Толбухин Фёдор Иванович страницӑн кодне пӑхни

{{Çар ĕçченĕ
|ят     = Толбухин Фёдор Иванович
|çуралнă вăхăт  = [[1906]], [[çĕртме, 16]]  
|вилнĕ вăхăт    = [[1949]], [[юпа, 17]]
|çуралнă вырăн = Андроники ялĕ халь Ярославль кĕперни {{ÇуралнăВырăн|Ярославль облаçĕ|Ярославль облаçĕче}}   [[Раççей]]
|вилнĕ вырăн   =  {{ВилнĕВырăн|Мускав|Мускавра}}  [[СССР]]
|ӳкерчĕк =
|анлăш = 
|ӳкерчĕке ăнлантарни     = 
|витлев       =
|пăхăнулăх = {{Flagicon|USSR}} [[СССР]]
|хĕсмет çулĕсем    = - 
|хисеп         = {{СССР, Совет Союзĕн Маршалĕ}}
|çар ăрачĕ     = 
|командăланă   = [[57-мĕш çар(СССР)|57-мĕш çар]],<br />[[68--мĕш çар (СССР)|68--мĕш çар]],<br />[[3-мĕш Украина фрончĕ]],<br />[[4-мĕш Украина фрончĕ]]
|чаç           =
|çапăçусем     = [[Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи]],<br /> [[Граждан вăрçи]],<br /> [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи|Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи]]
|чыславсем =
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} {{Ылтăн Çăлтăр медалĕ}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Çĕнтерӳ орденĕ}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Ленин орденĕ}}{{!!}}{{Ленин орденĕ}}{{!!}}{{Ленин орденĕ}} {{!!}}{{Хĕрлĕ Ялав орденĕ}}
{{!}}-
{{!}}{{Хĕрлĕ Ялав орденĕ}}{{!!}}{{Хĕрлĕ Ялав орденĕ}}{{!!}}{{1 степеньлĕ Суворов орденĕ}}{{!!}}{{1 степеньлĕ Суворов орденĕ}}
{{!}}-
{{!}} {{1 степеньлĕ Кутузов орденĕ}}  {{!!}} {{Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕ}} {{!!}}  {{Севастополе хӳтĕленĕшĕн медаль}} {{!!}}  {{Сталинграда хӳтĕленĕшĕн медаль}}
{{!}}-
{{!}} {{Кавказа хӳтĕленĕшĕн медаль}} {{!!}} {{Тăван Çĕршывăн 1941-1945 çç. Аслă вăрçинче Германие çĕнтернĕшĕн медаль}} {{!!}}  {{Будапешта илнĕшĕн медаль}} {{!!}} {{Венăна илнĕшĕн медаль}}
{{!}}-
{{!}} {{Белграда ирĕке кăларнăшăн медаль}} {{!!}} {{РХХÇ XX çулта медаль}} {{!!}}  {{Мускав 800 çул тултарнине асăнмалăх медаль}} 
{{!}}}
Раççей империн чыславĕсем
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Сăваплă Аннăн 3 степеньлĕ орденĕ}} {{!!}} {{Сăваплă Станиславăн 3 степеньлĕ орденĕ}} 
{{!}}-
{{!}}}
Ют патшалăх чыславĕсем
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Болгари паттăрĕ}} {{!!}} {{Югослави халăх паттăрĕн орденĕ}} {{!!}} {{Хисеп легионĕ орденĕн аслă офицерĕ}} {{!!}}
{{!}}-
{{!}}}
|çыхăнусем =
|отставкăра = 
}}
[[Ӳкерчĕк:Fyodor Tolbukhin.jpg|мини]]
'''Фёдор Иванович Толбухин''' — (16.6.[[1894]] — 17.10.[[1949]]) — паллă совет çарпуçĕ , [[Совет Союзĕн Маршалĕ]] , [[Югослави]] Халăх Паттăрĕ, [[Совет Союзĕн Паттăрĕ]] (вилĕмĕ хыççăн), [[Болгари]] Паттăрĕ (вилнĕ хыççăн), [[Çĕнтерӳ орденĕ]] кавалерĕ.

== Кун-çулĕпе ĕçĕ-хĕлĕ ==
1894 çулхи [[çĕртме, 16]] Ярослав кĕпернин ([[Ярослав облаçĕ]]н Толбухин районĕ) Андроники ялĕнче çĕр ĕçтĕш çемйинче çуралнă.
Чиркӳ-прихут тата Давыдково çĕрĕн шкулĕнче вĕреннĕ.

[[1912]] çулта [[Петербург]]ри коммерци училищинче вĕренсе тухнă та Петербургра бухгалтер пулса ĕçленĕ.

[[Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи]]не хĕсмете илсен, ăна прапорщиксен шкулне пĕлӳ пухма яраççĕ. [[1915]] çулта фронта яраççĕ. [[Кăнтăр-Анăç фрончĕ|Кăнтăр-Анăç фронтĕнче]] ротăна, батольона ертсе пынă, çапăçура палăрнăшăн Анна тата Станислав орденĕсемпе тивĕçтернĕ. 

[[Февраль революцийĕ]] пулса иртсен полк комитечĕн ертӳçине суйланă. Вăрçăн вĕçленĕвне [[штабс-капитан]] хисепĕпе кĕтсе илнĕ, [[1918]] çулта демобилизации ĕретне лекнĕ.

Часах [[РКХÇ]] ĕретне тăрать. [[1919]] çулта штаб хĕсмечĕн шкулĕнче пĕлу илет, [[Раççейри граждан вăрçи|граждан вăрçине]] хутшăнать: Çурçĕр тата Анăç фрнчĕсенче штаб хĕсмет вырăнĕсене йышăнать. [[1921]] çулта [[Кронштадт пăлхавĕ|Кронштадт пăлхавне]] пусарнă çĕре хутшăнать, каярах [[Карели]]ре шурă финнсемпе çапăçать.

Аслă командир йыш курсĕсенче [[1927]] тата [[1930]] çç., [[1934]] - Фрунзе ячĕллĕ Çар академинчен вĕренсе тухать. Дивизин, корпусăн штаб пуçлăхĕ, дивизин ертӳçи пулса хĕсмете тăрать. [[1938]]—[[1941]] Ф. И. Толбухин - Кавказ лешьен çар тăрăхĕн штаб пуçлăхĕ. [[1940]] çулхи çĕртмере РККА-ра генерал хисеп паллисене кĕртсен, ăна [[генерал-майор]] çар тивĕçне параççĕ.

[[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи]] тапхăрĕнче Ф. И. Толбухин - Кавказ-лешьенчи (çурла — раштав [[1941]]), Кавказ (раштав, 1941 — кăрлач, [[1942]]) тата Крым (кăрлач — пуш, 1942) фрончĕсен фрончĕн штаб пуçлăхĕ, Сталинград вăрçă тăрăхĕнчи çарсен (çу — утă, 1942) çарпуçĕн çумĕ, 57-мĕш тата 68-мĕш çарсен çарпуçĕ [[Сталинград фрончĕ|Сталинград]] тата [[Çурçĕр-Анăç фрончĕ]] (утă, 1942 — пуш, [[1943]]). 1943 кăрлач ,19 «[[генерал-лейтенант]]», тепĕр виççĕ уйăхран, ака, 28 1943 — «[[генерал-полковник]]», авăн, 21 çав çулах — «[[çар генералĕ (СССР)|çар генералĕ]]» çар хисепне тивĕç пулать.

1943 пуш уйăхĕнче Ф. И. Толбухин [[Кăнтăр фрончĕ|Кăнтăр]] ([[чӳк, 20]] 1943 ç. [[4-мĕш Украина фрончĕ]] пулать) çу [[1944]] — [[3-мĕш Украина фрончĕ]]н çарпуçĕ. [[Авăн, 12]] 1944 — Совет Союзĕн Маршалĕ. [[Сталинград çапăçăвĕ]]нче, [[Тан]] çинчи, [[Донбасс]]ри çапăçусенче çарсене ертсе пынă, [[Югослави]]е, [[Румыни]]е, [[Венгри]]е ирĕке кăларнă кампанисене хутшăннă. Авăн, 1944 — Болгарин Пĕрлĕхлĕ контроль комиссийĕн ертӳçĕ. 1949 çулта пăлхар хулине Добрича Толбухин ятне панă, çăк ята вăл 1991 çулччен йышăнса тытнă.

Вăрçă хыççăн маршал Ф. И. Толбухин — [[Кăнтăр çар ушкăнĕ]]н çарпуçĕ, кăрлач [[1947]] — [[Кавказ лешьен çар тăрăхĕ]]н çарĕсен çарпуçĕ; СССР Аслă Канашĕн II чĕнĕвĕн депутачĕ.

[[Чӳк, 17]] [[1949]] [[Мускав]]ра вилнĕ. Кремаци туса, кĕл арчине Хĕрлĕ Лапамри [[Кремль Некрополĕ]]нче пытарнă.

СССР Аслă Канаш Президиумĕн [[çу, 7]] [[1965]] Хушăвĕпе чаплă çарпуçа Совет Союзĕн Маршалне — Фёдор Иванович Толбухина Совет Союзĕн Паттăрĕн ячĕпе тивĕçтернĕ (çĕре кĕнĕ хыççăн).

== Чыславсем ==
* «Çĕнтерӳ» орденĕ
* виçĕ [[Ленин орденĕ]]
* виçĕ [[Хĕрлĕ Ялав орденĕ]]
* икĕ [[Суворов орденĕ]] 1-мĕш степеньлĕ
* [[Кутузов орденĕ]] 1-мĕш степеньлĕ
* [[Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕ]]
* ют çĕр орденĕмеипе медалĕсем.
* [[София]] хулин хисеплĕ гражданинĕ
* [[Белград]] хулин хисеплĕ гражданинĕ

== Асăнмалăх ==
* [[1960]] çулта Мускавра [[Самотёчный бульвар]] урамĕнче Ф. И. Толбухинăн палăкне лартнă.
* Бюст, [[Тутаев]] Ярослав облаçĕ.

== Вуламалли ==
* Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь. Т.2. М.:Воениз.1988
* Кузнецов П. Г., Маршал Толбухин [1894-1949]. — М., 1966.

== Каçăсем ==
* [http://kvrf.ru/encyclopedia/kavalers/tolbuhin.asp Кавалер ордена Победы Маршал Советского Союза Ф.И. Толбухин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070830131712/http://kvrf.ru/encyclopedia/kavalers/tolbuhin.asp |date=2007-08-30 }}
* [http://www.redstar.ru/55_yar/20_04_1.html Генерал армии Махмут ГАРЕЕВ, доктор исторических наук. Маршал Толбухин. Красная звезда, 2000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081223223142/http://www.redstar.ru/55_yar/20_04_1.html |date=2008-12-23 }}
* [http://www.weltkrieg.ru/persons/Tolbyhin/ Толбухин Федор Иванович]
* [http://militera.lib.ru/bio/commanders2/index.html Полководцы и военачальники Великой Отечественной. Вып.2 — М.: Молодая гвардия, 1979]

{{«Çĕнтерӳ» орден кавалерĕсем}}
{{Совет Союзĕн Маршалĕсем}}

[[Категори:СССР çарпуçĕсем]]
[[Категори:Совет Союзĕн Маршалĕсем]]
[[Категори:«Çĕнтерӳ» орден кавалерĕсем]]
[[Категори:Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçине хутшăннисем]]
[[Категори:Иккĕмĕш Тĕнче вăрçине хутшăннисем]]
[[Категори:Икĕ хут Совет Союзĕн Паттăрĕсем]]
[[Категори:Суворов орден кавалерĕсем]]
[[Категори:Кутузов орден кавалерĕсем]]
[[Категори:Ленин орден кавалерĕсем]]
[[Категори:Октябрь Революци орден кавалерĕсем]]
[[Категори:Хĕрлĕ Ялав орден кавалерĕсем]]
[[Категори:1894 çулта çуралнисем]]
[[Категори:Çĕртмен 16-мĕшĕнче çуралнисем]]
[[Категори:1949 çулта вилнисем]]
[[Категори:Юпан 17-мĕшĕнче вилнисем]]