Пиньинь
Пиньи́нь (китай 拼音, pīnyīn; официаллăрах: 汉语拼音, Hànyǔ pīnyīn, Ханьюй пиньинь, «Китай чĕлхин сассисене çырни») — китай чĕлхине романизацилемелли система. Китай Халăх Республикинче (КХР) пиньинь системин официаллă статус пур[1].
2009-мĕш çулхи карлачăн 1-мĕшĕнчен пиньинь Тайваньре романизацин официалла стандарче пулса тăрать [2][3].
Пиньинь системине 1958-мĕш çулта йышăннă [1], авторĕ - Чжоу Югуан. 1979-мĕш çултан пиньинь пĕтĕм тĕнчипе КХР ячĕсен тата топономикин официаллă латин транскрипцийе шутланать. Вăл маларах пулнă Уэйд — Джайлза транскрипци системине тата чжуинь транскрипциине ылмаштарнă.
Пиньинь V саспаллисер пĕтĕм латин алфафичен сас паллисене усă курть, тата Ü (u-умляут хушнă; компьютерпа кĕртнĕ чухн V саспалли Ü вырăнне усă курма юрать). Тонсене пиньинте йĕр çийĕчи паллăсемпе уйăраçĕ, сăмахсарсенче сыпăк хыççăн цифра çырма пултараççĕ, сăмахран : dong2 или dong² (= dóng).
Инициальсене çырни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Пиньинте Китай литература чĕлхин сыпăксен инициалĕсене (малтанхи хупă сассене) çырнине аялти тапăлта кăтартнă. Тапалăн кашни клеткинче пĕрремеш йĕркере — Пĕтĕм тĕнчери фонетика алфавичĕпе фонетика транскрипцийĕ, иккĕмĕшĕнче — пиньинь, виçççĕмĕшĕнче — Раççейре йышăннăПаллади транскрипцйĕ.
| Тута | Тута-шăл | Коартикуляци | Альвеола | Ретрофлекса | Альвео-палаталлă | Палаталлă | Хыçалти чĕлхе | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Взрыв | [p] b б |
[pʰ] p п |
[t] d д |
[tʰ] t т |
[k] g г |
[kʰ] k к | |||||||
| Сăмса | [m] m м |
[n] n н |
|||||||||||
| Аффрикатсем | [ts] z цз |
[tsʰ] c ц |
[ʈʂ] zh чж |
[ʈʂʰ] ch ч |
[tɕ] j цз(ь)[i 1] |
[tɕʰ] q ц(ь)[i 1] |
|||||||
| Фрикатив | [f] f ф |
[s] s с |
[ʂ] sh ш |
[ʐ][i 2] r ж |
[ɕ] x с(ь)[i 1] |
[x] h х | |||||||
| Аппроксимантсем | [w][i 3] w в / —[i 4] |
[ɻ][i 2] r ж |
[j][i 5] y я/ю/е[i 6] |
||||||||||
| Аяк аппроксимантсем |
[l] l л |
||||||||||||
- ^ 1, 2 тата 3 Хыççăнхи уçă сас — я/ю/е.
- ^ 1 тата 2 /ɻ/ фонетикăлла /ʐ/ пулма пултарать. Ку çынсем хушшинчи уйрăмлăх, ике фонем пулнине пĕлтермест.
- ^ «w» саспалли инициаль е финаль пуçламашĕ шутланма пултарать, /w/ е /u/пек каланать.
- ^ Паллади системинче «у» умĕн «в» çыранмасть, пиньинри «wu» «у» пек çырăнать.
- ^ «y»саспалли инициаль е финаль пуçламашĕ шутланма пултарать, /j/ е/i/ пек каланать.
- ^ Хыççăн пыракан уçа сасран килет.
Финальсене çырни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Китай сыпăкĕн финалĕ медиал (-u-), тĕп сыпăк тăвакан сасран (-a-) тата вĕçлекен хупă сасран тăрать (-n); нумай чухне çаксенчен темиçе компоненче çеç пур. Пиньинте Китай литература чĕлхин сыпăксен финалĕсене çырнине аялти тапăлта кăтартнă. Тапалăн кашни клеткинче пĕрремеш йĕркере — Пĕтĕм тĕнчери фонетика алфавичĕпе фонетика транскрипцийĕ, иккĕмĕшĕнче — пиньинь, виçççĕмĕшĕнче — Раççейре йышăннăПаллади транскрипцйĕ. Хăшпĕр финальсем сыпăкра инициальсĕр çырăнаççĕ (сăмахран [iɑŋ]). Хăшпĕр финальсем (сăмахран [iɑŋ]) пушă инициаллĕ чухне (сыпăк финальтен çеç тăрсан, сăмахран «yang» [iɑŋ]), хупă сас хыççăн (инициаль хыççăн) (пулннинчен урăхларах çырăнаççĕ сăмахран l+iang=liang [liɑŋ]). Ку чухне тĕрлĕрен çырнине запятойлă пăнчăпа уйăрнă, сăмахран. «yang; -iang».
| Вĕçлекен уçă сас | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ∅ | i | u | n | ŋ | |||||||||
| Медиаль | ∅ | [ɹ̩], [ɻ̩][f 1] -i -ы; -и |
[ɤ] e э |
[a] a а |
[ei] ei эй |
[ai] ai ай |
[ou] ou оу |
[au] ao ао |
[ən] en энь |
[an] an ань |
[ʊŋ] -ong -ун |
[əŋ] eng эн |
[aŋ] ang ан |
| i | [i] yi; -i и |
[ie] ye; -ie е |
[ia] ya; -ia я |
[iou] you; -iu ю |
[iau] yao; -iao яо |
[in] yin; -in инь |
[iɛn] yan; -ian янь |
[iʊŋ] yong; -iong юн |
[iŋ] ying; -ing ин |
[iaŋ] yang; -iang ян | |||
| u | [u] wu; -u у |
[uo] wo; -uo/-o[f 2] во; -о |
[ua] wa; -ua ва; -уа |
[uei] wei; -ui вэй; -уй, -уэй |
[uai] wai; -uai вай; -уай |
[uən] wen; -un вэнь; унь |
[uan] wan; -uan вань; -уань |
[uəŋ] weng вэн |
[uaŋ] wang; -uang ван; -уан | ||||
| y | [y] yu; -ü[f 3] юй |
[ye] yue; -üe[f 3] юэ |
[yn] yun; -ün[f 3] юнь |
[yɛn] yuan; -üan[f 3] юань |
|||||||||
/ər/ (而, 二, и т. д.) сыпăк er (эр) тесе çырăнать. -r (儿) Япала ячĕ çумне суффикс хушăннипе пулакан финальсем нумай. Вĕсене сăмах çумне r саспалли хушса çыраççĕ.
- ^ КУ сас zi, ci, si, zhi, chi, shi сыпăксенче çĕç пулать.
- ^ «uo» пишется как «o» после b, p, m, или f.
- ^ 1, 2, 3 тата 4 «ü» саспаллине j, q, x хыççăн «u» тесе çраççĕ
Унсăр пуçне, ê [ɛ] хăшпĕр чĕвĕсене çырма усă кураççĕ.
Тонсене палăртни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Пĕрремĕш тона уçă сас çинчи макронпа (ˉ) палартаççĕ:
- Āā Ēē Īī Ōō Ūū Ǖǖ
- Иккĕмĕш тона уçă сас çинчи (акутпа) (´):
- Áá Éé Íí Óó Úú Ǘǘ
- Вмççĕмĕш тона уçă сас çинчи гачекпа (ˇ)
- Ǎǎ Ěě Ǐǐ Ǒǒ Ǔǔ Ǚǚ
- Тваттăмĕш тона уçă сас çинчи (грависка) (`):
- Àà Èè Ìì Òò Ùù Ǜǜ
- Пиллĕкĕмĕш, нейтраллă тона çырнă чухне палăртмаççĕ:
- Aa Ee Ii Oo Uu Üü
Тата пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Цанцзе (çырулăх) — иероглифсене кĕртмелли меслет
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ 1 тата 2 Pinyin celebrates 50th birthday. Синьхуа (11 февраля 2008). çăлкуçран архивланă 23 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 20 Авӑн уйӑхӗн 2008.
- ^ Hanyu Pinyin to be standard system in 2009. Taipei Times (18 сентября 2008). çăлкуçран архивланă 23 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 20 Авӑн уйӑхӗн 2008.
- ^ Gov't to improve English-friendly environment. The China Post ([18 сентября 2008). çăлкуçран архивланă 23 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 20 Авӑн уйӑхӗн 2008.
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- PinYin.info — a guide to the writing of Mandarin Chinese in romanization (Акăлчанла)
- New Edition Hanyu Pinyin Syllable Table 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ.(кит.)(Акăлчанла)
- Little Pinyin App 1.0 online 2009 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
- Pinyin табли́ца со звуком. Pinyin table with sound