Юмах

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Юмах (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Илья Гинцбургăн: «Юмах» скульптури.

Юмах — фольклор, е литература жанрĕсенчен пĕрри. Эпосла, ытларах асамлă, паттăрла е кулленхилле проза хайлавĕ. Юмахра истори енчен чăнлăх çук, сюжетне шухăшласа кăларнă. Юмах вӑл калавӑн историлле ыйтӑвӗсем ҫуккине, сюжетӑн шухӑшласа кӑларнине палӑртать.

• Фольклор юмахӗ-ҫырупа халӑх пултарулӑхӗн эпика жанрӗ: тӗрлӗ халӑхсен фольклорӗнче асӑнса кӑларнӑ событисем ҫинчен калакан проза калавӗ. Калавӑн, тӗпрен илсен, проза фольклорӗн (юмахри проза) тӗрлӗ хутлӑ произведенисене кӗртекен, текстсене шухӑшласа кӑларнӑ. Юмахри фольклор калавне (юмахри проза мар) хирӗҫ тӑрать (с. миф, былина, истори юрри, сывлӑш сӑввисем, легенда, демонологи калавӗсем, сказ, халап).
• Литература юмахӗ-эпически жанр: халӑх юмахӗпе тачӑ ҫыхӑнса тӑракан произведени шухӑшласа кӑларнӑ, анчах, унпа танлаштарсан, конкретлӑ авторӑн чӗлхи-ҫӑварӗнче пичетленсе тухман тата вариантсем те пулман. Литература юмахӗ е халӑхпа поэзи стилӗнче хайланӑ фольклор (литература юмахӗ) е фольклор сюжечӗсен никӗсӗпе дидактика произведенийӗ тӑвать. Фольклор юмахӗ историлле литература умӗн пырать.

Аудиосказка-дикторсен, актерсен тата юрӑҫсен сассисемпе ҫырнӑ юмах. Музыка произведенийӗсемпе усӑ курса.

Асамлӑ юмахсем коллективӑн ӑссӑрлӑхӗн психикӑлла процесӗсене тӳрремӗнех палӑртни пулса тӑраҫҫӗ, ҫавӑнпа та наука тӗпчевӗ валли вӗсем кирек мӗнле материалтан та пысӑкрах. Юмахсенче архетипсем чи ансат, таса та кӗске форма пулса тӑраҫҫӗ, ҫавна пула архетипла сӑнарсем пире коллективлӑ психикӑра пулса иртекен процессене ӑнланса илме уҫӑм параҫҫӗ. Мифсенче, легендӑсенче е ытларах сарӑлнӑ мифологи материалӗнче эпир базисри структура пӗрлӗхӗсен (паттернсен) ӑнланӑвӗ патне этем психикин (культура сӑмахӗсем витӗр пӗлсе пыратпӑр. Кун пек спецификӑллӑ культурӑллӑ сӑмахсем асамлӑ юмахсенче чылай пӗчӗкрех, ҫавӑнпа та вӗсем базис психикин паттернисене уҫӑмлӑрах палӑртаҫҫӗ.

Литература

• Веснина, Береника Сказка // Энциклопедия Кругосвет
• Капица Ф. С., Колядич Т. М. Русский детский фольклор: Учебное пособие для студентов вузов. — М.: ФЛИНТА: Наука, 2002.
• Костюхин Е. А. Типы и формы животного эпоса. / [АН СССР. Ин-т востоковедения]. — М. : Наука, 1987. — 270 с. — (Исслед. по фольклору и мифологии Востока / Редкол.: Д. А. Ольдерогге (пред.) и др.).
• Мелетинский Е. М. Миф и сказка // Фольклор и постфольклор: структура, типология, семиотика
• Неклюдов С. Ю. Авантекст в фольклоре // Фольклор и постфольклор: структура, типология, семиотика
• Пропп В. Я. Морфология сказки. Л.: Academia, 1928.
• Пропп В. Я. Исторические корни волшебной сказки / Научная редакция, текстологический комментарий И. В. Пешкова. — Издательство "Лабиринт", 2000. — 336 с. — ISBN 5-87604-008-8
• Структура волшебной сказки. — М.: Российск. гос. гуманит. ун-т, 2001. — 234 с. — ISBN 5-7281-0373-1.
• Шинкаренко В. Д. Смысловая структура социокультурного пространства: Миф и сказка. — М.: КомКнига, 2005. — ISBN 5-484-00253-2
• Юдин Ю. И. Дурак, шут, вор и чёрт (Исторические корни бытовой сказки). — М.: Лабиринт, 2006. - 336 с. (Разыскания в области филологии, истории и традиционной культуры) ISBN 5-87604-148-3