Тибетçĕсем страницӑн кодне пӑхни

{{Халăх
| ячĕ        = Тибетçĕсем
| тăван ячĕ  = 
| йышĕ       = 5,4 млн<ref>{{Cite web |url=http://www.stats.gov.cn/english/statisticaldata/yearlydata/yarbook2003_e.pdf |title=chapter01.doc<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2012-05-23 |archive-date=2011-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110307115520/http://www.stats.gov.cn/english/statisticaldata/yearlydata/yarbook2003_e.pdf |deadlink=no }}</ref>
| вырнаçăвĕ     = [[Китай]] ([[Тибет]]), [[Инди]], [[Непал]], [[Бутан (патшалăх)|Бутан]], [[Балтистан]].
| çухалнă       = 
| архкультура   = 
| чĕлхе         = [[Тибет чĕлхи|тибет]], [[китай чĕлхи|китай]]
| расă          = [[монголоидсем]]
| тĕн           = [[тибет буддизмĕ]], [[Бон (тĕн)|бон]]
| тăван         = Гималайри урăх халăхсем
* [[Балти (халăх)|балти]]
* [[бутиа]]
* [[ладахсем]]
* [[шерпсем]]
| кĕрет        = 
| ун шутĕнче   = 
| пулса тухни  = 
}}
'''Тибе́тçĕсем''' — [[Син-тибет чĕлхисем|син-тибет]] [[Чĕлхери систематика|чĕлхесен йышне]] [[Тибет чĕлхи|тибет чĕлхипе]] пуплекен [[Тибет]]ре пурăнакан халăх. Йышĕпе 5,4 млн çын. [[Тĕне тытасси]]пе — ытларах [[буддизм|буддăçсем]]. Тахçантанпах тибетçĕсен ламтайĕсем [[Брахмапутра (юханшыв)|Цангпо юханшывăн]] вăтам юхăмĕнчи çĕрсенче пурăннă. 

[[VII ĕмĕр]]тенпе [[брахми]] инди çырăвне никĕсне хывнă [[Тибет çырăвĕ|хăйĕн алфавичиллĕ çырулăхĕпе]] усă кураççĕ.

== Ареалĕ тата йышĕ ==
[[File:TAR-TAP-TAC.png|thumb|left|230пкс|Китайри тибетçĕсен автономиллĕ территорийĕ — тибетçĕсен Китайри тĕпленнĕ вырăнĕсем.]]

=== Ютçĕрти тибетçĕсем ===
{{main|Тибетçĕсен диаспори}}
Тибетçĕсен [[Кăнтăр Ази|Кăнтăр Азири]] çĕршывсенчи диаспори Тибете Китай Халăх Республики 1950-мĕш çулта вăйпах ярса илнĕ, çаплах политиăри тата культурăри элита туçи çĕршывĕнчен 1959-мĕш çулта [[Тибетри пăлхав (1959)|пăлханнă]] хыççăн чăмăртанса йĕркеленме тытăннă. Çакăнтанпа татах темиçе хумпа тибетри халăх тăван çĕртен юхнă. Таркăнсен чылайăрахăшĕ Индие çитнĕ, унти правительство вĕсене пулăшма хатĕр пулнă. Тибет таркăнĕсене тĕпленсе пурăнмашкăн патшалăхăн çурçĕр-анăçĕнчи, çурçĕр-тухăçĕнчи территорие панă; çаплах вĕсене гуманитари пулăшăвĕпе тивĕçтернĕ. Инди влаçĕсем тибетçĕсене пĕрлерех вырнаçма, хăйсен вырăнти тытăмлăхĕн органĕсене тума чарман<ref>Урбанаева И. С. Дхарамсала и мир тибетской эмиграции. Улан-Удэ, 2005.</ref>.

Хальхи вăхăтра тибетçĕсем пĕрлен [[Химачал-Прадеш]], [[Уттарханд]], [[Уттар-Прадеш]], [[Анăç Бенгали]], Аруначал-Прадеш, [[Карнатака]], [[Орисса|Одиша]] штатсенче, [[Маджну Ка Тилла|Дели]] тĕп хулара пурăнаççĕ<ref>The Tibetan Community in India. Berne-Wabern: Staatssekretariat für Migration, 2013.</ref>. Вĕсен эмиграцири регистрациленĕ йышĕ 2010 çулта 128 пин çынна çитнĕ, вĕсенчен 95 пинĕ — Индире<ref>Tibet in exile, Central Tibetan Administration, http://tibet.net/about-cta/tibet-in-exile/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170530234859/http://tibet.net/about-cta/tibet-in-exile/ |date=2017-05-30 }} (last accessed January 15, 2017).</ref>.
Тибетçĕсене Китай, Непал тата Инди чиккисем урлă пĕрмай куçса çӳренипе пĕтĕмĕшпех шутласа илме май пулман. Тибетçĕсем [[Анăç Европа|Анăç Европăри]] тата [[Çурçĕр Америка (регион)|Çурçĕр Америкăри]] çĕршывсене, кăштах [[РФ|Раççее]] те, куçса килнĕ. Раççей Федерацинчи буддизм тĕнĕн йăлипе пурнакан регионсенче ([[Буряти]], [[Калмыки]], [[Тува]]) тибетçĕсен общинисем тĕн тата пĕрлĕх пурнăçĕнче хăйсен вырăнне йышăнаççĕ.

== Субэтноссем, чĕлхе тата тĕн ==
[[File:Young monks of Drepung.jpg|thumb|173пкс|Çамрăк тибет монахĕсем, 2004 çул.]]

== Этноссен историйĕ ==

== Хуçалăх тата пĕрлĕх ==
[[File:Bundesarchiv Bild 135-BB-152-11, Tibetexpedition, Tibeter mit Handmühle.jpg|thumb|182пкс|Çăнăх авăртса ларакан, йăлари шлепке тăхăннă хресчен. Фото, 1938 çул.]]

== Материаллă тата хакаллă культура ==

=== Материаллă культура ===
[[File:Chortenladakh.jpg|thumb|200пкс|left|Йăлари пейзаж, [[Ступа (архитектура)|ступăсем]].]]
Тибетçĕсем ялсенче те, хуласенче те (хуласени урамсене храм комплексĕсем таврашĕнче хывнă) пурăнаççĕ. Тибетçĕсен архитектурăра авалхи йăла йĕрки хуçаланать, кил-çурт тата дворец тăвассине, этеплĕ çурт-йĕре тăвассине [[буддизм]], [[Индири архитектура|инди]] тата [[Китайри архитектура|китай]] архитектуринчи стильсем витĕмленĕ.

=== Тибетри медицина ===
{{main|Тибет йăлинчи медицина}}

=== Фольклор, халăх йăлисем тата уявсем ===
[[File:Dancing at Sho Dun Festival, Norbulingka.JPG|thumb|left|250пкс|Шодун фестивалĕ вăхăтĕнчи ташăсем, Норбулингка паркĕ, Лхаса, 1993 çул.]]

== Çав. пекех ==
* [[Китай халăхĕсем]]
* [[Цзяжун]]
* [[Цян (народ)]]
* [[Лоба]]
* [[Шерпа]]
* [[Наси]]
* [[Мэньба]]
* [[Пуми]]

== Литература ==
* ''Тибетцы'' // Народы мира. Историко-этнографический справочник., М.: «Советская Энциклопедия», 1988, стор. 439—440{{ref-ru}}
* ''Кузьмин С. Л.'' [[Скрытый Тибет. История независимости и оккупации]]. — СПб.: издание А.Терентьева, 2010. [http://www.savetibet.ru/2010/03/10/tibet_book.html]{{ref-ru}}
* [http://www.china.org.cn/russian/32212.htm Про тибетців на ''www.china.org.cn'', Китайському інформаційному Інтернет-центрі]{{ref-ru}}
* ''Решетов А. М., Яковлев А. Г.'', К вопросу о социально-экономических отношениях у тибетцев в первой половине XX в. // в кн. Социальная история народов Азии., М., 1975{{ref-ru}}
* ''Кычанов Е. И., Савицкий Л. С.'' Люди и боги страны снегов., М., 1975{{ref-ru}}
* ''Snellgrove D. L., Richardson H. E.'' A cultural history of Tibet., Boulder, 1980{{ref-en}}
* {{кĕнеке|автор= [[Капштейн Мэтью|Kapstein M.]]|пуçелĕк=The Tibetans|издательство=John Wiley & Sons|çул=2013|страниц=384|isbn=9781118725375}}

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* {{commonscat-inline|Tibetan people|Тибетцы}}
* [http://www.china.org.cn/russian/32212.htm Тибетская национальность]. Статья на сайте Китайского информационного Интернет-центра. {{V|25|04|2011}}
* [http://www.etnolog.ru/people.php?id=TIBE Тибетцы на сайте etnolog.ru]
* [https://web.archive.org/web/20160101193742/http://www.360doc.com/content/12/0813/22/276037_230028707.shtml Карты с долей народов по уездам КНР]
* {{cite web | author = | authorlink = | datepublished = 2014-07-03| url = http://www.bbc.co.uk/russian/science/2014/07/140703_tibetan_altitude_dna.shtml| title =Тибетцы могут жить высоко в горах благодаря редкому гену | format = | work = | publisher = [[Русская служба Би-би-си]]| accessdate = 2014-09-30 | lang = | description = }}

{{Тибет-бирма халăхĕсем}}

[[Категори:Тибетçĕсем| ]]