Уран страницӑн кодне пӑхни

{{Пĕлтерĕшсем|Уран (пĕлтерĕшсем)}}
{| class="infobox" style="width: 18em;"
|+ '''Уран''' [[file:Uranus symbol (black).svg|20px]]
|-
| colspan="2" style="text-align:center; background: #000;" | [[Ӳкерчĕк:Uranus2.jpg|frameless|center|«Вояджер-2» тунă ӳкерчĕк]]
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''[[Орбита|Орбита пахалăхĕсем]]'''
|-
| категори          
| 
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''Уçни'''
|-
| уçакан             
| [[Гершель Уильям|Уильям Гершель]]
|-
| уçнă вырăн                
| [[Бат (Англи)|Бат]], [[Аслă Британи]] 
|-
| уçнă вăхăт                 
| [[1781]] [[пуш, 13]]
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''[[Орбита|Орбита пахалăхĕсем]]'''
|-
| style="vertical-align:top;"|[[Афели]]
| 3 004 419 704 [[Километр|км]] 20,083 305 26 [[астрономи виçи|а. е.]]
|-
| [[Перигели]]
| 2 748 938 461 [[Километр|км]] 18,375 518 63 а. е.
|-
| [[Мăн çуртĕнĕл]]
| 2 876 679 082 [[Километр|км]] 19,229 411 95 а. е.
|-
| [[Орбитăллă эксцентриситет]]
| 0,044 405 586 84.01 çул<ref>{{cite web|url=http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm|title=Rotation Period and Day Length|last=Seligman|first=Courtney|accessdate=2009-08-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qT3Ukn5|archivedate=2011-08-11}}</ref>
|-
| [[Орбитăллă тапхăрĕ]]
| 
|-
| [[Сидери тапхăрĕ]]
| 30 685,4 кун<ref name="planet_years">{{cite web|url=http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm|title=Rotation Period and Day Length|last=Seligman|first=Courtney|accessdate=2009-08-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/60qT3Ukn5|archivedate=2011-08-11}}</ref>
|-
| [[Орбитăллă хăвăртлăхĕ]]
| 6,81 км/ç
|-
| [[Вăтам аномали]]
| 
|-
| [[Тайăм (астрономи)|Тайăмĕ]]
| 0,772556° 6,48° 3,86° (хĕвел экваторĕ тĕлĕшĕпе)
|-
| [[Хăпаракан çыххин долготти]]
| 73,989821°
|-
| [[Перицентрăн аргуменчĕ]]
| 96,541318°
|-
| [[Планета спутникĕсем|Спутниксем]]
| 
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2"| '''Физика пахалăхĕсем'''
|-
| Размер
|
|-
| Экваториаллă радиус
|25 559 кмRefers to the level of 1 bar atmospheric pressure
|-
| Полярлă радиус
|24 973 км
|-
| style="vertical-align:top;" | [[Çаврăну эллипсоичĕ|Планета пичĕн лаптăкĕ]]
| 8,1156{{e|9}} км²<ref name=1bar/><ref name="nasafact">{{cite web|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Facts|title=NASA: Solar System Exploration: Planets: Uranus: Facts & Figures|publisher=NASA|last=Munsell|first=Kirk|accessdate=2007-08-13|date=May 14, 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/60qT3wury|archivedate=2011-08-11}}</ref>
|-
| style="vertical-align:top;" | [[Калăпăшĕ]]
| 6,833{{e|13}} км³<ref name=1bar/><ref name=autogenerated2>{{cite web|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranusfact.html|title=Uranus Fact Sheet|publisher=NASA|last=Williams|first=Dr. David R.|accessdate=2007-08-13|date=January 31, 2005|archiveurl=https://www.webcitation.org/60qT4HkEI|archivedate=2011-08-11}}</ref>
|-
| style="vertical-align:top;" | [[Йывăрăшĕ]]
| 8,6832{{e|25}} [[килограмм|кг]] 14,6 земных
|-
| Вăтам [[тачăлăх]]ĕ
| 1,27 г/см³
|-
| Экватăрти йывăрăшăн вăйĕ
| 8,87 м/ç² (0,886 ''g'')
|-
| [[Иккĕмĕш космос хăвăртлăхĕ]]
|21,3&nbsp;км/ç <ref name=fact/><ref name=1bar/>
|-
| Сидерлĕ çаврăнăвăн тапхăрĕ
| 0,71833 кун 17 [[час|ч]] 14 [[минута|мин]] 24 [[секунда|с]]
|-
| [[Çаврăну хăвăртлăхĕ|Экватăрти çаврăну йĕрлĕ хăвăртлăхĕ]]
| 2,59 км/ç 9 324 км/ç
|-
| [[Планетăн çаврăну тĕнĕлĕн тайăмĕ|Çаврăну тĕнĕлĕ эклиптика тайăмĕ]]
| 97,77°
|-
| style="vertical-align:top;" | çурçĕр полюсĕнче [[Тӳррĕн хăпарни]]
| 17 сехет 9 мин 15 с 257,311°
|-
| Тайăнни
| −15,175°
|-
| [[Альбедо]]
| 0,300 ([[Бонд альбеди|Бонд]]) 0,51 ([[геометри альбеди|геом.]])
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" |'''Планета пичĕн температури'''
|-
| Чи сивĕ
| 49 [[Кельвин|К]]<ref name=Lunine1993/> (−224 °C) 
|-
| Вăтам
| 76&nbsp;[[Кельвин|K]]<ref name=Podolak1995/>
|-
| Чи вĕри
| 57 [[Кельвин|К]]<ref name=Lunine1993/> (−216 °C)  
|-
! bgcolor="#E8AB79" colspan="2" | '''[[Атмосфера|атмосферăн]] йышĕ'''
|-
|
|<table>
<tr><td>
83±3 %</td><td>[[Водород]] (H<sub>2</sub>)
</td></tr><tr><td>
15±3 %</td><td>[[Гели]]
</td></tr><tr><td>
2,3 %</td><td>[[Метан]]</td></tr><tr><td> Пăр:</td><td> [[аммиак]]<br />[[Шыв]]<br />[[Аммони гидросульфичĕ]]<br />[[метан]]
</td></tr></table>
|-
| Планета питĕнчи пусăмĕ
|  
|}


'''Уран''' ([[File:Uranus symbol (fixed width).svg|16px|⛢]]) — [[Хĕвел]]тен аякра çиччĕмĕш вырăнта, [[Хĕвел системи]]н диаметăрĕпе виççĕмĕш тата йывăрăшĕпе тăваттăмĕш [[планета]]. 

Уран Çĕнĕ вăхатра телескоппа уçнĕ пĕрремĕш планета <ref>{{cite web|title=Образовательная Интернет программа MIRA, раздел об Уране|work=Monterey Institute for Research in Astronomy|url=http://www.mira.org/fts0/planets/101/text/txt001x.htm|accessdate=2007-08-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/60qT4OSTF|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Ăна Уильям Гершель[[1781]]-мĕш çулхи пушăш 13-мĕшĕнче уçнă<ref>{{РП}}</ref>,
Курăнакан çăлтăр виçи - 5,9<ref name=ephemeris/> — 5,32<ref name="fact"/>. 
== Урана тĕпчени ==
=== Тĕпчев ĕçĕсен хронологийĕ ===
{| class="wikitable" cellpadding=2 cellspacing=2 width="750px"
|- style="background-color:#cccccc;"
! Вăхăт
! Тĕпчесе уçни
! Пĕрремĕш уçакан(сем)
|-
| [[1781]] [[пуш, 13]] || Уран || Уильям Гершель
|-
| [[1787]] [[кăрлач, 11]]  || [[Титани (спутник)|Титанипе]] [[Оберон (спутник)|Оберон]] || Уильям Гершель
|-
| [[1789]] [[нарăс, 22]]  || Гершель Уран ункисем пирки асăнать ||
|-
| [[1851]] [[чӳк, 24]] || [[Ариэль (спутник)|Ариэльпе]] [[Умбриэль (спутник)|Умбриэль]] || Уильям Лассел
|-
| [[1948]] [[нарăс, 16]] || [[Миранда (спутник)|Миранда]] || Койпер
|-
| [[1979]] [[пуш, 10]]  || Уран ункисен системи || тĕпчевçĕсен ушкăнĕ уçнă
|-
| [[1985]] [[раштав, 30]] || [[Пак (спутник)|Пак]] || Синнот тата «Вояджер-2»
|-
| [[1986]] [[кăрлач, 3]] || [[Джульета (спутник)|Джульетăпа]] [[Порци (спутник)|Порци]] || Синнот тата «Вояджер-2»
|-
| [[1986]] [[кăрлач, 9]] || [[Крессида (спутник)|Крессида]] || Синнот тата «Вояджер-2»
|-
| [[1986]] [[кăрлач, 13]] || [[Дездемона (спутник)|Дездемона]], [[Розалинда (спутник)|Розалинда]] тата [[Белинда (спутник)|Белинда]] || Синнот тата «Вояджер-2»
|-
| [[1986]] [[кăрлач, 18]] || [[Пердита (спутник)|Пердита]] || Каркошка тата «Вояджер-2»
|-
| [[1986]] [[кăрлач, 20]] || [[Кордели (спутник)|Корделипе]] [[Офели (спутник)|Офели]] || Террил тата Вояджер-2
|-
| [[1986]] [[кăрлач, 23]] || [[Бианка (спутник)|Бианка]] || Смит тата «Вояджер-2»
|-
| [[1997]] [[авăн, 6]] || [[Калибан (спутник)|Калибанпа]] [[Сикоракса (спутник)|Сикоракса]]|| ушкăнпа уçнă
|-
| [[1999]] [[утă, 18]] || [[Сетебос (спутник)|Сетебос]], [[Стефано (спутник)|Стефано]] тата [[Просперо (спутник)|Просперо]] || тĕпчевçĕсен ушкăнĕ уçнă
|-
| [[2001]] [[çурла, 13]] || [[Тринкуло (спутник)|Тринкуло]], [[Фердинанд (спутник)|Фердинанд]] и [[Франциско (спутник)|Франциско]]|| тĕпчевçĕсен ушкăнĕ уçнă
|-
| [[2003]] [[çурла, 25]]  || [[Маб (спутник)|Маб]] и [[Купидон (спутник)|Купидон]] || Шоуолтер тата Лизёр
|-
| [[2003]] [[çурла, 29]]  || [[Маргарита (спутник)|Маргарита]] || Шепард, Джюит
|-
| [[2006]] [[çурла, 23]] || Уран çинчи тĕксĕм тумха || Хаббл ячĕллĕ космос телескопĕ тата тĕпчевçĕсен ушкăнĕ уçнă
|- style="background-color:#cccccc;"
! Вăхăчĕ
! Тĕпчесе уçни
! Пĕрремĕш уçакан(сем)
|}

== Орбита тата çаврăнăвĕ ==
[[Ӳкерчĕк:Uranusandrings.jpg|thumb|Уран — ункисемпе спутникĕсем]]

=== Çаврăну тĕнĕлĕн тайлăмĕ ===

{| class="wikitable"
|-
! Çурçĕр çурчăмăрĕ
! Çул
! Кăнтăр çурчăмăрĕ
|-
|align="center"|Хĕллехи хĕвел тăни
|align="center"|1902, 1986
|align="center"|Çуллахи хĕвел тăни
|-
|align="center"|Çурхи танкунлăх
|align="center"|1923, 2007
|align="center"|Кĕрхи танкунлăх
|-
|align="center"| Çуллахи хĕвел тăни
|align="center"|1944, 2028
|align="center"| Хĕллехи хĕвел тăни
|-
|align="center"| Кĕрхи танкунлăх
|align="center"|1965, 2049
|align="center"| Çурхи танкунлăх
|}

== Физика пахалăхĕсем ==

=== Шал тытăмĕ ===
[[Ӳкерчĕк:Uranus, Earth size comparison.jpg|thumb|left|размеры Уранпа Çĕре танлаштарни]]

== Çавăн пекех пăхăр ==
{{Капăрлатмалла}}
* [[Уран (планета) этеплĕхре|Уран культурăра]]
* [[Планетăсем астрологире|Уран астрологире]]
* [[Хĕвел системин хĕрринчи кĕлеткесене ĕçе кĕртесси]]

== Каçăсем ==
=== Вырăс чĕлхиллĕ каçăсем ===
* [http://galaxy.gcmsite.ru/pg.php?pg=pln&p=010 Уран galaxy.gcmsite.ru çинче] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060310154223/http://galaxy.gcmsite.ru/pg.php?pg=pln&p=010 |date=2006-03-10 }}
* [http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager.cgi?id=7 Уран astrolab.ru çинче]
* [http://edu.nstu.ru/frc/konkurs/solar_system/uran.htm edu.nstu.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110704172647/http://edu.nstu.ru/frc/konkurs/solar_system/uran.htm |date=2011-07-04 }}
* [http://galspace.spb.ru/index51-ura.html galspace.spb.ru]
* [http://www.allplanets.ru/solar_sistem/uranus/uranus.htm Уран allplanets.ru çинче]
* [http://www.astronet.ru/db/msg/1170734/uranus.html www.astronet.ru]
* [http://www.astronomy.ru/forum/index.php/topic,5889.0.html Астрофорум — Урана сăнакансен форумĕ]
* [http://www.vokrugsveta.ru/vs/?article_id=313 «Вокруг света», статья] 

=== Акăлчан чĕлхиллĕ каçăсем ===
* [http://www.eso.org/public/outreach/press-rel/pr-2007/phot-37-07.html ЕКА пресс-релизĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080222061335/http://www.eso.org/public/outreach/press-rel/pr-2007/phot-37-07.html |date=2008-02-22 }}
* [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranusfact.html НАСА сайтĕнчи Уран хыпарĕсем]
* [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus Уран çинчен] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070624113641/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus |date=2007-06-24 }} [http://solarsystem.nasa.gov НАСА Хĕвел системине вĕренсе алла илни сайчĕнче]
* [https://web.archive.org/web/20041118145738/http://www2.keck.hawaii.edu/news/science/uranus/ Кек обсерваторийĕ Урана тĕпченĕ чух çапса илнĕ ӳкерчĕксем]
* Çĕнĕ уйăхсемпе ункăсене тĕпчесе уçнин хыпарĕсем [[2005]] [[раштав, 22]]
** ''[http://space.com/scienceastronomy/051222_uranus.html Çĕнĕ Уйăхсемпе ункăсене Уран патĕнче тупнă]'', [[SPACE.com]]
** ''[http://www.msnbc.msn.com/id/10574903/ Уран патĕнче икĕ çĕнĕ ункă тупнă] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071116162625/http://www.msnbc.msn.com/id/10574903/ |date=2007-11-16 }}'', [[MSNBC]]
* [http://www.projectshum.org/Planets/uranus.html Планетăсем: Уран] Уран: —ачасемшĕн çул кăтартакан.
* [http://photojournal.jpl.nasa.gov/targetFamily/Uranus Уран] [[Реактивлă куçăм лабораторийĕ]] фотожурнал ăшĕнче.
* [http://skytonight.com/news/4435217.html 2006 çулхи çурла уйăхĕнчи Уран çинче атмосфера тумхи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090106220803/http://skytonight.com/news/4435217.html |date=2009-01-06 }}
* [http://arxiv.org/PS_cache/arxiv/pdf/0712/0712.1492v1.pdf Уранăн геометри альбеди улшăннин сăлтавĕсем ([[PDF]])]
* [http://arxiv.org/PS_cache/astro-ph/pdf/0609/0609723v1.pdf Пăрлă гигантсем çинчи шывсем ([[PDF]])]

==== Хыпарсенче ====
* [http://www.sciencedaily.com/releases/2006/10/061001211630.htm Уран çинчи «Мăн тĕксĕм тумха»]
== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

{{stub}}
{{Хĕвел системи}}

[[Категори:Уран]]
[[Категори:Планетăсемпе астероидсен ячĕсем]]
[[Категори:1781-мĕш çулта уçнă астрономи объекчĕсем]]