|| 2788|| 478
|-
| 4 || [[Балангир]] || Balangir || 1 335 760|| 6552|| 204
|-
| 5 || [[Баргарх]] || Bargarh || 1 345 601|| 5832|| 231
|-
| 6 || [[Баласор]] || Balasore || 2 023 056|| 3706|| 546
|-
| 7 || [[Катака]] || Cuttack || 2 340 686|| 3915|| 598
|-
| 8 || [[Деогарх (округ, Одиша)|Деогарх]] || Debagarh || 274 095|| 2781|| 99
|-
| 9 || [[Дхенканал]] || Dhenkanal || 1 065 983|| 4597|| 232
|-
| 10 || [[Ганджам (округ)|Ганджам]] || Ganjam || 3 136 937|| 8033|| 391
|-
| 11 || [[Гаджапати]] || Gajapati || 518 448|| 3056|| 170
|-
| 12 || [[Джхарсугуда]] || Jharsuguda || 509 056|| 2202|| 231
|-
| 13 || [[Джаджпур]] || Jajpur || 1 622 868|| 2885|| 563
|-
| 14 || [[Джагатсингхпур]] || Jagatsinghpur || 1 056 556|| 1759|| 601
|-
| 15 || [[Кхурда]] || Khordha || 1 874 405|| 2888|| 649
|-
| 16 || [[Кендуджхар]] || Kendujhar || 1 561 990|| 8240|| 188
|-
| 17 || [[Калаханди]] || Kalahandi || 1 334 372|| 8197|| 163
|-
| 18 || [[Кандхамал]] || Kandhamal || 647 912|| 6004|| 108
|-
| 19 || [[Корапут]] || Koraput || 1 177 954|| 8534|| 138
|-
| 20 || [[Кендрапара]] || Kendrapara || 1 301 856|| 2546|| 511
|-
| 21 || [[Малкангири]] || Malkangiri || 480 232|| 6115|| 79
|-
| 22 || [[Маюрбхандж]] || Mayurbhanj || 2 221 782|| 10 418|| 213
|-
| 23 || [[Набарангпур]] || Nabarangapur || 1 018 171|| 5135|| 198
|-
| 24 || [[Нуапада]] || Nuapada || 530 524|| 3408|| 156
|-
| 25 || [[Наягарх]] || Nayagarh || 863 934|| 3954|| 218
|-
| 26 || [[Пури]] || Puri || 1 498 604|| 3055|| 491
|-
| 27 || [[Раягада]] || Rayagada || 823 019|| 7585|| 109
|-
| 28 || [[Самбалпур]] || Sambalpur || 928 889|| 6702|| 139
|-
| 29 || [[Субарнапур]] || Subarnapur || 540 659|| 2284|| 237
|-
| 30 || [[Сундаргарх]] || Sundargarh || 1 829 412|| 9942|| 184
|}

== Экономика ==
Одиша ҫӗр айӗнчи пурлӑхсенче [[ҫӗр кӑмрӑкӗ]], [[тимӗр тӑпра]], [[боксит]], [[хромит]], [[алюмини]] чылай упранать. Кунта [[Металлурги отраслӗ|металлургипе]] [[Нефтьпе хими отраслӗ|нефтьпе хими отраслӗсем]] вӑйлӑ аталаннӑ. Штатӑн тинӗс ҫыранӗ анлӑ сарӑлса выртни тата транспорт тӗлӗшӗнчен ӑнӑҫлӑ вырнаҫни пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнать. Сӑрт-ту промышленноҫӗпе металлурги отраслӗсене штат инвесторсене йышлӑн хутшӑнтарать. Информаци технологийӗсен отраслӗ те аталаннӑ.

== Спорт ==
2018 тата 2023 ҫулсенче Одиша штатӗнче ҫерем ҫинче хоккей енӗпе тӗнче чемпионачӗсем иртнӗ. 2023 ҫулта Руркела хулинче 20 пин ытла куракана вырнаҫтарма пултаракан [[курӑк ҫинчи хоккей]] валли ҫӗршывӑн чи пысӑк стадионне уҫнӑ<ref>{{cite web|title=India’s largest hockey stadium planned in Rourkela, to co-host 2023 FIH World Cup|url=https://www.olympicchannel.com/en/stories/news/detail/indian-hockey-stadium-largest-rourkela-odisha-2023-world-cup-naveen-patnaik/|website=Olympic Channel|lang=en|access-date=2023-01-21|archive-date=2021-01-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210122064905/https://www.olympicchannel.com/en/stories/news/detail/indian-hockey-stadium-largest-rourkela-odisha-2023-world-cup-naveen-patnaik/|deadlink=no}}</ref>. [[Бирса Мунда]] ячӗпе хисепленекен хоккей стадионӗ халӑха вырнаҫтарас тӗлӗшпе тӗнчере тӑваттӑмӗш вырӑнта тӑрать<ref>{{cite web |title=World’s largest field hockey stadium: Lahore’s National Hockey Stadium is No. 1 |url=https://olympics.com/en/news/world-largest-hockey-stadium-capacity |website=Olympic Channel |last=Ansari |first=Aarish |date=2 January 2023 |lang=en |access-date=2023-01-21 |archive-date=2023-01-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230105033729/https://olympics.com/en/news/world-largest-hockey-stadium-capacity |deadlink=no }}</ref>.

== Тӗн ==
[[File:Konark Sun Temple, Odisha.jpg|thumb|Хӗвел хамӗ (Конарак)|alt=]]
Штат халӑхӗн чылайӑшӗ — [[индуизм]] тӗнӗн тӗрлӗ юхӑмӗсене ӗненекенсем. Вӗсенчен чылайӑшӗ — [[шактистсем]], [[шиваитсем]] тата [[вишнуитсем]]. Вайшнавизмӑн чи чаплӑ сӑваплӑ вырӑнӗсенчен пӗри, [[Пурири Джаганнатха храмӗ]] вырнаҫнине пула [[Вишнуизм]] (тепӗр ячӗ — вайшнавизм) уйрӑмах Одишара сарӑлнӑ. Одиша вайшнавӗсен ытларах пайӗ вайшнавизмӑн бенгали юхӑмӗн <nowiki/>[[Гауди-вайшнавизм|гауди-вайшнавизмӗ]] шутне кӗрет.

[[2008]] ҫулта штатра христиансене тустарнӑ чухне 50 пин христиан хӑйӗн килӗсене пӑрахса кайнӑ, 81 ҫын вилнӗ, 4677 ҫурта, 236 храма тата 36 мӑнастире аркатса ҫунтарса янӑ<ref>{{cite web|url=http://news.invictory.org/issue22216.html|title=Трагедия христиан в индийском штате Орисса продолжается|date=2009-03-16|publisher=news.invictory.org|accessdate=2010-03-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/65KMeA4td?url=http://www.invictory.org/news/|archivedate=2012-02-09|deadlink=yes}}</ref><ref name="полиция">{{cite web|url=http://www.patriarchia.ru/db/text/455522.html|title=В штате Орисса (Индия) продолжаются погромы христиан|date=2008-09-04|publisher=[[Патриархия.ru]]|accessdate=2010-03-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/65KMhBo2k?url=http://www.patriarchia.ru/db/text/455522.html|archivedate=2012-02-09|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pravoslavie.ru/news/34484.htm|title=В Индии арестованы 11 христиан|date=2010-03-12|publisher=[[Православие.ru]]|accessdate=2010-03-12|deadlink=no|archive-date=2011-12-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20111211005125/http://pravoslavie.ru/news/34484.htm}}</ref>.

== Ҫавӑн пекех пӑхӑр ==

* [[Одишари христиансене тустарни]]
* [[Сараладас]]

== Ӑнлантарусем ==
{{Асăрхавсем|2}}

== Каҫӑсем ==
* {{cite web
 |url         = http://maps-india.com/orissa/index.html
 |title       = Maps on Orissa
 |lang        = en
 |accessdate  = 2008-10-31
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/65KMl8w9Q?url=http://maps-india.com/orissa/index.html
 |archivedate = 2012-02-09
 |deadlink    = no
}}
* {{cite web
 |url         = http://www.orissa.gov.in
 |title       = Orissa Goverment Portal
 |lang        = en
 |accessdate  = 2008-10-31
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/65KMleoZy?url=http://www.orissa.gov.in/
 |archivedate = 2012-02-09
 |deadlink    = no
}}
* {{cite web
 |url         = http://www.whatisindia.com/issues/orissast/index.html
 |title       = Orissa, state of India
 |lang        = en
 |accessdate  = 2008-10-31
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/65KMmEK9p?url=http://www.whatisindia.com/issues/orissast/index.html
 |archivedate = 2012-02-09
 |deadlink    = no
}}
* {{cite web
 |author      = Dr. Bernhard Peter
 |url         = http://www.kultur-in-asien.de/Indien/Sonstige/seite542.htm
 |title       = Die Tempeltürme von Orissa
 |lang        = de
 |accessdate  = 2008-10-31
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/65KMmxMQu?url=http://www.kultur-in-asien.de/Indien/Sonstige/seite542.htm
 |archivedate = 2012-02-09
 |deadlink    = no
}}
* {{cite web
 |url         = http://ignca.nic.in/orist001.htm
 |title       = Orissa
 |lang        = en
 |accessdate  = 2008-10-31
 |deadlink    = yes
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20040109014433/http://ignca.nic.in/orist001.htm
 |archivedate = 2004-01-09
}}
* {{cite web
 |url         = http://www.indostan.ru/indiya/44_529_0.html
 |title       = Фото Ориссы: Пури, Бхуванешвар, Конарк, Чилика
 |lang        = ru
 |accessdate  = 2008-10-31
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20120107033159/http://www.indostan.ru/indiya/44_529_0.html
 |archivedate = 2012-01-07
 |deadlink    = no
}}
* {{cite web
 |url        = http://bhaarat.net/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=27
 |title      = Индия по-русски: Орисса
 |lang       = ru
 |accessdate = 2008-10-31
 |deadlink   = 404
}}{{Ӗҫлемен каҫӑ|date=Октябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}
* {{cite web
 |url         = http://photo.bhaarat.net/main.php?g2_itemId=117
 |title       = Фотогалерея Ориссы: Пури, Бхубанешвар, Конарк
 |lang        = ru
 |accessdate  = 2008-10-31
 |deadlink    = yes
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20090319053855/http://photo.bhaarat.net/main.php?g2_itemId=117
 |archivedate = 2009-03-19
}}

{{Куҫарнӑ статья|ru|Одиша}}

{{Внешние ссылки}}
{{Инди штачӗсем}}
{{Одиша округӗсем}}

[[Категори:Одиша|*]]