Саамсем страницӑн кодне пӑхни

{{Халăх
| ячĕ = Саамсем
| тăван ячĕ = {{lang-sjd|са̄мь}}, {{lang-se|sámit, sápmelaš}}
| йышĕ =  60 пин - 80 пин
| вырнаçăвĕ = {{NOR}}: 37 760 (2007)<ref>{{Cite web |url=http://www.ssb.no/samer_en/ |title=Sami in Norway |accessdate=2010-01-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071210195307/http://www.ssb.no/samer_en/ |archivedate=2007-12-10 |deadlink=yes }}</ref><br>
{{SWE}}: 20 000<ref name="Швед институчĕ" /><br>
{{FIN}}: 5800 (2008)<ref>{{Cite web |url=http://www.finnish.ru/finland/state/vaesto.php |title=Население Финляндии |accessdate=2010-01-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110127164932/http://finnish.ru/finland/state/vaesto.php |archivedate=2011-01-27 |deadlink=yes }}</ref><br>
{{RUS}}: 1771 (2010)<ref name="Перепись2010-нацсостав" /><br>
** {{Ялавлани|Мурманск облаçĕ}}: 1599 (2010)<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref>
{{UKR}}: 136 (2001)<ref name="Всеукр" />
| çухалнă =
| архкультура =
| чĕлхе = [[саам чĕлхисем|саам]] (9 хальхи чĕлхе), [[швед чĕлхи|швед]], [[норвег чĕлхи|норвег]], [[финн чĕлхи|финн]], [[вырăс чĕлхи|вырăс]]
| расă = [[Европеоид раси|европеоидсем]] ([[Лапоноид тĕсĕ]])
| тĕн = [[Лютеранлăх]], [[лестадианлăх]], [[православи]], [[шаманизм]]
}}
[[Ӳкерчĕк:Sami flag.svg|thumb|саамсен ялавĕ]]

'''Саа́мсем''' (''саа́ми'', ''лопари́''<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Лопари}}</ref>, ''лапла́ндсем''; тăван ячĕ — {{lang-sjd|са̄мь}}, {{lang-se|sámit, sampelaš}}; {{lang-fi|Saamelaiset}}, {{lang-nn|Samar}}, {{lang-sv|Samer}}) — сахал йышлă [[Финн-укăр халăхĕсем|финн-укăр халăхĕ]]; [[Çурçĕр Европа|Çурçĕр Европăри]] [[вырăнти халăхсем|вырăнти халăх]]. Скандинавсем вĕсене lappar е lapper, вырăссем — «лопари» (лопарьсем), «лоплянсем» е «лопь» тенĕ<ref>Лопари — от финского ''loppu'' («конец», «край»), то есть «жители окраинной земли»</ref>. 

=== Алфавит ===
[[File:Sami alphabet 1933.jpg|thumb|Саам букварĕнчен илнĕ страница. СССР, 1933 çул.]]
{{main|Саам çырулăхĕ}}
Пĕрремĕш саам алфавитне [[латиница]] никĕсĕпе (хăçан?) тунă. 1920-мĕш çулсен вĕçĕнче саамсен çыруне тăвас тесе хăтланнă. 1931 çулта латин никĕсĕпе çурçĕрти халăхсем валли унифициленĕ алфавитасем туса хатĕрленĕң. 1933 тата 1934 çулсенче ăна çĕнетнĕ. 1934 çулта тунă алфавит:

Aa, Bʙ, Cc, Çç, Ꞓꞓ, Dd, D̦d̦, Ʒʒ, Зз, Ee, Əə, Ff, Gg, Ģģ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, K̦k̦, Ll, L̦l̦, Mm, M̦m̦, Nn, N̦n̦, Ŋŋ, Oo, Pp, Rr, R̦r̦, Ss, Șș, Ꞩꞩ, Tt, Țț, Uu, Vv, V̦v̦, Zz, Z̦z̦, Ƶƶ.

[[Кириллица]] çинче никĕсленĕ алфавита 1937 çулта йышăннă. Унта вырăс алфатинчи сас паллисем, Щ щ тата Нг нг диграфсăр пуçне, пулнă. Букварь кăларнă, çакăн хыççăн саам чĕлхипе кĕнеке пичетлесси Совет Союзĕнче пăчланать.

1970-мĕш сулсенче саам çырулăхне чĕрĕлтерес ĕçе тепре пуçланă. 1982 çулта каллех хатĕрленĕ çĕнĕ алфавита йышăннă:

<code>А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з Һ һ

/a/ /*a/ /b/ /v/ /g/ /d/ /je/ /jo/ /ʒ/ /z/ /ʰ/

И и Й й Ҋ ҋ Ј ј К к Л л Ӆ ӆ М м Ӎ ӎ Н н Ӊ ӊ

/i/ /j/ // /ç/ /k/ /l/ /ɬ/ /m/ /m̥/ /n/ /n̥/

Ӈ ӈ О о П п Р р Ҏ ҏ С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц

/ŋ/ /o/ /p/ /r/ /r̥/ /s/ /t/ /u/ /f/ /x/ /ʦ/

Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ыы Ь ь Ҍ ҍ Э э Ӭ ӭ Ю ю Я я

/ʧ/ /ʃ/ /ʃj/ // /ɨ/ /j/ * /e/ /*e/ /ju/ /ja/</code>

== Литература ==
; вырăсла
* [http://www.krotov.info/acts/02/01/tacit_15.htm «Германия»] [[Тацит]]а, глава 46
* {{кĕнеке|автор =|пай=Саамы|пуçелĕк=Народы России. Атлас культур и религий|оригинал=|вырăн=М.|издательство=Дизайн. Информация. Картография|çул=2010|страниц=320|isbn=978-5-287-00718-8}}
* Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 457
* {{кĕнеке|пуçелĕк=Прибалтийско-финские народы России|яваплă=Отв. ред. Е. И. Клементьев, Н. В. Шлыгина|сери=Народы и культуры|издательство =Наука|вырăн=Мускав|çул=2003|isbn=5-02-008715-7}}
* Языки и культура кольских саами / Глав. ред. И. Б. Циркунов // Наука и бизнес на Мурмане: журнал. — № 2 (69), 2010. — Мурманск: [[Мурманское областное книжное издательство]].
----

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Лопари}}
* [http://www.infofinlandia.ru/public/default.aspx?contentid=211963 Статья о саамах на официальном портале МИД Финляндии]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://ethnoconflict.ru/ethnography/017-sweden.htm Саамы: в авангарде «Европы регионов» (политика саамов в Европе и России)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101108064451/http://www.ethnoconflict.ru/ethnography/017-sweden.htm |date=2010-11-08 }}
* [http://da.fi/?p=18 Саамы. Статья на сайте «Вся Финляндия»]{{Ĕçлемен каçă|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.hrono.ru/etnosy/saamy.html Кольские саамы]
* [https://web.archive.org/web/20071224130608/http://www.kauppatie.com/01-2004/11-01.htm Финские саамы]
* [https://web.archive.org/web/20080313165949/http://www.finugor.ru/info/narod/saamy.html Информационный центр финно-угорских народов. Саамы]
* [https://web.archive.org/web/20121006235902/http://vbrg.ru/articles/karelija/saamy/ Статьи — Саамы: история и культура]
* [http://www.saami.su Сайт Кольских саамов]
* [http://www.saami.forum24.ru/ «Новости, общение, поиск родственников Кольских саамов»]
* [http://www.kunstkamera.ru/kunst-catalogue/items/item-view.seam?c=PHOTO&id=72319&cid=725831 Фотокаталог Музея антропологии и этнографии им. Петра Великого (Кунсткамера) РАН] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120209061804/http://www.kunstkamera.ru/kunst-catalogue/items/item-view.seam?c=PHOTO&id=72319&cid=725831 |date=2012-02-09 }}
; Урăх чĕлхесем
* [http://www.helsinki.fi/~sugl_smi/senc/en/index.htm The Encyclopaedia of Saami Culture] // Сайт [[Хельсинкский университет|Хельсинкского университета]].{{ref-en}}{{V|5|6|2012}}

{{ethno-stub}}
{{Раççей кăкĕнчи вак халăхсем}}
{{Финн-укăр халăхĕсем}}

[[Категори:Финн-укăр халăхĕсем]]