Пӳлер страницӑн кодне пӑхни

{{Пĕлтерĕшсем|Пÿлер (пĕлтерĕшсем)}}
'''Пӳлĕр''', — [[Атăлçи Пăлхар]]ти [[хула]]. [[X ĕмĕр]]те никĕсленĕ. [[XII]]-[[XIII]] ĕмĕрсенче анлă аталанса çитнĕ. Ку вăхăтра вăл Атăлçи Пăлхарăн [[тĕп хула|тĕп хули]] те пулнă.

=== Этимологи ===
Пӳлĕр сăмаххи авал тĕн çыннине пĕлтернĕ. ''Пĕлӳ'' сăмахинчен пулнă. Тепĕр май каласан ăслă та тăнлă çынна пĕлтернĕ.

== Истори ==
Вырăс летописĕсенче ăна «Мăнхула» ([[вырăс чĕлхи|вырăс.]] ''Великий город'') тесе çырнă. [[1236]] çулта хулана монгол çарĕсем аркатса пĕтернĕ.

Археологи ĕçĕсем вăхăтĕнче хула вырăнĕнче кăкшăмсене тата ытти савăт-сапана тупнă. Çавăн пекех [[Иран]]ран, [[Вăтам Ази|Вăтампа]] [[Малти Ази]]рен, [[Кавказ]]ран, [[Руç]]рен тата [[Китай]]ран илсе килнĕ япаласене тупнă.

[[File:Bilyar - museum.jpg|thumb|Пӳлерти историпе археологи тата çутçанталăк усравĕ музейĕн тапăлĕ|300px]]
Арап çулçӳревçи [[Ибн Фадлан]] каланипе, хулана атăл пăлхарĕсен [[Алмуш]] патша астулра чухне, 922 çулта никĕсленĕ{{sfn|Биляр в БРЭ}}. Пӳлер хулашĕнче тупнă пĕрремĕш археологи материалĕсене X ĕмĕрте тунă{{sfn|Биляр в БРЭ}}.

Пӳлер Анăç Чулман Атăл лешьенĕнче, [[Кĕçĕн Çарамсан]] сулахай çыранĕнче (хальхи [[Тутарстан Республики]]н [[Тутарстанăн Алексеевски районĕ|Алексеевски районĕ]]) вырнаçнă.

Вырăссен истори хроникисенче хулана [[1164]] çулта пĕрремĕш ([[Лаврентий çулталăка çырни]]) Мăнхула ''Великий Город'' тесе асăннă. [[XII ĕмĕр]]тенпе [[Атăлçи Пăлхар]]ăн тĕп хули<ref>Хăшпĕр историк тĕп Пăлхара тĕп хула тет</ref>. Юлашкинчен Мăнхула пирки [[1236]] çулта çырни пур, ун чухне монголсем тапăнса килсе хулана çаратнă та çунтарса янă.

Чылай тĕпчевçĕ шухăшĕпе, [[пушкăртсем]] хушшинче пăлхар кăкĕнчен тухнă [[буляр]] йăхĕ асăннă хуларан тухса пурăнма килнĕ.

== Пӳлер хулашне кăтартни ==
[[Хулаш (археологи)|Хулаш]] тикĕс плато çинче вырнаçнă, Кĕçĕн Çарăмсан юханшыв еннелле анса пырать. Хулаш урлă икĕ пĕчĕк шыв — Билярка тата Елшанка (иккĕшĕ те — Кĕçĕн Çарамсанăн сулахай юпписем) юхать. Хулашăн тăваткал хормиллĕ, кĕтесĕсем тĕнче пайĕсем çинелле тĕлленнĕ. Пайĕсем: [[цитадель]], шалти хула, тулаш хула, [[посад]].

'''[[Цитадель]]''' (юман хӳмесем, лаптăкĕ 20 га яхăн) хула варринче ларнă.

== Пӳлер хулашĕн тĕп объекчĕсем ==
{{Панорама|Bilyar gorodizshe - panorama.jpg|1500px|Пӳлер хулашĕн панорами пайĕ: Варринче — мечет комплексĕ, сулахайра — феодал çурчĕ. Хыçалта тата сылтăмра — хӳтĕленме çĕре хăпартни, малти план çинче — консервациленĕ çăл.}}

== Çав. пекех ==

== Литература ==
* Исследования Великого города. — М., «Наука», 1976. — 264с. [Билярское городище].
* {{кĕнеке|автор = Н. А. Кокорина, С. В. Кузьминых|пуçелĕқ=Большая российская энциклопедия|пай=Биляр|вырăн=|издательство=|çул=|страницы=|ref=Биляр в БРЭ|ссылка часть=https://bigenc.ru/archeology/text/1866291}}

== Каçăсем ==
{{History-stub}}

{{Атăлçи Пăлхар}}
{{Авалхи чăваш хулисем}}

[[Категори:Авалхи чăваш хулисем]]
[[Категори:Раççейри çухалнă хуласем]]
[[Категори:Атăлçи Пăлхар хулисем]]
[[Категори:Тутарстанри хулашсем]]
[[Категори:Тахçанхи патшалăхсен тĕп хулисем]]