Уйăп страницӑн кодне пӑхни

{{Taxobox
| name = Ахаль уйăп
| image file = Снегири на ясене (Pyrrhulas - mas, fem).jpg
| regnum = Чĕрчунсем
| phylum = [[Хордовые]]
| subphylum = [[Çурăм шăммиллисем]]
| classis = [[Вĕçен кайăксем]]
| ordo = [[Çерçи евĕрлисем]]
| familia = [[Вьюрковые]]
| genus = [[Уйăп йышшисем]]
| species = '''Ахаль уйăп'''
| latin = {{btname|Pyrrhula pyrrhula|[[Линней Карл|Linnaeus]], [[1758]]}}
| wikispecies = Pyrrhula pyrrhula
| commons = Pyrrhula pyrrhula
| itis = 179180
| ncbi = 37607
}}
{{Тĕнчери Хĕрлĕ кĕнеке|LC|149595}}

'''Уйăп''' (''Pyrrhula pyrrhula'') — [[Раççей]] вăрманĕсен хĕл кайăкĕ, [[çерçи йышшисем|çерçи]]рен чылай калăплăрах: йывăрлăхĕ 32—34 г. Аçа тĕкĕсем çав тери илемлĕ. Пуç тăрри, çуначĕсем тата хӳри хура тĕслĕ. Мăйĕн кайри пайĕпе çурăмĕ çутă-кăвак. Хӳре çийĕпе хӳре айĕ шап шурă. Кĕлеткин аял пайĕ хĕрлĕ. Уйăп амин хĕрлĕ тĕс вырăнне пăвăрлă-кăвак пулать.
[[File: Male bullfinch (Pyrrhula pyrrhula) feeding on sunflower seed.webm| thumb|Pyrrhula pyrrhula]]
== Çутçанталăкри пурнăçĕ ==
[[Европа|Европăпа]] [[Ази]]н [[тайга]] тĕсĕллĕ [[лăсăллă вăрман]]сен ярăмĕсенче, [[Атлантика океанĕ|Атлантикă]]па [[Лăпкă океан|Лăпкă]] океанĕсем хушшинчи пурăнать. Хĕллене вĕçен кайăксен чылайăшĕ кăнтăралла йăва çавăрнă облаçĕнчен аякках — [[Амур (юханшыв)|Амура]], Байкал-лешьене, [[Вăтам Ази]]е, [[Крым]]а тата Çурçĕр [[Африка|Африкăна]] çити куçать. Куçса çӳренĕ чух ял-хулари садсенче, парксенче пурăнать. Çурçĕрелле уйăп пуш-ака уйăхĕсенче вĕçсе каять. Вĕçсе çитсен мăшăрсем [[йăва]] çавăрма тытăнаççĕ: ареалăн кăнтăр çĕрĕсенче — ака вĕçĕнче, çурçĕ енче — самай каярах.

Йăви чашăк евĕр, кăштах лутра формăллă, яланхи пекех, [[чăрăш]]ăн 2 — 5 çӳллĕшĕнчи лăсси çинче, тĕп вуллинче аякрах вырнаçнă. Пусмара тĕксĕм пăнчăллă 4—7 çутă кăвак çăмарта. Ами пусма ларать, аçи хăш чух ăна улăштарать, апат илсе çитерет. Пусма ларни 13—15 куна пырать. Чĕпписем йăвара 15—16 кун лараççĕ. Амипе аçи иккĕшĕ те тăрантарса çитĕнтереççĕ. Йăваран вĕçсе тухнă чĕпписене ашшĕ-амăшĕ тепĕр кана пĕсехерен апат кăларса параççĕ. Çу тăршшĕпе икĕ хут чĕпĕленеççĕ.

Уйăпсем [[утă]] уйăхĕ вĕçĕнче — [[çурла]] пуçламăшĕнче тĕк тăкма пуçлаççĕ те [[авăн]] уйăхĕн варринче вĕçленеççĕ. Çак вăхăталла çамрăк уйăп аçи пĕтĕмпех йăмăх тумлă пулса тăрать. Тĕк тăкнă хыççăн уйăпсем хĕл тăршшипех çемйеллĕ е касуллă вĕçсе çӳреççĕ. Вĕçен кайăксен кĕрхи юркăнĕсем октябрьте тапранаççĕ. Хĕл пуçламăшĕнче уйăпсем тĕп облаçсенче пуçтарăнаççĕ. Çак вăхăтра йăмăх хĕрлĕ кĕлеткисем шап-шура юр çинче питĕ илемлетеççĕ. Майĕпен пур уйăп кăнтăралла юркать, хĕлĕн иккĕмĕш çурринче вĕсене кунта тĕл пулма çук. Тепрехинче вĕсем çуркунне умĕн каялла йăва çавăрмалли вырăна таврăннă чух пуçтарăнаççĕ. Уйăпсен пĕр пайĕ çурçĕр енчи [[ареал]]ĕнчех юлать. Тарăн юрлă тата шартлама сивĕ хĕлсенче вĕçен кайăксем шăнса та вилеççĕ.

Уйăпсем ӳсентăран çимĕçпе — лăсăллă тата çулçăллă йывăç вăррипе, кăчкипе, çамрăк хунавĕ-çулçипе, чечекĕпе — хырăмне тултараççĕ. Чĕпписене [[ӳсентăран]] çимĕçĕпех тăрантараççĕ. [[Хурт-кăпшанкă]]а ăнсăрт çеç астивеççĕ.
Уйăпа часах читлĕхре хитре юрлакан кайăк вырăнĕнче тытаççĕ.

== Юрлани ==
''P. pyrrhula pyrrhula'' йыхăрни, Байкал кӳлли.
{{external media 
| align     =left
| audio1   = http://nature.baikal.ru/sndfiles/158/3_1_06_93_Ppp2_IX7.mp3}}<br /><br />
<br />
<br />

''P. pyrrhula pyrrhula'' «трубящая» йыхăрни. Алтай.
{{external media 
| align     =left
| audio1   = http://nature.baikal.ru/sndfiles/106/Pppm1.mp3}}<br />
<br />
<br />
<br />
== Пухмач ==
<gallery>
Dompap.jpg|Уйăп аçи
Snegir1.jpg|Уйăп аçи
Snegir2.jpg|Уйăп ами
Pyrrhula pyrrhula female (Yaroslav Murashkin).jpg|Уйăп ами
Pyrrhula pyrrhula young male NRM.jpg|Уйăп аçи
Pyrrhula pyrrhula europoea Gouvieux 222.jpg|''Pyrrhula pyrrhula europoea''
</gallery>

== Çавăн пекех ==
* [[Уйăп Мишши]], чăваш сăвăçи.

== Вуламалли ==
* Бёме Р. Л., Флинт В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Птицы. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., «РУССО», 1994. — С. 436. — 2030 экз. — ISBN 5-200-00643-0

== Каçăсем ==
* [http://www.sevin.ru/vertebrates/index.html?birds/691.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924125702/http://www.sevin.ru/vertebrates/index.html?birds%2F691.html |date=2015-09-24 }} Раççейри çурăм шăммиллĕ чĕрчунсем: Ахаль уйăп]]

[[Категори:Евразин вĕçен кайăкĕсем]]
[[Категори:Чĕрчунсем, алфавитпа]]
[[Категори:Пимпӗ йышшисем]]
[[Категори:Уйăпсем]]
[[Категори:1758 çулта çырнă чĕрчунсем]]