Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ страницӑн кодне пӑхни

{{пĕтернĕ патшалăх|ят=СССР
|официаллă ячĕ=Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ
|оригинал ячĕ=Союз Советских Социалистических Республик
|çулсем=1922-1991
|ялав=Flag of the Soviet Union.svg
|герб=Coat of arms of the Soviet Union 1.svg
|карта=LocationUSSR.png
|патшалăх чĕлхи=пулман, анчах та вăл шайра [[вырăс чĕлхи]] шутланнă
|тĕп хула=Мускав
|пулса тăнă=саланса кайнă
|лаптăк=22 402 200
|шыв пайĕ=паллă мар
|халăх йышĕ=290 100 000
|çул=1991
|çын/км²=13
|валюта ячĕ=тенкĕ
|пуçласа вăхăчĕ=+2
|таран вăхăчĕ=+12
|гимн ячĕ=Совет Пӗрлешӗвӗн гимнӗ
|домен=[[.su]]
|телефон префиксĕ=+7 (халĕ [[Раççей]] усă курать)
}}
'''Совет Социализм Республикисен Пĕрлешĕвĕ''' (кĕскен: '''ССРП''', {{lang-ru|''Союз Советских Социалистических Республик'', ''СССР''}}) — [[1922]]-[[1991]] çулсенче пулнă [[нумай нациллӗ патшалӑх|нумай халăхлă]] [[социализм]] [[патшалăх]]ĕ.

== Пĕрлешӳ ==
[[Ӳкерчĕк:USSR_Republics_Numbered_Alphabetically.png|мини|CCCР тытăмĕ]]Пĕрлешĕве 15 [[Совет Социализм Республики]] кĕнĕ:
* [[Эрмен ССР]]
* [[Азербайджан ССР]]
* [[Беларуç ССР]]
* [[Эстони ССР]]
* [[Грузи ССР]]
* [[Казах ССР]]
* [[Кăркăс ССР]]
* [[Латви ССР]]
* [[Литва ССР]]
* [[Молдави ССР]]
* [[Раççей Федерациллĕ Социаллă Совет Республики|Раççей СФСР]]
* [[Таджик ССР]]
* [[Туркмени ССР]]
* [[Украина Советлă Социализмлă Республики|Украина ССР]]
* [[Узбек ССР]]

== ССРП территори пайланăвĕ ==
{{main|ССРП администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ}}
Совет Пĕрлешĕвĕн мĕнпур территорин лаптăкĕ [[1991]] çулхи çурла тĕлне 22,4 млн км² пулнă.
[[Ӳкерчĕк:Площади республик Советского Союза.png|мини|400px|Республикăсен лаптăкĕ]] 
Чи малтанах, ССРП йĕркелес Килĕшӳпе татăçуллă ([[1922]] çулхи [[раштав, 30|раштавăн 30-мĕшĕнче]]), ССРП йышне кĕнĕ:
* '''[[Раççей Федерациллĕ Социаллă Совет Республики]]''',
* '''[[Украина Советлă Социализмлă Республики|Украина Совет Социализм Республики]]''',
* '''[[Беларуç Совет Социализм Республики]]''',
* '''[[Кавказ лешьен Социаллă Федерациллĕ Совет Республики]]'''.

[[1940]] çулта СССР йышне [[Карел-Финн ССР|Карел-Финн]], [[Молдави ССР|Молдави]], [[Литва ССР|Литва]], [[Латви ССР|Латви]] тата [[Эстон ССР]] кĕнĕ.

[[1956]] çулта [[Карел-Финн ССР|Карел-Финн республикине]] [[РСФСР]] шутĕнчи [[Карели АССР]] çине улăштарнă.

[[1991]] çулхи [[авăн, 6|авăнăн 6-мĕшĕнче]] [[СССР Патшалăх Канашĕ]] СССР йышĕнчен [[Литва ССР|Литва]], [[Латви ССР|Латви]] тата [[Эстон ССР|Эстони]] тухнине йышăнать.

[[1991]] çулхи [[раштав, 25|раштавăн 25-мĕшĕнче]] [[СССР президенчĕ]] [[Горбачёв Михаил Сергеевич|М. С. Горбачёв]] ĕçрен тухса каять. СССР патшалăх тытăмĕ хăй тĕллĕн арканать.

{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="sortable"
|+ СССР администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ
|-
! style="background:#efefef;" |виçе
! style="background:#efefef;" |[[территори]], пин км²
! style="background:#efefef;" |[[халăх йышĕ]], пин çын ([[1966]])
! style="background:#efefef;" |[[халăх йышĕ]], пин çын ([[1989]])
! style="background:#efefef;" |[[хула]] йышĕ
! style="background:#efefef;" |[[хеп]] йышĕ
! style="background:#efefef;" |адм.[[тĕп]]ĕ
|-
|'''[[РСФСР]]'''
| 17075,4
| 126561
| 147386
| 932
| 1786
| [[Мускав]]
|-
|'''[[Украина Советлă Социализмлă Республики|УССР]]'''
| 601,0
| 45516
| 51704
| 370
| 829
| [[Киев]]
|-
|'''[[БССР]]'''
| 207,6
| 8633
| 10200
| 74
| 126
| [[Минск]]
|-
|'''[[Узбек ССР]]'''
| 449,6
| 10581
| 19906
| 37
| 78
| [[Ташкент]]
|-
|'''[[Казах ССР]]'''
| 2715,1
| 12129
| 16538
| 62
| 165
| [[Алматы|Алма-Ата]]
|-
|'''[[Грузи ССР]]'''
| 69,7
| 4548
| 5449
| 45
| 54
| [[Тбилиси]]
|-
|'''[[Азербайджан ССР]]'''
| 86,6
| 4660
| 7029
| 45
| 116
| [[Баку]]
|-
|'''[[Литва ССР]]'''
| 65,2
| 2986
| 3690
| 91
| 23
| [[Вильнюс]]
|-
|'''[[Молдави ССР]]'''
| 33,7
| 3368
| 4341
| 20
| 29
| [[Кишинёв]]
|-
|'''[[Латви ССР]]'''
| 63,7
| 2262
| 2681
| 54
| 35
| [[Рига]]
|-
|'''[[Киргиз ССР]]'''
| 198,5
| 2652
| 4291
| 15
| 32
| [[Бишкек|Фрунзе]]
|-
|'''[[Таджик ССР]]'''
| 143,1
| 2579
| 5112
| 17
| 30
| [[Душанбе]]
|-
|'''[[Эрмен ССР]]'''
| 29,8
| 2194
| 3283
| 23
| 27
| [[Ереван]]
|-
|'''[[Туркмени ССР]]'''
| 488,1
| 1914
| 3534
| 14
| 64
| [[Ашхабад]]
|-
|'''[[Эстони ССР]]'''
| 45,1
| 1285
| 1573
| 33
| 24
| [[Таллинн|Таллин]]
|-
|'''[[СССР]]'''
| 22402,2
| 231868
| 286717
| 1832
| 3418
| [[Мускав]]
|}

== Халăх ==
{{main|ССРП халăхĕ}}
[[Ӳкерчĕк:Ethnic map USSR 1941.jpg|мини|400px|справа|ССРП нацийĕсем]]
ССРП республикисенчи халăх йышĕн улшăнăвĕ:

{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="sortable"
! style="background:#efefef;" |республика
! style="background:#efefef;" |[[1913]]
! style="background:#efefef;" |[[1926]]
! style="background:#efefef;" |[[1939]]
! style="background:#efefef;" |[[1950]]
! style="background:#efefef;" |[[1959]]
! style="background:#efefef;" |[[1966]]
! style="background:#efefef;" |[[1970]]
! style="background:#efefef;" |[[1973]]
! style="background:#efefef;" |[[1979]]
! style="background:#efefef;" |[[1987]]
! style="background:#efefef;" |[[1989]]
! style="background:#efefef;" |[[1991]]
|-
|[[РСФСР]]
| 89900
| 92737
| 108379
|
| 117534
| 126561
| 130079
| 132151
| 137410
| 145311
| 147386
| 148548
|-
|[[Украина Советлă Социализмлă Республики|УССР]]
| 35210
| 29515
| 40469
|
| 41869
| 45516
| 47127
| 48243
| 49609
| 51201
| 51704
| 51944
|-
|[[БССР]]
| 6899
| 4983
| 8910
|
| 8055
| 8633
| 9002
| 9202
| 9533
| 10078
| 10200
| 10260
|-
|[[Узбек ССР]]
| 4366
| 4660
| 6440
|
| 8261
| 10581
| 11960
| 12902
| 15389
| 19026
| 19906
| 20708
|-
|[[Казах ССР]]
| 5565
| 6037
| 5990
|
| 9154
| 12129
| 12849
| 13705
| 14684
| 16244
| 16538
| 16793
|-
|[[Грузи ССРĕ]]
| 2601
| 2677
| 3540
|
| 4044
| 4548
| 4686
| 4838
| 4993
| 5266
| 5449
| 5464
|-
|[[Азербайджан ССР]]
| 2339
| 2314
| 3205
|
| 3698
| 4660
| 5117
| 5420
| 6027
| 6811
| 7029
| 7137
|-
|[[Литва ССР]]
|
|
| 2880
|
| 2711
| 2986
| 3128
| 3234
| 3392
| 3641
| 3690
| 3728
|-
|[[Молдави ССР]]
| 2056
| 242
| 2452
| 2290
| 2885
| 3368
| 3569
| 3721
| 3950
| 4185
| 4341
| 4366
|-
|[[Латви ССР]]
|
|
| 1885
|
| 2093
| 2262
| 2364
| 2430
| 2503
| 2647
| 2681
| 2681
|-
|[[Киргиз ССР]]
| 864
| 1002
| 1458
|
| 2066
| 2652
| 2933
| 3145
| 3523
| 4143
| 4291
| 4422
|-
|[[Таджик ССР]]
| 1034
| 1032
| 1484
|
| 1981
| 2579
| 2900
| 3194
| 3806
| 4807
| 5112
| 5358
|-
|[[Армян ССР]]
| 1000
| 881
| 1282
|
| 1763
| 2194
| 2492
| 2672
| 3037
| 3412
| 3283
| 3376
|-
|[[Туркмен ССР]]
| 1042
| 998
| 1252
|
| 1516
| 1914
| 2159
| 2364
| 2765
| 3361
| 3534
| 3576
|-
|[[Эстони ССР]]
|
|
| 1052
|
| 1197
| 1285
| 1356
| 1405
| 1465
| 1556
| 1573
| 1582
|-
|'''[[СССР]]'''
| 159200
| 147028
| 190678
| 178500
| 208827
| 231868
| 241720
| 248626
| 262085
| 281689
| 286717
| 289943
|}
[[Ӳкерчĕк:Население республик Советского Союза.png|мини|400px|Республикăсенчи халăх]]

== Кун-çулĕ ==
СССР арканса кайни çинчен [[1991]] çулхи [[раштав, 8|раштавăн 8-мĕшĕнче]] пĕлтернĕ. Вăл кунах [[Пăхăнман Патшалăхсен Пĕрлешĕвĕ|Пăхăнман Патшалăхсен Пĕрлешĕвне]] (ППП) йĕркеленĕ. [[1991]] çулхи [[раштав, 25|раштавăн 25]]-[[раштав, 26|26]]-мĕшĕсенче вара СССРа тĕнче правиллĕ субьект шайĕнчен кăларнă. Унăн прависем [[Раççей]] патшалăхне куçнă.

=== ССРП йĕркелени ([[1922]]—[[1923]]) ===
{{main|ССРП йĕркелевĕн килĕшĕвĕ}}

=== Вăрçă умĕнхи тапхăр ([[1923]]—[[1941]]) ===
{{main|НЭП|Коллективизаци|ССРП индустриализацийĕ|ССРП выçлăхĕ (1932—1933)}}
{{main|Сталин Иосиф Виссарионович|Сталинизм|Сталин репрессисем}}

[[Ӳкерчĕк:Rubel 1924.png|мини|100px|[[1924]] çулхи 50 пус тата кĕмĕл тенкĕ]]

=== Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи ([[1941]]—[[1945]]) ===
{{main|Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи}}
 [[Ӳкерчĕк:Voennaia marka Ni shagu nazad!.jpg||мини|справа|210px|[[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи]] вăхăтĕнчи Совет «Ни шагу назад!» [[Почтă маркки|маркки]]]]
vera kobalniak and 32000 riga request documentation of citizenship

=== Вăрçă хыççăнхи тапхăр ([[1945]]—[[1953]]) ===

=== «Хрущёв ăшăтăвĕ» ([[1953]]—[[1964]]) ===
{{main|Хрущёв ăшăтăвĕ|ССКП XX съезчĕ}}
{{main|Хрущёв Никита Сергеевич}}

=== «Застой самани» ([[1964]]—[[1985]]) ===
{{main|Застой самани}}
{{main|Брежнев Леонид Ильич}}

=== Перестройка тата ССРП арканăвĕ ([[1985]]—[[1991]]) ===
{{main|Перестройка|ССРП арканăвĕ|Август пăтăрмахĕ|Беловежа килĕшĕвĕ}}
{{main|Горбачёв Михаил Сергеевич}}

== ССРП экономики ==
{{main|ССРП экономики}}

== ССРП Хĕçпăшаллă вăйĕсем ==
{{ССРП Хĕçпăшаллă вăйĕсем}}
{{Совет Çарĕ}}
{{РККА}}
{{Чикĕ çарĕсем}}
{{Шалти çарсем}}
{{Граждан хӳтĕлев çарĕсем}}

== ССРП-ти тĕн ==
{{main|ССРП-ти тĕн}}

== [[Совет Союзĕн Паттăрĕ]]сем ==
* [[Коккинаки Владимир Константинович]] — авиаци [[генерал-майор]]ĕ.

== ССРП çинчен юрăсем ==
* [http://ru.youtube.com/watch?v=M7UsNhIoscM&feature=related Back In The U.S.S.R.] [[The Beatles]]
* [http://www.youtube.com/watch?v=RmDcsZ1z9kI Сделан в СССР] [[Газманов, Олег Михайлович|Олег Газманов]]
* [http://www.youtube.com/watch?v=4sBwVBGTrks Широка страна моя родная]
* [http://www.youtube.com/watch?v=ALfJiS5aacc С чего начинается Родина] [[Бернес, Марк Наумович|Марк Бернес]]
* [http://youtube.com/watch?v=5xHb9xcFYMo Советская Москва] [[Любэ]]
* [http://ru.youtube.com/watch?v=IXnoePuBv54 Мой адрес Советский союз] [[Самоцветы (вокально-инструментальный ансамбль)|ВИА «Самоцветы»]]
* [http://ru.youtube.com/watch?v=JIdPdBF85DU Рождённый в СССР] [[DDT]]
* [http://moskprf.ru/content/view/935/9/ Очень хочется в Советский Союз] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100512131659/http://moskprf.ru/content/view/935/9 |date=2010-05-12 }} [[Ундервуд]]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Çавăн пекех ==
* [[Советсем]]
* [[Раççей территори экспансийĕ]]
* [[ССРП чĕлхисем]]
* [[ССРП республикисен йышĕ]]
* [[ССРП дипломати хутшăнăвĕсем]]
* [[Суверенитет Патшалăхĕсен Пĕрлешĕвĕ]]
* [[Советологи]]
* [[Постсовет территорийĕ]]
* [[Совет çынни]]
* [[Совет паспорчĕ]]
* [[ССР Пĕрлешĕвне упрас пĕтĕм Пĕрлешӳри референдум]]
* [[Пăхăнман Патшалăхсен Пĕрлешĕвĕ]]
* [[ССРП пирки ностальжи]]

== Каçăсем ==
* [http://happynation.su Советский союз: счастливая нация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180330020353/http://happynation.su/ |date=2018-03-30 }} СССР пурнăçĕ пирки ностальжи сайчĕ
{{Раççей кун-çулĕ}}
* ССРП Конституцийĕ:
** [http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm 1924 г.]
** [http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1936.htm 1936 г.]
** [http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1977.htm 1977 г.]
* [http://www.kprf.org/forumdisplay-f_7.html Преимущества и недостатки СССР]
* [http://ussr.km.ru/ Сайт про СССР — USSR.KM.RU] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090202151905/http://ussr.km.ru/ |date=2009-02-02 }}
* [http://www.praviteli.org/ Правители России и Советского Союза, биографическо-хронологический справочник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804052749/http://www.praviteli.org/ |date=2020-08-04 }}
* [http://www.sovmusic.ru/ Совет мусăкĕ]
* [http://souz.info/ SouzInfo — библиотека политической литературы и аудиодокументы]
* [https://web.archive.org/web/20071219151102/http://geta1.narod.ru/INTERS/ISTORIYA.HTM Новейшая история моими глазами]
* [http://www.soldat.ru/files/4/10/102/ Карты СССР]
* ''[[Семёнов, Юрий Иванович|Юрий Семёнов]].'' [http://scepsis.ru/library/id_128.html «Россия: что с ней случилось в XX веке»]
* [http://noogen.2084.ru/zametki.htm «Посторонние заметки» (автор неизвестен)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615232822/http://noogen.2084.ru/zametki.htm |date=2013-06-15 }}
* ''[[Боффа, Джузеппе]].'' [http://www.scepsis.ru/library/id_809.html «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»]
* ''[[Грэхэм, Лорен|Лорен Грэхэм]].'' [http://scepsis.ru/library/id_666.html «Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе»]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/tags/id_112.html Скепсис]»
* [http://www.youtube.com/watch?v=q3otha3TCso Сюжет программы "Взгляд" о коррупции в СССР]
** [http://scepsis.ru/tags/id_112.html История СССР (1917—1991)]
** [http://scepsis.ru/tags/id_154.html История Советской России 20-х гг.]
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080408132601/http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm |date=2008-04-08 }} это региональная научная база данных, содержащая библиографические сведения о вышедшей на немецком языке литературе, имеющей отношение к России, СССР и постсоветским странам
* [http://wiki.laser.ru/index.php/Автономные_советские_социалистические_республики_и_автономные_области Автономные советские социалистические республики и автономные области] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090104054948/http://wiki.laser.ru/index.php/%D0%90%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%B8_%D0%B0%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8 |date=2009-01-04 }} статья [[МСЭ]] 1931 г.
* [http://www.cccp-here.blogspot.com Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность]
* [http://www.sovunion.info СССР: 20-мĕш 30-мĕш çулсем]
* [http://1-day.ru/tags_sssr.html СССР хыпарсемпе пулăмсенче]
* [http://www.sovworld.ru/ Совет Союзĕн тата ютçĕр хулисен 1940-мĕш - 1980-мĕш çулсенчи фоторафисем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930040056/http://www.sovworld.ru/ |date=2013-09-30 }}
* [http://www.maps-world.ru/usssr.htm СССР, чикӗ, республика тата СССР территорийӗ]

Unione Sovietica.
{{ССРП республикисем}}
{{ВКЙ}}
{{ЭПТ}}
{{ССРП темăсенче}}

[[Категори:ССРП|*]]
[[Категори:1991 çулта çухалнисем]]
[[Категори:Социализм патшалăхĕсем]]
[[Категори:Европăри тахçанхи патшалăхсем]]
[[Категори:Азири тахçанхи патшалăхсем]]
[[Категори:Çĕнĕ Саманари тахçанхи патшалăхсем]]
[[Категори:Çухалнă патшалăхсем]]