Раççей Федерацийĕ страницӑн кодне пӑхни

{{cleanup}}
{{Патшалăх
|ChNm = Раççей Федерацийĕ
|NationName = Россия
|FlagTitle = [[Раççей ялавĕ]]
|PicFlag = [[Ӳкерчĕк:Flag of Russia.svg|250px]]
|LctCn = [[File:Russian Federation (orthographic projection) - 2014, 2022 Annexed Territories disputed.svg|400px]]
|CoA = [[Ӳкерчĕк:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|125px]]
|CoATitle = [[Раççей гербĕ]]
|LNGs = [[вырăс чĕлхи|вырăс]]
|CapCn = [[Мускав]]
|BigCity = [[Мускав]]
|TitleGl = Президент
|PrezName = [[Путин Владимир Владимирович|Улатимĕр Путин]]
|MinList = Премьер-министр
|MName = [[Мишустин Михаил Владимирович|Михаил Мишустин]]
|SqNumb = 1
|SqAll = 17 125 191
|YearP = 2023
|NasPop = 146 447 424
|NasPlot = 8,55
|NasNum = 7
|Valuta = (RUB)
|GTOt = +02
|GTDo = +12
|GimnName = Раççей гимнĕ
|Domen = .ru, .su, .рф
|Tel = 7
}}

'''Раççей''' ([[вырăс чĕлхи|выр.]] ''Россия'') е '''Раççей Федерацийĕ''', кĕске '''РФ''' ([[вырăс чĕлхи|выр.]] ''Российская Федерация'') — [[Тухăç Европа|Тухăç Европăри]] тата [[Çурçĕр Ази]]ри патшалăх. Раççей — [[Патшалăхсен лаптăка кура йĕркеленĕ ят-йышĕ|тĕнчери чи пысăк патшалăх]], унăн территорийĕ тĕнчери йышăннă чикĕсенче 17098246 км²<ref name="Area2011">[https://portal-new.rosreestr.ru/wps/PA_FCCLPGUMWPSPtalApp/ru.fccland.pgu.infoblock?ru.fccland.ibmportal.spring.portlet.handler.BeanNameParameterHandlerMapping-PATH=/FileDownloaderController&ru.fccland.ibmportal.spring.portlet.dispatcher.DispatcherServiceServlet.directRequest=x&param_infoblock_name=cc_ib_texts_of_documents&param_infoblock_file_path=doc/LandFundRF_2010.rar Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр). Земельный фонд Российской Федерации на 1 января 2011 года]{{Ĕçлемен каçă|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (стр. 223)</ref>.

Раççей Федерацийĕ вунпĕр [[Пĕр сехетри зона|сехет тăрăхĕнчен]] тăрать, вăл вунтăватă çĕршывпа чикĕленет. [[Халăх йышĕпе йĕркеленĕ патшалăхсен ят-йышĕ|Пурăнан халăх йышĕпе тĕнчере]] тăххăрмĕш вырăн йышăнать. Чи пысăк тата тĕп хули — [[Мускав]]. Патшалăхри тĕп культура хули вырăнĕнче [[Санкт-Петербург]] шутланать, халăх йышĕпе вăл иккĕмĕш вырăн йышăнать. Ытти пысăк<ref>Миллион ытларах çын</ref> хуласем: [[Çĕнĕ Çĕпĕр]], [[Екатеринбург]], [[Хусан]], [[Чулхула]], [[Челепи]], [[Красноярск]], [[Самар]], [[Ĕпхӳ]], [[Тан-çинчи-Ростов]], [[Омск]], [[Краснодар]], [[Воронеж]], [[Перĕм]], [[Волгоград]].

Çĕршывăн мĕнпур çĕрĕсенчи [[Патшалăх чĕлхи|патшалăх чĕлхи]] — [[вырăс чĕлхи]], хăшпĕр регионсенче [[Раççей Федерацин патшалăх чĕлхисем|хăйсен патшалăх тата официаллă чĕлхесем]]. Укçа виçи — [[Раççей тенки|раççей рублĕ]].

РФ — тĕрлĕ этнос тата культура нумайлăхлĕ [[Нумай нациллĕ патшалăх]]<ref>{{cite web|url=http://www.national-mentalities.ru/diversity/|title=Этнокультурное многообразие России|publisher=www.national-mentalities.ru|access-date=2017-07-01|archive-date=2017-07-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20170702202830/http://www.national-mentalities.ru/diversity/|deadlink=no}}</ref>. 2010 çулта пурăнан халăх çырса тухнипе, çав шутрах Крым тата Севастополь (2014 çул хыççăн), çĕршывра 190 ытла национальнăç пуррине палăртнă, вĕсен хушшинче вырăссем — 80 %, вырăс чĕлхипе 99,4 % ытла [[Раççейсем|раççейсем]] калаçаççĕ<ref>[https://old.bigenc.ru/text/v/3040076 Раççей халăхĕ ПРЭ-нче]</ref>. Пурăнан халăхăн чылайрахăшĕ (75 % яхăн) [[православи]] тĕн йăлине тытса пурнать<ref>{{cite web |url = https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20100330161117.shtml |title = ВЦИОМ: Православными себя считают 75 % россиян|archive-url = https://web.archive.org/web/20180724002708/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20100330161117.shtml |archive-date = 2018-07-24|deadlink=yes}} // [[РБК]], 30.03.2010</ref>, çакна пула Раççей [[Раççейри православи|тĕнчери чи нумай йышлă православиллĕ çĕршыв]] шутланать.

Раççей — [[Федерациллĕ патшалăх|федерациллĕ]] [[Хутăш республика|президент-парламент республики]]. 1999 çулхи раштавăн 31-мĕшĕнченпе (2008—2012 çулсенче [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Дмитрий Медведев]] президент пулнă) [[Раççей Федерацин президенчĕ|РФ президенчĕн]] вырăнне [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] йышăнать. 2020 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнченпе [[Раççей Федерацин правительство председателĕ|правительство председателĕ]] — [[Мишустин Михаил Владимирович|Михаил Мишустин]]. 

Раççей 18 патшалăхсемпе чикĕленет (вунулттăшĕпе — çĕрпе, те иккĕшĕпе — тинĕспе). Раççей йышне унăн конституципе 89 субъектсем кĕреççĕ, вĕсенчен — 48 облаç, 24 республика, 9 край, 3 федераллă пĕлтерӳпе хула, 4 автономиллĕ округ тата 1 автономиллĕ облаç. Пĕтĕмпе çĕршывра 157 пин пурăнан вырăнсем<ref>{{cite web|url=https://xn--h1ari.xn--p1ai/Main/StatisticalInformation|title=Российская Федерация. Статистическая информация|author=|website=|publisher=Федеральная служба информации России|access-date=2019-12-06|archive-date=2019-12-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20191206163204/https://xn--h1ari.xn--p1ai/Main/StatisticalInformation|deadlink=no}}</ref>.

Раççей — ядерлă патшалăх<ref>{{Cite web |url=http://russianforces.org/rus/ |title=Стратегическое ядерное вооружение России |access-date=2022-04-24 |archive-date=2022-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331221621/https://russianforces.org/rus/ |deadlink=no}}</ref><ref>Podvig P. Russian Strategic Nuclear Forces, ed. by Frank N. von Hippel, MIT Press, 2004</ref>. Космос патшалăхсенчен пĕрри<ref>Кошкин П. Г. [https://cyberleninka.ru/article/n/ekspertnyy-i-zhurnalistskiy-diskursy-vokrug-vtoroy-kosmicheskoy-gonki-mezhdu-rossiey-ssha-i-drugimi-stranami Экспертный и журналистский дискурс вокруг второй космической гонки между Россией, США и другими странами.]</ref><ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20191204/1561960213.html|title=Россия останется космической державой, заявил эксперт|website=РИА Новости|date=2019-12-04|access-date=2022-07-30|archive-date=2022-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220610104843/https://ria.ru/20191204/1561960213.html|deadlink=no}}</ref>. Раççей [[ПНО Хăрушсăрлăх Канашĕ|ПНО Хăрушсăрлăх Канашне]] ялах хутшăнакан, вето правипе кӗрет. Çавăнпа, Раççей нумай тĕнчери организацисенче пур: [[Пĕрлешӳллĕ Нацисен Организацийĕ|ПНО]], [[Мăн çирĕм|G20]], [[Еврази экономика пĕрлешĕвĕ|ЕАЭП]], [[Пăхăнман Патшалăхсен Пĕрлешĕвĕ|ППП]], [[Коллективлă хăрушсăрлăх килĕшĕвĕн организацийĕ|КХКО]], [[Тĕнчери суту-илӳ организацийĕ|ТСО]], [[Европăри хăрушсăрлăх тата килĕштерсе ĕçлени организацийĕ|OSCE]], [[Шанхай килĕштерсе ĕçлени организацийĕ|SCO]], [[Ази-Лăпкă океан экономика килĕштерсе ĕçлени|APEC]], [[БРИКС]], [[Тĕнчери олимпий комитечĕ|ТОК]] тата ыттисем.

1991 вĕçĕнче [[ССРП арканăвĕ]] хыççăн тĕнчери пĕрлешӳ Раççее ССРП-н тĕпкĕчĕ пекех йышăннă.

2021 çулхи [[Шалти пĕтĕм продукт|ШПП]]-н калăпăшĕ [[ШПП калăпăшĕпе (номинал) патшалăхсен ят-йышĕ|(номиналлă)]] — 1,8 трлн доллар, Раççей унта 11-мĕш вырăнта вырнаçнă (анчах [[Илекен пултăрулăх паритечĕпе патшалăхсен ят-йышĕ|ИПП]]-пе 6-мĕш вырăнта).

== Географи ==
Раççей вунтăваттă ирĕклĕх ([[ПНО]]-çĕршывсен нумайрахăшĕ йышăннă) патшалăхĕсемпе чикĕленет.
*çурçĕр-хĕвеланăç енче [[Норвеги]]пе [[Финлянди]].
*Хĕвеланăç енче [[Эстони]]пе, [[Латви]]пе, [[Беларуç]]па [[Украина]]. [[Литва|Литвапа]] [[Польша]] ([[Калининград облаçĕ|Калининград облаçĕ]]) çавăн пекех.
*Кăнтăр-хĕвеланăç енче [[Грузи|Грузипе]] [[Азербайджан]]. Тата çурма йышăннă [[Кăнтăр Осети]]пе<ref name = george>[[ПНО]] шухăшĕпе ку [[Грузи]] пайĕ.</ref> [[Абхази]]<ref name = george></ref>.
*Кăнтăр енче [[Казахстан|Касакстанпа]], [[Монголи|Монголипе]] [[Китай Халăх Республики|Китай]].
*Кăнтăр-хĕвелтухăç енче [[Корей Халăх Демократи Республики|Ҫурçĕр Корейпе]]
çавăн пекех Раççейĕн тинĕс чиккисем пур.
*Инçе хĕвелтухăç енче [[Япони|Японипе]] [[АПШ]].

=== Чи пысăк хуласем ===
Миллион ытла çын çак хуласенче пурăнать:
[[Мускав]], [[Санкт-Петербург]], [[Çĕнĕ Çĕпĕр]], [[Екатеринбург]], [[Хусан]], [[Чулхула]], [[Челепи]], [[Красноярск]], [[Самар]], [[Ĕпхӳ]], [[Тан-çинчи-Ростов]], [[Омск]], [[Краснодар]], [[Воронеж]], [[Перĕм]], [[Волгоград]].

== Халăх ==
=== Халăх йышĕ ===
Раççейре 143,8 млн. çын, ытларахăшĕ, 4/5 пайĕ [[Европа]] енĕнче пурăнать: [[вырăссем]] (79,8 %), [[тутарсем]] (3,8 %), [[украинсем]] (3 %), [[чăвашсем]] (1,2 %), [[пушкăртсем]] (0,9 %), [[чеченсем]] (0,9 %), [[эрменсем]] (0,8 %)<ref name="census2010">[https://rg.ru/2011/12/16/stat.html 2010 çулхи  Пĕтĕм Раççей халăх çырăвĕ çинчен] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220412055611/https://rg.ru/2011/12/16/stat.html|date=2022-04-12}} // [[Российская газета]] — Федераллă выпуск № 5660 (284). 22.12.2011</ref>. Хула çыннисем 73%.

=== Чĕлхесем ===
:''Тĕплĕнрех '''[[Раççей халăхĕсен чĕлхисем]]''' статьяна вулăр''.

Раççей Федерацийĕ — нумай нациллĕ çĕршыв. Тĕпчевçĕсем каланă тăрăх, Раççейри халăхсем 176 [[чĕлхе]]пе калаçаççĕ. Вĕсен кашнин хăйсен историйĕ, шăпи, аталану çул-йĕрĕ, пуласлăхĕ.

Генеалоги енчен (пулса кайни, хурăнташлăх енчен) илсессĕн Раççей халăхĕсен чĕлхисем тĕрлĕ чĕлхе çемйине кĕреççĕ: [[инди-европа чĕлхисем|инди-европа]], [[алтай чĕлхисем|алтай]], [[ибери кавказ чĕлхисем|ибери-кавказ]], [[урал чĕлхисем|урал]], [[палеоази чĕлхисем|палеоази]]. Кашни чĕлхе çемйи каллех уйрăм ушкăнсене пайланать.

== Кунçул ==
{{Раççей кун-çулĕ}}
Раççей кунçулĕн тапхăрĕсем<ref>Раççей кунçулĕ. XX ĕмер. 11 класс: Вĕренӳ кĕнеки пĕтĕм-пĕлӳ шкулĕсемшĕн (выр. Учебник для общеобразовательных учебных заведений), ред. А. В. Рассказова</ref>:
* '''[[Кейӳ Руçĕ]]''' ([[862]] çул — [[XIII ĕмĕр|XIII]]) — хĕвелтухăç [[Славянсем|славянсен]] пĕрремĕш патшалăхĕ<ref>{{Cite web|url=https://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages\K\Y\KyivanRushDA.htm|title=Kyivan Rus’|website=www.encyclopediaofukraine.com|access-date=2023-06-07}}</ref>.
** Тĕп хули [[864]] çулччен — [[Кивĕ Ладога]], [[882]] çулччен — [[Аслă Новгород]], [[882]] çул хыççăн — [[Киев]].
* '''[[Вырăс кнеçлĕхĕсем]]''' ([[XII ĕмĕр|XII]] ĕмĕр варринчен — пуçламăш [[XVI ĕмĕр|XVI]] ĕмĕр).
* '''[[Вырăс патшалăхĕ|Вырăс патшалăхĕ]]''' — [[XV ĕмĕр|XV]] ĕмĕр вĕçĕнчен — [[Юпа, 22]] [[1721]] çул ([[Кăрлач, 16|Кăрлач, 16]] [[1547]] çулччен — [[Аслă Мускав кнеçлĕхĕ|Аслă Мускав кнеçлĕхĕ]], унтан — [[Вырăс патшалăхĕ|Раççей патшалăхĕ]]).
** Тĕп хули — [[Мускав]], 1714 çултан<ref>[https://bigenc.ru/c/sankt-peterburg-168d03| БРЭ Санкт-Петербург]{{Ĕçлемен каçă|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> — [[Санкт-Петербург]].
* '''[[Раççей империйĕ|Раççей империйĕ]]''' — Юпа, 22 1721 çултан — Кăрлач, 9 1917 çулччен.
** Тĕп хули — [[Санкт-Петербург]] ([[1728]] çулччен), 1728—1732 çулсенче — Мускав, [[1732]] çултан — Санкт-Петербург ([[Çурла, 18|çурла, 18]] [[1914]] çулта Петроград çĕнĕ ячĕ илчĕ).
* '''[[Раççей Республики]]''' — [[Вăхăтлă ертӳлĕх]]ĕн хушăвĕпе Авăн, 1 1917 çулта йышăннă.
** Тĕп хули — Петроград.
* '''[[Раççей патшалăхĕ (1918—1920)|Раççей патшалăхĕ]]''' — [[Ĕпхӳ]] патшалăх канашĕ акчĕпе [[Авăн, 23|Авăн, 23]] [[1918]] çулта йышăннă. [[Раççейри граждан вăрçи|Граждан вăрçи]] тăпхăрĕнче [[Кăрлач, 5|Кăрлач, 5]] [[1920]] çулччен пулнă. Пĕрлешĕннĕ патшалăхĕ шурă юхăмĕн ертӳлĕхĕ территоринче.
** Тĕп хули — Ĕпхӳ, [[Омск]] (де-факто).
* '''[[Раççей Федерациллĕ Социализмлă Совет Республики|Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики]]'''<ref>''Патшалăх  ытти ячĕсем:'' Раççей Совет Республики ([[Юпа, 25]] 1917 çултан), Раççей Социалисăмлă Федерациллĕ Совет Республики ([[Çĕртме, 19|çĕртме, 19]] 1918 çултан), Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики (Раштав, 5 1936 çулта)</ref> — Юпа, 25 1917 çулта II-мĕш Пĕтĕм Раççей Советсен съезчĕ хушăвĕпе йышăннă. [[1922]]-[[1991]] çулсенче — ССРПре пĕрлĕшӳллĕ республики пек.
** Тĕп хули — Петроград, [[Пуш, 12]] 1918 çултан — Мускав.
* '''[[Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ|Совет Социалисăм Республикисен Пĕрлешĕвĕ]]''' (Раштав, 30 1922 çултан — Раштав, 26 1991 çулччен).
** Тĕп хули — Мускав.
* '''Раççей Федерацийĕ''' — [[Раштав, 25]] [[1991]] çултан<ref>№ 2094-I РСФСР саккунĕ Раштав, 25 1991 çултан «Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики патшалăхĕ ячĕн çĕнĕтни çинчен» (выр. ''«Об изменении наименования государства Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика»'')</ref>.
** Тĕп хули — Мускав.

== Федераци тытăмĕ ==
{{main|Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ}}

Раççей Федерацийĕ 89<ref>РФ конституцийĕ</ref> субъектсенче пайланă. РФра 6 субъект тĕсĕ пур. Ку 24 [[Раççей Федерацин республикисем|республика]], 9 [[ен]], 48 [[Облаç (администрациллĕ виçе)|облаç]], 4 [[автономи тăрăхĕ]], 1 [[Раççей Федерацин автономи облаçĕ|автономи облаç]]ĕ тата 3 [[Раççей Федерацин федераци шайĕнчи хуласем|федераллă пĕлтерĕшпе хула]].

[[File:Map of federal subjects of Russia (2022).svg|right|400px|thumb|РФ субъекчĕсен картти<ref>йышăнман РФ тытăмĕнче Запорожье, Херсон облаçĕсемпе, Донецк Халăх, Луганск Халăх, Крым Республикисемпе, Севастополь хулипе</ref>]]

=== Субъектсем ===
==== Республикасем ====
* [[Адыгей|Адыгей Республики]] - [[Майкоп]]
* [[Алтай|Алтай Республики]] - [[Горно-Алтайск]]
* [[Буряти|Бурят Республики]] - [[Улан-Удэ]]
* [[Дагестан Республики]] - [[Махачкала]]
* [[Донецк Халăх Республики]] - [[Донецк]]<ref name = ukr>[[Пĕрлешӳллĕ Нацисен Организацийĕ|ПНО]] шухăшĕпе ку [[Украина]] пайĕ </ref>
* [[Ингушети|Ингуш Республики]] - [[Магас]]
* [[Кабарда-Балкар Республики]] - [[Нальчик]]
* [[Калмăк Республики|Калмăк Республики]] - [[Элиста]]
* [[Карачай-Черкес Республики]] - [[Черкесск]]
* [[Карели Республики|Карел Республики]] - [[Петрозаводск]]
* [[Коми Республики]] - [[Сыктывкар]]
* [[Крым Республики]] - [[Симферополь]]<ref name = ukr></ref>
* [[Луганщина Халăх Республики|Луганск Халăх Республики]] - [[Луганск]]<ref name = ukr></ref>
* [[Мари Республики|Мари Эл Республики]] - [[Йошкар-Ола]]
* [[Мордва Республики|Мăртва Республики]] - [[Саранск]]
* [[Пушкăртăстан|Пушкăртăстан Республики]] - [[Ĕпхӳ]]
* [[Якути|Саха (Якут) Республики]] - [[Якутск]]
* [[Çурçĕр Осети|Çурçĕр Осети - Алани Республики]] - [[Владикавказ]]
* [[Тутарстан|Тутарстан Республики]] - [[Хусан]]
* [[Тыва|Тыва Республики]] - [[Кызыл]]
* [[Удмурт Республики]] - [[Ижевск]]
* [[Хакаси|Хакас Республики]] - [[Абакан]]
* [[Чăваш Ен|Чăваш Республики - Чăваш Ен]] - [[Шупашкар]]
* [[Чечен Республики]] - [[Грозный]]

==== Енсем ====
* [[Алтай Ен]] - [[Барнаул]]
* [[Байкал лешьен|Байкал Лешьен]] - [[Чита]]
* [[Камчатка Ен]] - [[Петропавловск-Камчаткăри]]
* [[Краснодар Ен]] - [[Краснодар]]
* [[Красноярск Ен]] - [[Красноярск]]
* [[Перĕм Ен]] - [[Перĕм]]
* [[Ставрополь Ен]] - [[Ставрополь]] 
* [[Тинĕсçум ен|Тинĕсçум Ен]] - [[Владивосток]]
* [[Хабаровск Ен]] - [[Хабаровск]]
==== Облаçсем ====
* [[Амур облаçĕ]] - [[Благовещенск]]
* [[Архангельск облаçĕ]] - [[Архангельск]]
* [[Аçтăрхан облаçĕ]] - [[Аçтăрхан (хула)|Аçтăрхан]]
* [[Оренбург облаçĕ|Ăренпур облаçĕ]] - [[Ăренпур]]
* [[Белгород облаçĕ]] - [[Белгород]]
* [[Брянск облаçĕ]] - [[Брянск]]
* [[Волгоград облаçĕ]] - [[Волгоград]]
* [[Вологда облаçĕ]] - [[Вологда]]
* [[Воронеж облаçĕ]] - [[Воронеж]] 
* [[Иваново облаçĕ]] - [[Иваново]] 
* [[Иркутск облаçĕ]] - [[Иркутск]] 
* [[Запорожье облаçĕ]] - [[Запорожье]]<ref name = ukr></ref>
* [[Калининград облаçĕ]] - [[Калининград]] 
* [[Калуга облаçĕ]] - [[Калуга]] 
* [[Кемерово облаçĕ|Кемĕр облаçĕ - Кузбасс]] - [[Кемерово|Кемĕр]]
* [[Киров облаçĕ]] - [[Киров]]
* [[Кострома облаçĕ]] - [[Кострома]]
* [[Курган облаçĕ]] - [[Курган]]
* [[Курск облаçĕ]] - [[Курск]]
* [[Ленинград облаçĕ]] - [[Санкт-Петербург]]
* [[Липецк облаçĕ]] - [[Липецк]]
* [[Магадан облаçĕ]] - [[Магадан]]
* [[Мускав облаçĕ]] - [[Мускав]]
* [[Мурманск облаçĕ]] - [[Мурманск]] 
* [[Новгород облаçĕ]] - [[Новгород]] 
* [[Омск облаçĕ]] - [[Омск]]
* [[Орёл облаçĕ]] - [[Орёл]]
* [[Пенза облаçĕ]] - [[Пенза]] 
* [[Псков облаçĕ]] - [[Псков]]
* [[Ростов облаçĕ]] - [[Тан-çинчи-Ростов]]
* [[Рязань облаçĕ]] - [[Рязань|Кисан]]
* [[Самар облаçĕ]] - [[Самар]]
* [[Сарăту облаçĕ]] - [[Сарăту]]
* [[Сахалин облаçĕ]] - [[Кăнтăр-Сахалинск]]
* [[Свердловск облаçĕ]] - [[Екатеринбург]]
* [[Смулен облаçĕ]] - [[Смулен]]
* [[Çĕнĕ Çĕпĕр облаçĕ]] - [[Çĕнĕ Çĕпĕр]]
* [[Тамбов облаçĕ]] - [[Тамбов]]
* [[Тĕвер облаçĕ]] - [[Тĕвер]]
* [[Тюмень облаçĕ]] - [[Тюмень]]
* [[Томск облаçĕ]] - [[Томск]]
* [[Тула облаçĕ]] - [[Тула]]
* [[Владимер облаçĕ|Улатимĕр облаçĕ]] - [[Владимир (хула)|Улатимĕр]]
* [[Херсон облаçĕ]] - [[Херсон]]<ref name = ukr></ref>
* [[Челепи облаçĕ]] - [[Челепи]]
* [[Чĕмпĕр облаçĕ]] - [[Чĕмпĕр]]
* [[Чулхула облаçĕ]] - [[Чулхула]]
* [[Ярославль облаçĕ]] - [[Ярославль]]

==== Автономи тăрăхĕсем ====
* [[Ненец автономи тăрăхĕ]] - [[Нарьян мар]]
* [[Хантă-Манси автономи тăрăхĕ — Югра]] - [[Ханты-Мансийск]]
* [[Чукотка автономлă тăрăхĕ|Чукотка автономи тăрăхĕ]] - [[Анадырь]]
* [[Ямал-Ненец автономи тăрăхĕ]] - [[Салехард]]

==== Автономи облаçĕ ====
* [[Еврей автономи облаçĕ]] - [[Биробиджан]]
==== Федераллă пĕлтерĕшпе хуласем ====
* [[Мускав]]
* [[Санкт-Петербург]]
* [[Севастополь]]<ref name = ukr></ref>

=== Федераци тăрăхĕсем ===
[[File:Map of Russian districts (2014–2022, Crimea disputed).svg|right|400px|Федераци тăрăхĕсен картти]]
РФре 8 федераци тăрăхĕсем пур. Кашни тăрăхра президент элчи пур.
*[[Вăта федераци тăрăхĕ]] - [[Мускав]]
*[[Çурçĕр-Анăç федераци тăрăхĕ]] - [[Санкт-Петербург ]]
*[[Кăнтăр федераци тăрăхĕ]] - [[Тан-çинчи-Ростов]] 
*[[Çурçĕр-Кавказ федераци тăрăхĕ]] - [[Пятигорск]]
*[[Атăл федераци тăрăхĕ]] - [[Чулхула]]
*[[Урал федераци тăрăхĕ]] - [[Екатеринбург]]
*[[Çĕпĕр федераци тăрăхĕ]] - [[Çĕн Çĕпĕр]]
*[[Инçет-Тухăç федераци тăрăхĕ]] - [[Владивосток]]

=== Экономика районĕсем ===
[[Ӳкерчĕк:Map of Russia - Economic regions.svg|right|400px|Экономика районĕсен картти]]
Раççей Федерацинче 12<ref>[http://www.ach-fci.ru/Legislation Федеральный центр информатизации Счётной палаты Российской Федерации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021002243/http://www.ach-fci.ru/Legislation |date=2011-10-21 }}</ref> [[экономика районĕ]] пур. [[Калининград облаçĕ|Калининград облаçĕ]] ку уйрăм экономика район, пĕр субъект унăн тытăмĕнче<ref>[https://www.tks.ru/news/law/2006/01/17/0004/ Федераци саккунĕ]</ref>.
* [[Анăç-Çĕпĕр экономика районĕ]]
* [[Атăлçи экономика районĕ]]
* [[Атăл-Нухрат экономика районĕ]]
* [[Вăта экономика районĕ]]
* [[Вар хура тăпраллă экономика районĕ]]
* [[Инçет Тухăç экономика районĕ]]
* [[Калининград облаçĕ|Калининград экономика районĕ]]
* [[Çурçĕр экономика районĕ]]
* [[Çурçĕр-Анăç экономика районĕ]]
* [[Çурçĕр-Кавказ экономика районĕ]]
* [[Тухăç-Çĕпĕр экономика районĕ]]
* [[Урал экономика районĕ]]

== Вуламалли ==
* Kniivilä, Kalle. La strato de Tanja: Vivo en Rusio 1917-2017, Novjorko, eld. Mondial, 2017, 159 paĝoj.
* География России: Энциклопедический словарь. [[Москва|М.]], 1998.
* Геологическое строение СССР и закономерности размещения полезных ископаемых. В 10-ти тт. Л, 1984—1989.
* Красная книга Российской Федерации: Животные. М, АСТ, 2001. ISBN 5-17-005792-X.
* Новая Российская Энциклопедия, Природа России, т. 1, с. 11—157. М., Энциклопедия, 2003. ISBN 5-94802-003-7
* ''Волкова О. А., Борсук О. А., Бадюков Д. Д.'' География России. М., Энциклопедия. 2005. ISBN 5-94802-011-8).

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
{{commons|Category:Russia}}
* [http://constitution.kremlin.ru/#article-65 Раççей Федерацийĕн конституцийĕ.  65мĕш статья ]- унта Раççей Федерацийĕн субъекчĕсен ят-йышĕ çырнă
* [http://geostudy.ru/regions.html Картта — РФ субъекчĕсем те вĕсен тĕп хулисем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200724010024/http://geostudy.ru/regions.html |date=2020-07-24 }}

{{Russia-geo-stub}}
{{Европăри патшалăхсем}}
{{Азири патшалăхсем}}
{{Раççей Федерацийĕ}}
{{G20}}

[[Категори:Раççей| ]]
[[Категори:Патшалӑхсем, алфавитпа]]
[[Категори:Патшалăхсем — ПНО пайташĕсем]]
[[Категори:Федерациллĕ республикăсем]]
[[Категори:Трансконтинентлă патшалăхсем]]
[[Категори:Вырăс чĕлхиллĕ патшалăхсем тата территорисем]]
[[Категори:Хура тинĕс таврашĕнчи патшалăхсем]]
[[Категори:Коллектив хăрушсăрлăхĕн килĕшĕвĕ организацийĕн патшалăхĕсем]]
[[Категори:Патшалăхсем — Ирĕклĕ Патшалăхсен Пĕртуслăхĕн пайташĕсем]]