Финн чĕлхи страницӑн кодне пӑхни

{{Redirect|Suomi}}
{{Чĕлхе
| сăрă                      = урал
| ят                       = Фи́нн чĕлхи  
| тăван ят     = suomi
|пуплев= {{ipa|{{Unicode|[ˈsuo̯mi]}}}}
| патшалăхсем = [[Финлянди]], [[Швеци]], [[Эстони]], [[Норвеги]], [[Раççей]] ([[Карели]], [[Санкт-Петербург]], [[Мари Эл]], [[Ленинград облаçĕ]])
| регионсем =
| калаçакан йышĕ = 7 млн
| рейтинг = 52
| категори = [[Еврази чĕлхисем]]
|классификаци =
[[Урал чĕлхисем|Урал çсемьи]]
: [[Финн-укăр чĕлхисем|Финн-укăр турачĕ]]
:: [[Атăлçи финн чĕлхисем|Атăлçи финн ушкăнĕ]]
::: [[Балтиçум финн чĕлхисем|Балтиçум-финн кĕçĕн ушкăнĕ]]
| çыру = [[латиница]] ([[финн алфавичĕ]])
| официаллă чĕлхе = {{FIN}}<br /> {{Ялавлани|ЕП}}<br /> 
'''Регионти е вырăнти официаллă чĕлхе:''' <br />{{Ялавлани|Швеци}}<br />
{{RUS}}:
* {{Ялавлани|Карели}}
|йĕркелевçĕ = Финлянди чĕлхисен тĕпчев институчĕ
| ГОСТ 7.75-97 = фин 740
| ISO1 = fi
| ISO2 = fin
| ISO3 = fin
}}

'''Финн чĕлхи''' (финла - ''suomen kieli'' [суомен киели]) — [[финн-угр чĕлхисем|финн-угор]] ушкăнне кĕрекен [[чĕлхе]]. Финн сыпăкне тытăмлать. Финляндире [[швед чĕлхи]]пе пĕрле патшалăх чĕлхи шутланать. Калаçакан хисепĕ - 5 млн яхăн. Финн чĕлхи нумай вырăнти калаçуран тăрать. Диалект хисепĕ вунна яхăн. Вĕсем икĕ тĕп пая пайланаççĕ: анăç тата тухăç калаçăвĕсем. 

Хальхи [[литература чĕлхи]] [[XIX ĕмĕр]] пуçламăшĕнче йĕркеленнĕ. [[Фонетика]] тĕлĕшĕнчен уçă сасă тĕрлĕлĕхĕпе тата тăтăшлăхĕпе палăрса тăрать: 8 [[монофтонг]], 8 вăрăм монофтонг тата 16 [[дифтонг]]. Янравлă [[хупă сасăсем]] тĕпрен илсен ют чĕлхерен йышăннă [[лексика|лексикăра]] тĕл пулаççĕ. Сибилянтран [с] [[фонема]] кăна тĕл пулать. Пусăм пуçламăш сыпăка туртăнать. Грамматика енчен несĕл категорийĕ çуккине палăртмалла. Пĕтĕмпе 15 [[падеж]]. [[Подлежащи]]пе определени килĕшĕвĕ аталаннă. Камăнлăх категорийĕ уйăраççĕ. [[Синтаксис]]ĕ нимĕç-акăлчан чĕлхинни евĕр. Çав вăхăтрах хабио-глагол çуккипе палăрса тăрать. 

[[ISO 639]] стандартĕнче ку чĕлхен кочĕсем: '''fi''', '''fin'''.

== Сарăлни ==
[[File:Finnish language map, detailed areas.png|thumb|left|200px|
{{халап|#010080|Финн чĕлхин официаллă статус.}}
{{халап|#008283|Финн чĕлхипе пурăнан халăхăн чылайрахăшĕ калаçать.}}
]]
Фине чĕлхипе [[Финлянди]]ре пурăнан çын (92 %), çаплах [[Швеци]]ре тата [[Норвеги]]ре пурăнаканнисем, [[АПШ]], [[Эстони]], [[Раççей]] (ытларах Ленинград облаçенче тата Карелире) территоринче пурăнан финнсем усă кураççĕ.

Финн чĕлхи [[Финлянди]] официаллă шутланать, çаплах ăна Швецири сахалрахăшăн чĕлхи вырăнне шутлаççĕ (виçеллĕ финн чĕлхи те, [[меянкиели]] те финсем вырнаçнă Турнедален облаçĕнче).

Раççей финнĕсен йышне хальхи [[Ленинград облаçĕ|Ленинград облаçне]] XVII ĕмĕрте куçса килнĕ [[ингерманландсем]] кĕреççĕ. Çаплах финсем [[Карели]]ре пурăнаççĕ, унти вăтăр шкулта финн чĕлхине ютçĕр чĕлхи вырăнĕнче вĕренеççĕ. [[Карели]]ре финн чĕлхине, [[карел чĕлхи|карел]] тата [[Вепс чĕлхи|вепс]] чĕлхисемпе пĕрле, наци чĕлхи шайне йышăннă. 2013 çултанпа финн чĕлхи раççей шкулĕсенче ютçĕр чĕлхи статусĕпе иккĕмĕш класранах вĕренме пулать<ref>{{YLE-N|6793856|Финский язык будет возможно изучать в российских школах уже со второго класса|26|8|2013|26|8|2013}}</ref>.

== Чăваш чĕлхипе çыхăнăвĕ ==
[[Чăваш чĕлхи]]пе çыхăнура пулман. Çавах вăл е ку пĕр пеклĕх пуррине асăнмалла. Тĕслĕхрен,
* ыйту парасси ятарлă татăк пулăшнипе пулса пырать. 
* Кам ыйтупа çын кăна ыйтăнать, чĕр чун таврашĕн ыйтăвĕ - мĕн.
* Сайра-хутра пĕр пек сăмах тĕл пулать: ''humala'' [хумала] хăмла, ''jumala'' [йумала] юмăç (финла: турă), ''voima'' [войма] вăй, "''pirtti''" [пиртти] пӳрт т. ыт. те. Ахăртнех, ку чăвашпа юнашар пурăнакан ирçе-çармăс витĕмĕпе пулăннă пĕр пеклĕх.
* Сăмахăн пĕрремĕш сасă хупă пулсан, янравлă пулаймасть: panki банк (чăвашсем те "панк" теççĕ).
* Иккĕшĕн ф сасси çукччĕ. ун вырăнне халăх в каланă.

== Тĕпчевçĕсем ==
Чăваш чĕлхине тĕпченĕ тата хальхи вăхăтра тĕпчекен финн чĕлхеçисем: М. А. Кастрен, [[Август Альквист|А. Альквист]], [[Паасонен Хайкки|Х. Паасонен]], Ӳ. Вихманн, М. Рясянен, [[Рамстедт Густав Ион|Г. И. Рамстедт]], [[Й. Луутонен]], А. Мойсио тата ыттисем

== Финн-чăваш сăмахсарĕ ==
2007 çулта Турку хулинче финла-[[чăвашла]] сăмахсар (''Tšuvassilais-Suomalainen sanakirja'', ISBN 951-29-3349-7)тухрĕ. [http://www.regnum.ru/news/930453.html%D0%A7%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%84%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718201922/http://www.regnum.ru/news/930453.html%D0%A7%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%84%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9 |date=2011-07-18 }} [http://www.hum.utu.fi/oppiaineet/volga/toimintamuodot/projektit_ja_teemat/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070825150805/http://www.hum.utu.fi/oppiaineet/volga/toimintamuodot/projektit_ja_teemat/ |date=2007-08-25 }}Авторĕсем: [[Арто Мойсио]] (Финлянди чĕлхисене тĕпчекен центрĕн пуçлăхĕ), Йорма Луутонен (Атăлçи чĕлхисене тĕпчевçи), Эдуард Фомин (ЧПУн чăваш чĕлхин кафедринчи вĕрентекенĕ). Сăмахсарта 8 пин чи кирлĕ сăмах. Хатĕрленĕ май, [[Дегтярёв Геннадий Анатольевич|Г.А. Дегтярев]], [[Скворцов Михаил Иванович|М.И. Скворцов]], А.А. Алексеев, [[Павлов Иван Павлович|И.П. Павлов]] ĕçĕсене усă курнă.
== Вуламалли ==
* {{кĕнеке|автор=Китиков А. Е.|пай=Финские пословицы и поговорки|пуçелĕк=Пословицы и поговорки финно-угорских народов|оригинал=|каçă=|яваплă=|кăларă=|вырăн=Йошкар-Ола|издательство=Мари кĕнеке издательстви|çул=2004|том=|страница=203—231|страница=336|сери=|isbn=5-7590-0910-9|тираж=2400}}

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Каçăсем ==
* [http://chuvash.org/e/d0a4d0b8d0bdd0bbd%318fd0bdd0b4d0b8d%3180d0b520c3a7d0b0d0bfd0bbd0b020d0bfd%3183d0bbd0bdc4832028d0ad2e20d0a4d0bed0bcd0b8d0bd29 Финляндире çапла пулнă] — Эдуард Фомин çырнă кĕнеке, чăвашла. Финн чĕлхипе культури çинчен.
{{Interwiki|fi|Wikipedia:Etusivu|финла|}}
{{wiktionarycat|type= финн чĕлхинчен|category=Финн чĕлхи}}
{{Commonscat|Finnish language}}
{{Викикĕнеке|Финн чĕлхине вĕренетпĕр}}
* [http://vod.org.ua/index.php?t=100 Виталий Чернявский. Краткая грамматика финского языка] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121226003539/http://vod.org.ua/index.php?t=100 |date=2012-12-26 }}
* [http://kaino.kotus.fi/www/verkkojulkaisut/julk1/index.html Riitta Korhonen & Maria Vilkuna]: Sananselityksiä — Ison suomen kieliopin termejä.{{ref-fi}}
* [http://www.yle.fi/opinportti/supisuomea/ Supisuomea] {{ref-fi}}
* [http://www.suomea.ru/ Учебники финского языка] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100316175156/http://www.suomea.ru/ |date=2010-03-16 }}
* [http://unelma.narod.ru/ Уроки Финского Языка на сайте Unelma]
* [http://slovar.vrukah.info/phrasebook.php Эстонско-финско-русский онлайн разговорник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826190642/http://slovar.vrukah.info/phrasebook.php |date=2013-08-26 }}
* [http://po-finski.net/ Русско-финский и финско-русский онлайн словарь]

{{ЕП чĕлхисем}}
{{Швецири чĕлхесем тата диалектсем}}
{{Раççейри патшалăх чĕлхисем}}
{{Финн-укăр чĕлхисем}}

[[Категори:Финн чĕлхи| ]]
[[Категори:Финлянди чĕлхисем]]