Тĕрĕксем страницӑн кодне пӑхни

{{Халăх
| ячĕ = Тĕрĕксем
| йышĕ = '''160 млн яхăн çын<ref>Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. 2008. Vol. 1. p. 826.</ref> е 170 млн ытларах''' {{sfn|Yunusbayev et al.|2015|p=}}
| вырнаçăвĕ = {{ялавлани|Турци}} — 55 млн<ref>{{Cite news|author=Milliyet|title=55 milyon kişi 'etnik olarak' Türk|url=http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html|accessdate=2012-01-18}}</ref><br>
{{ялавлани|Иран}} — 11—15 млн․ пуçласа 23—30 млн çити (хак.) ([[Иранри азербайджансем]])<ref>Иранри азербайджансем, тĕрлĕ çăлкуçсенче, 25 — 35 млн. Сăмахран:
[http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=IR], [Timothy L. Gall, Editor in Chief. Azerbaijan. In: Worldmark Encyclopedia of the Nations / Mary Rose Bonk. — Eleventh Edition. — Farmington Hills, MI, USA: The Gale Group, Inc., 2004. — С. 34-35. — 802 с. — ISBN ISBN 0-7876-7330-7. — ISBN ISBN 0-7876-7331-5.], [http://looklex.com/e.o/iran.peoples.htm Looklex Encyclopaedia], [http://www.iranian.com/Opinion/2003/August/Azeri/ Iranian.com], [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb «Ethnologue» Report for Azerbaijani Language], [http://www.unpo.org/content/view/7884/144/ UNPO information on Southern Azerbaijan], [http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=27947 Jamestown Foundation], [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2075.html The World Factbook: Ethnic groups by country (CIA)]</ref><br>
{{ялавлани|Узбекистан}} — 34 млн<br>
{{ялавлани|Казахстан}} — 15 млн<ref name="Stat2016">{{Cite web|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT118979|title = Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2016 года|publisher = Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан|accessdate = 2016-09-14}}</ref><br>
{{ялавлани|РФ}} — 11 млн<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm ВПН-2010]</ref><ref name=autogenerated1>[[Гумилёв Лев Николаевич|Гумилёв Л. Н.]] [http://www.e-reading.org.ua/bookreader.php/17524/Gumilev_-_Drevnie_tyurki.html Авалхи тĕрĕксем]</ref> <br>
{{ялавлани|Китай}} — 11 млн<br>
{{ялавлани|Азербайджан}} — 10 млн<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html The World Factbook: Azerbaijan (People-and-Society) (CIA)]</ref><br>

{{ялавлани|Кăркăсстан}} — 6 млн<br>
{{ялавлани|Туркмени}} — 5 млн<br>
{{ялавлани|Германи}} — 3 млн<br>

[[Кавказ]] ([[Азербайджан]]сăр) — 2 млн<br>
{{ялавлани|ЕП}} — 2 млн (Германипе Францисĕр)<br>
{{ялавлани|Ирак}} — 600 пин<ref>''David L. Phillips.'' Chapter 11. A War Within a War, page 112. // [https://books.google.az/books?id=9wYwXp_num0C&hl=ru&source=gbs_navlinks_s Losing Iraq: Inside the Postwar Reconstruction Fiasco] Reprinted edition. Hardcover first published in 2005 by Westview Press. [[New York]]: Basic Books, 2014, 304 pages. ISBN 9780786736201 {{oq|en|Behind the Arabs and the Kurds, Turkmen are the third-largest ethnic group in Iraq. The ITF claim Turkmen represent 12 percent of Iraq's population. In response, the Kurds point to the 1997 census which showed that there were only 600,000 Turkmen.}}</ref> 3 млн çити ([[Туркомансем]])<br>
{{ялавлани|Таджикистан}} — 1 млн<br>
{{ялавлани|АПШ}} — 1 млн<br>
{{ялавлани|Грузи}} — 284 пин ([[Карапапахи]])<br> 
{{ялавлани|Монголи}} — 100 пин<br>
{{ялавлани|Австрали}} — 60 пин<br>
[[Латин Америки]] (Бразилипе Аргентинăсăр) — 8 пин<br>
{{ялавлани|Франци}} — 600 пин<br>
{{ялавлани|Аслă Британи}} — 50 пин<br>
{{ялавлани|Украина}} и {{ялавлани|Беларуç}} — 350 пин ([[Крым тутарĕсем]])<br>
{{ялавлани|Молдова}} — 147 500 ([[Гагаузсем]])<br>
{{ялавлани|Канада}} — 20 пин<br>
{{ялавлани|Аргентина}} — 1 пин<br>
{{ялавлани|Япони}} — 1 пин<br>
{{ялавлани|Бразили}} — 1 пин<br>
Тĕнчери ытти регионĕсем — 1,4 млн
| архкультура = 
| чĕлхе = [[тĕрĕк чĕлхисем]]
| тĕн = ытларах [[ислам]]; çаплах [[православи]], [[буддизм]], [[танкăр тĕнĕ]], [[шаманизм]], [[иудаизм]] тата ур.
| тăван = [[чĕлхе тăванлăхĕ|чĕлхипе]] (гипотетика енчен — [[алтай чĕлхисем|алтай чĕлхе çемьи]]) — [[монгол халăхĕсем|монгол]] тата [[тунгус-маньчжур халăхĕсем]]
| кĕрет = [[алтай чĕлхисем|алтай çемьи]]
| ун шутĕнче = 
| пулса тухни = 
}}
'''Тĕрĕксем''' (''тăван ячĕ: 𐱅𐰇𐰼𐰰; [[Шато-тĕрĕксем|шато]]: 突厥, Tūjuе''; çаплах тĕрĕк ''халăхĕсем'', ''тĕрĕк чĕлхиллĕ халăхсен ушкăнĕсем'') — [[Тĕрĕк чĕлхисем|тĕрĕк челхисемпе]] пуплекен тата тĕрĕк кăкĕнчен пулса тухнă халăхсен [[этнос-чĕлхе пĕрлĕхлĕхĕ]]<ref>''Тавадов Г. Т.'' Этнология. Учебник для вузов. — М.: Проект, 2002. — 352 с. — С. 106.</ref><ref>Этнопсихологический словарь. / Под ред. [[Крысько Владимир Гаврилович|В. Г. Крысько]], [[Фельдштейн Давид Иосифович|Д. И. Фельдштейна]]. — М.: МПСИ, 1999. — ISBN 5-89502-058-5</ref> 

Хальхи тĕрĕксен ытларахăшĕ — [[Ислам|мăсăльмансем]], çаплах [[Православи|православи христианĕсем]] ([[Гагаузсем|гагаузсен]], [[Чăвашсем|чăвашсен]] ытларахăшĕ, [[Тутарсем|тутарсен]] тата [[Якутсем|якутсен]] пайĕ), [[Иудаизм|иудейсем]] ([[крымчаксем]] тата [[караимсем]]), [[Буддизм|буддистсем]] ([[тувинсем]], [[сарă уйгурсем]], [[тарбагатай кăркăсĕсем]] тата [[Саларсем|саларсен]] пайĕ), [[Бурханизм|бурханистсем]] ([[алтайсем]]), [[Танкăрлăх|танкăрсем]] тата [[Шаманизм|шамансем]] ([[хакассем]], [[шорсем]], [[телеутсем]], [[якутсем]] тата [[долгансем]]).

== Пĕрлехи хыпарсем ==
[[Ӳкерчĕк:Turkic origin and expansion.png|справа|безрамки|307x307пкс]]
Тĕрĕксем тухнă вырăн — [[Вар Ази]] ([[Алтай]], [[Джунгари]]). Чылай хушă тĕрĕк тата монгол йăхĕсем юнашар пурăннă, кӳршĕ халăхĕн чĕлхине те пĕлнĕ. Пирĕн эра пуçламăшĕнче [[Вăтам Ази]]ре тĕрĕксем çумне [[индоевропейсем]] хутшăннă<ref>[https://web.archive.org/web/20050525152324/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/105/590.htm Средняя Азия]</ref><ref>[http://www.turkey-info.ru/history/ancient_turks/origine.html Возникновение тюрков<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100414181315/http://turkey-info.ru/history/ancient_turks/origine.html |date=2010-04-14 }}</ref>. [[Вăтам ĕмĕрсем|Вăтам ĕмĕрсенче]] тĕрĕксем хĕвеланăçнелле куçма тытăнаççĕ.

== Кун-çулĕ ==

== Тĕрĕк халăхĕсен тата патшалăх-территорисен классификацийĕ ==
=== Авалхи тĕрĕк халăхĕсем ===
* [[Тӳркӳтсем]]
* [[Печенегсем|Пуçанаксем]]
* [[Половсем]] ([[Кăпчаксем]])
* [[Хунну|Хуннсем]]
* [[Енисей кăркăсĕсем]]
* [[Пăлхарсем|Пулкарсем]]
* [[Хасарсем|Хусарсем]]
* [[Огузсем]]
* [[Уйгурсем|Уйкăрсем]]

[[File:Kashgari map.jpg|thumb|Тĕрĕк тĕнчи, [[Кашкар Махмучĕ|Махмуд Кашгари]] (XI ĕмĕр) шучĕпе|298x298пкс]]

=== Хальхи тĕрĕк халăхĕсем ===
Тĕрĕк халăхĕсем тĕнчере XXI ĕмĕрĕн пуçламăшĕ тĕлне.
[[Ӳкерчĕк:Тюрки.png|750px]]

* '''Пăлхар ушкăнĕ'''
** {{халап|#3E3E00|[[Чăвашсем]]}}
*** [[Кĕçĕн карачинсем]]<ref>Говорят на особом [[кĕçĕн карачин калаçăвĕ|чăваш чĕлхин кĕçĕн карачин калаçăвĕ]].</ref>

* '''Хăй тĕрĕк халăхĕсем'''

** '''Туçи-алтай (вар-тухăç) ушкăнĕ'''<ref>Тапаларсем, кăнтăр алтайсем, кăркăссе тата кăпчаксем Фергансем, кăпчаксемпе çывăх, пулас</ref>
*** [[Чулăмсем]] (кăштах)<ref>[[анат чулăм калаçăвĕ|чулăм чĕлхин анат чулăм калаçăвĕпе]] усă кураççĕ (усă курнă).</ref>
*** {{халап|#AA5500|[[Шорсем]] (кăштах)<ref>Говорят на [[Кондом шор калаçăвĕ|Шор чĕлхин кондом шор калаçăвĕпе]] пуплеççĕ.</ref>}}
*** {{халап|#824100|[[Алтайсем]]}}
**** Çурçĕр енчисем: [[кумандинсем]], [[челкансем]]
**** [[Тапаларсем]] (çурçĕр енчисем шутне кĕреççĕ пулин те, [[тапалар чĕлхи|тапалар идиомĕ]] кăнтăр алтай чĕлхи пекерех)
**** Кăнтăр енчисем: [[алтай-кижи]], [[теленгитсем]], [[телеутсем]]
*** {{халап|#D7D700|[[Кăркăссем]]}}
*** [[Фергана кăпчакĕсем]]

** '''Карлук (кăнтăр-тухăç) ушкăнĕ'''
*** {{халап|#758809|[[Узбексем]]}}
*** {{халап|#879D0B|[[Уйгурсем]]}}
**** {{халап|#A3BD0D|[[Или уйгурĕсем]]}}
**** Эйну (узбексем?)
*** [[Лобнорсем]]<ref> карлу тата кăркăс чĕлхисем евĕр [[лобнор чĕлхи]]пе калаçаççĕ.</ref>
*** [[Хотонсем]] (?)<ref>[[Хотон чĕлхи]], пур пулсан, ытларах карлук тата кăркăс уйрăмлăхĕсемлĕ.</ref>
*** {{халап|#5FF5C8| [[Халаджăсем]]<ref>Халаджăсем огуз ушкăнне кĕмеççĕ, вĕсем огузсемпе (сельджуксемпе) пĕрле Казахстанăн тата юнашар Иранпа Афганистан çĕрĕсенчен куçса тухнă аргу йăхĕсен нĕселĕсем пулаççĕ. Гипотезăпа килĕшӳллĕ, халадж тата ытти карлук-уйгур чĕлхисем тата карлук-хорезм чĕлхисем пĕрлĕ пулмаççĕ.</ref>}}

** '''Кăпчак (çурçĕр-анăç) ушкăнĕ'''<ref> [[Дыбо Анна Владимировна|А.В. Дыбо]] гипотезипе,  вар-хĕвелтухăç тĕрĕкĕсем, карлуксем (халаджисемпе авалхи карлуксемсĕр пуçсăр) тата кăпчаксем пĕрлĕ карлук-кăпчак ушкăнне кĕреççĕ.</ref>
*** Кăпчак-пăлхар (атăлçи кăпчак) халăхĕсем
**** {{халап|#5B5B00|[[Тутарсем]]}}
***** [[Кряшенсем]]
***** [[Нагайбаксем]]
***** [[Хусан тутарĕсем]]
***** [[Касимов тутарĕсем]]
***** [[Мишерсем|Мишарсем]]
***** [[Тептярсем]]
***** [[Пушкăртстан тутарĕсем]]
***** [[Поляк-литва тутарĕсем]]
***** [[Финн тутарĕсем]]
**** {{халап|#8A8A00|[[Пушкăртсем]]}}
***** [[Çурçĕр-хĕвеланăç пушкăртсем]]
***** [[Пушкăрт йăхĕсем]]
**** [[Çĕпĕр тутарĕсем]]
*** Кăпчак-половец (половец) халахĕсем
**** {{халап|#5B5B00|[[Крым тутарĕсем]] (крымсем) вăтаммисем<ref name="Крым тутарĕсем">[[Крым тутар чĕлхин вăтам диалекчĕ]]пе калаçаççĕ.</ref>}}
**** {{халап|#D09D04|[[Кумăксем]]}}
**** {{халап|#E8AF04|[[Палкарсем]]}}
**** {{халап|#FBC21A|[[Карачайсем]]}}

**** {{халап|#FFFF5B|[[Караимсем (халăх)|Караимсем]]<ref>'''Караимсем''' — тĕрĕк чĕлхиллĕ  этнос, [[караизм]] тĕнне (хăш чух ăна иуда тĕнĕн уйрăм ĕлки теççĕ) тытаççĕ. Пĕр версипе, [[Хасарсем|хасарсен]] нĕселĕсем пулаççĕ. Крым тутар чĕлхин [[караим чĕлхи]]пе калаçаççĕ.</ref>}}
**** {{халап|#FFFFA6|[[Крымчаксем]]<ref>'''Крымчаксем''' — тĕрĕкленнĕ крым еврейĕсем. Крым тутарĕсен чĕлхине çывăх [[крымчак чĕлхи]]пе калаçаççĕ. Караимсемпе танлаштарсан, вĕсем  раббанитсем пулаççĕ — ортодокс иуда тĕнĕпе пурăнаççĕ, çаплах караимсем пекех, иуда тĕнне йышăннă Хасар патшалăхĕнчи тĕрĕк халăхĕнчен пулса кайнă теççĕ.</ref>}}
**** [[Урумсем]] (кăштах)<ref>'''Урумсем''' — вăтам диалектне çывăх [[Урум чĕлхи|крым тутар чĕлхин диалекчĕпе]] калаçакан тĕрĕкленнĕ [[хуратинĕс грекĕсем]].</ref>
*** Кăпчак-ногай (ногай) халăхĕсем
**** {{халап|#A37B03|[[Ногайсем]]}}
**** {{халап|#A6A600|[[Казахсем]]}}
**** {{халап|#BFBF00|[[Каракалпаксем]]}}
**** {{халап|#758809|[[Узбексем]] (кăштах)<ref>[[Узбек-ногай чĕлхи|Узбек чĕлхин кăпчак диалекчĕсемпе]] калаçаççĕ.</ref>}}
**** [[Аçтăрхан тутарĕсем]]
**** [[Карагашсем]]
**** [[Юрта татарĕсем]]
**** {{халап|#5B5B00|[[Крым тутарĕсем]] (крымсем) çурçĕр енчисем<ref>[[крым тутар чĕлхин çеçенхир диалекчĕ]]пе калаçаççĕ.</ref>}}

** '''Огуз (кăнтăр-анăç) ушкăнĕ'''
*** {{халап|#4F82F9|[[Гагаузсем]]}}
*** {{халап|#1CC0F0|[[Балкан тĕрĕкĕсем]]}}
*** {{халап|#91F9DA|[[Азербайджансем]]}}
**** {{халап|#0FF0AC|[[Кашкайсем]]}}
**** {{халап|#0CC28B|[[Афшарсем]]}}
**** [[Айналлу]]
**** [[Сонкор тĕрĕкĕсем]]
**** {{халап|#C9FCED|[[Карапапахсем]]}}
*** {{халап|#064B60|[[Турккăсем]]}}
**** {{халап|#0A7696|[[Турккă-киприотсем]]}}
**** {{халап|#0A7696|[[Турккă-месхетинсем]]}}
**** {{халап|#FCD55F|[[Урумсем]] (кăштах)<ref>Кăнтăр çыранĕнчи диалектне çывăх [[Урум чĕлхи|крым тутар чĕлхин диалекчĕ]]пе калаçаççĕ.</ref>}}
**** {{халап|#5B5B00|[[Крым тутарĕсем]] (крымсем) кăнтăр енчисем <ref>[[Крым тутар чĕлхин кăнтăр çыранĕнчи диалекчĕ]]пе калаçаççĕ.</ref>}}
*** {{халап|#0C92B8|[[Ирак тĕрĕкĕсем]] ([[туркомансем]])}}
*** {{халап|#0EA7D3|[[Сири турккисем]]}}
*** {{халап|#076549|[[Туркменсем]]}}
**** {{халап|#0A8D66|[[Трухменсем]]}}
**** {{халап|#0AA979|[[Хорасан тĕрĕкĕсем]] ([[каджарсем]], [[теймурташсем]], [[гударсем]] тата ур.)}}
*** {{халап|#0ED89B| [[Хамзе]] (?)}}
*** {{халап|#A0E6FA|[[Саларсем]]}}
*** [[Юрюки]]
*** [[Караманлăсем]]
*** {{халап|#758809|[[Узбексем]] (кăштах) <ref>[[Хорезм чĕлхи|хорезмла]] тата [[Икан-карабулак чĕлхи|узбек чĕлхин икан-карабулак диалекчĕсемпе]] калаçаççĕ.</ref>}}

** '''Саян (тобас) ушкăнĕ'''
*** Çеçенхир кĕçĕн ушкăнĕ
**** {{халап|#FFA346|[[Тувинсем]]}}
**** [[Мончаксем]]
**** [[Цэнгэльсем]]
*** Тайга кĕçĕн ушкăнĕ
**** {{халап|#FFC184|[[Тофаларсем]]}}
**** {{халап|#FFB56A|[[Тува-тоджинсем|Дува]] (тоджинсем)}}
**** [[Сойотсем]]
**** [[Урянхайсем]]
**** [[Цатансем (цаатансем)]]

** '''Уйгур (кăркăс) ушкăнĕ'''
*** {{халап|#C5E410|[[Сарă уйгурсем]] (сарыг-уйгурсем, хара-йогурсем)}}
*** [[Фуюй кăркăсĕсем]]
*** {{халап|#F97C00|[[Хакассем]]}}
**** [[Качинсем]]
**** [[Койбалсем]]
**** [[Кызылсем]]
**** [[Сагайсем]]
**** [[Бельтăрсем]]
*** [[Чулăмсем]] (кăштах)<ref>[[Вăтам чулăм калаçăвĕ|чулăм чĕлхин вăтам чулăм калаçăвĕпе]] пуплеççĕ.</ref>
*** {{халап|#AA5500|[[Шорсем]] (кăштах)<ref> [[Мрас шор калаçăвĕ]]пе усă кураççĕ.</ref>}}

** '''Якут ушкăнĕ'''
*** {{халап|#FFD9B3| [[Якутсем|Якут]] (саха)}}
**** [[Ессей якучĕсем]]
*** {{халап|#FFECD9|[[Долгансем]]}}

=== Хальхи ирĕклĕ тĕрĕк патшалăхĕсем ===
* {{Азербайджан ялавĕ}} '''[[Азербайджан]]''' — ''90 % ытла''
* {{Казахстан ялавĕ}} '''[[Казахстан]]''' — ''75 % ытла (40 % - [[1989]])''
* {{Киргизи ялавĕ}} '''[[Киргизи]]''' — ''80 % ытла''
* {{Туркмени ялаве}} '''[[Туркмени]]''' — ''90 % ытла''
* {{Турци ялавĕ}} '''[[Турци]]''' — ''90 % яхăн''
* {{Узбекистан ялавĕ}} '''[[Узбекистан]]''' — ''90 % ытла''

=== Хальхи тĕрĕк наци автономисем ===
; [[КХР]]
* {{flagicon|China}} '''[[Синьцзян-Уйгур автономи районĕ]]''' — ''64 % яхăн''
; [[Раççей]]
* {{Пушкăртстан ялавĕ}} '''[[Пушкăртстан Республики|Пушкăртстан]] '''— ''57 % <ref name="perepis2002">[http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 2002 çулхи халăх çыравĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120126074108/http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 |date=2012-01-26 }}</ref> населения в 2002 году''.
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|border|22px|Кабарда-Балкари ялавĕ]] '''[[Кабарда-Балкари|Кабарда-Балкари Республики]]''' — ''29 % яхăн''
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|border|22px|Карачай-Черкеси ялавĕ]] '''[[Карачай-Черкеси|Карачай-Черкеси Республики]]''' — ''41 % яхăн''
* {{Дагестан ялавĕ}} '''[[Дагестан|Дагестан Республики]]''' — ''20,50 %'' ([[Кумăксем|кумăк]] тата [[Ногайсем|ногай]] 2002 çулта<ref name="perepis2002"/>
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Altai Republic.svg|border|22px|Алтай Республикин ялавĕ]] '''[[Алтай Республики]]''' — ''45 % яхăн
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Sakha.svg|border|22px|Якути ялавĕ]] '''[[Саха (Якути) Республики]]''' — ''50 % яхăн''
* {{Тутарстан ялавĕ}} '''[[Тутарстан]]''' — ''55 %'' 2002 çулта<ref name="perepis2002"/>
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Tuva.svg|22px|border|Тăва Республикин ялавĕ]] '''[[Тăва Республики]]''' — ''80 % яхăн''
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Khakassia.svg|22px|border|Хакаси ялавĕ]] '''[[Хакаси|Хакаси Республики]]''' — ''18 % яхăн''
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Chuvashia.svg|22px|border|Чăваш Енĕн ялавĕ]] '''[[Чăваш Ен]]''' — ''70 % яхăн''
; [[Молдави]]
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Gagauzia.svg|22px|border|Гагаузи ялавĕ]] '''[[Гагаузи]]''' — ''82 % яхăн''
; [[Узбекистан]]
* [[Ӳкерчĕк:Flag of Karakalpakstan.svg|22px|border|Каракалпакстан ялавĕ]] '''[[Каракалпакстан]]''' — ''90 % ытла''

== Галерейă ==

<center><gallery>
File:I Osman.jpg|[[Осман I]]
File:Timur reconstruction03.jpg|[[Тамерлан]]
File:Fuzûlî.jpg|aзербайджан тата турккă-осман сăвăçи [[Физули]]
File:Khotan-mercado-gente-uigur-d01.jpg|[[хотансем|Хотан уйгурĕсем]]
File:The_shepherds_Kirghiz.jpg‎|Ватă кăркăс
File:Uzbeki girl.jpg|Узбек хĕрĕ
File:HOJINIYAZ HAJI.jpg|<small>[[Ходжа Нияз]], [[Кумуль уйгурĕсем|кумуль уйгур]] ([[ТИРВТ]] президенчĕ, 1933—1934 çç.)</small>
File:Gagauz-children.jpg|Гагаузсем
File:SalarTurkmensXian.jpg|Саларсем
File:Kyzyl Shaman.jpg|Тăва шаманĕ
File:UzbekStudents.jpg|Узбек студенчĕсем
File:TRadjabov12.jpg|Азербайджан шахматисчĕ [[Теймур Раджабов]]
File:Yussupova.jpg|Казах гимнасчĕ [[Алия Юсупова]]
File:Marat Safin, 2006.jpg|Раççей теннисисчĕ [[Марат Сафин]]
</gallery></center>

== Вуламалли ==
* {{кĕнеке
|автор = [[Ганиев Р.Т.]]
|пай =
|пуçелĕк = Восточно-тюркское государство в VI - VIII вв.
|тăван ят =
|каçă =
|кăларăм =
|вырăн = Екатеринбург
|издательство = Издательство Уральского университета
|çул = 2006
|страницăсем = 152
|isbn = 5-7525-1611-0
}}

== Каçăсем ==
* [http://kitap.net.ru/gumilev-hunn.php Л. Н. Гумилёв. История народа хунну]
* [http://www.turkportal.ru/publ/nauchno_populjarnaja_literatura/lev_nikolaevich_gumiljov_quotdrevnie_tjurkiquot/2-1-0-2 Л. Н. Гумилёв Древние тюрки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100907210713/http://www.turkportal.ru/publ/nauchno_populjarnaja_literatura/lev_nikolaevich_gumiljov_quotdrevnie_tjurkiquot/2-1-0-2 |date=2010-09-07 }}
* [http://kitap.net.ru/mingazov/1.php Шамиль Мингазов. Доисторические тюрки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071107180828/http://kitap.net.ru/mingazov/1.php |date=2007-11-07 }}
* [http://kitap.net.ru/bezertinov1.php Рафаэль Безертинов. Древнетюркское мировоззрение «Тэнгрианство»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071107181102/http://kitap.net.ru/bezertinov1.php |date=2007-11-07 }}
* [http://kitap.net.ru/bezertinov2.php Рафаэль Безертинов. Тюрко-татарские имена] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071107180903/http://kitap.net.ru/bezertinov2.php |date=2007-11-07 }}
* [http://kros.ru/_libr/vrt_vst/dts.php Древнетюркский словарь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071029023018/http://kros.ru/_libr/vrt_vst/dts.php |date=2007-10-29 }}
* [http://www.turkportal.ru/publ/nauchno_populjarnaja_literatura/krivoshapkin_ajyna_ai_quottengrianstvo_i_razvitie_chelovekaquot/2-1-0-22 Кривошапкин-Айына А. И. Тенгрианство и развитие человека] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101118102257/http://www.turkportal.ru/publ/nauchno_populjarnaja_literatura/krivoshapkin_ajyna_ai_quottengrianstvo_i_razvitie_chelovekaquot/2-1-0-22 |date=2010-11-18 }}

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Çавăн пекех пăхăр ==
* [[Язык тюрки|Тюрки́ (язык)]]
* [[Тĕрĕк чĕлхисем]]
* [[Юркăн патшалăх]]
* [[Туркестан (регион)|Туркестан]]
* [[Пантĕрĕклĕх]]
* [[Туран (патшалăх)|Туран]]
* [[Вар Ази]]
* [[Турансем]]

== Çăлкуçсем ==
{{асăрхавсем}}

{{Тĕрĕк халăхĕсем}}
{{Тĕрĕк патшалăхĕсем}}
{{Тĕрĕк-монгол кăкĕнчи этноссем}}

[[Категори:Тĕрĕк халăхĕсем]]