Пурлăх хисепĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
п робот хушрĕ: pms:Nùmer natural |
п робот хушрĕ: hsb:Přirodna ličba |
||
142-мĕш йĕрке: | 142-мĕш йĕрке: | ||
[[he:מספר טבעי]] |
[[he:מספר טבעי]] |
||
[[hr:Prirodni broj]] |
[[hr:Prirodni broj]] |
||
[[hsb:Přirodna ličba]] |
|||
[[hu:Természetes számok]] |
[[hu:Természetes számok]] |
||
[[ia:Numero natural]] |
[[ia:Numero natural]] |
23:53, 13 Утӑ уйӑхӗн 2009 вӑхӑтри верси
Пурлăх хисепĕсем — шутлав ĕçĕнче йĕркеллĕ пулса тухакан хисепсем.
Пурлăх хисепĕсене икĕ майлă палăртаççĕ:
- япаласене шутласа хуни (нумĕрлени) (пĕрремĕш, иккĕмĕш, виççĕмĕш…) —тĕнчери пур çĕршывсенче (Раççейре те) пĕтĕмлĕ йышăннă юрăхлă ĕç.
- япаласен шутне палăртасси (япаласем çук, пĕр япала, икĕ япала…) Бурбаки ĕçĕсенче пĕтĕмлĕ йышăннă, ăçта пурлăх хисепĕсене вĕçĕмлĕ нумайлăхсен хăвачĕ тесе палăртаççĕ.
Çуклă тата тулли мар хисепсем — пурлăх хисепĕсем пулмаççĕ.
Пурлăх хисепĕсен нумайлăхне çапла палăртаççĕ .
Пурлăх хисепĕсен нумайлăхĕсен шучĕ вĕçĕ-хĕррисĕр — кирек епле пурлăх хисепрен пысăкраххи тупăнать.
Пеано аксиомисем
хисепе ун хыççăнхи хисепе палăртма лартакан функцине кĕртĕпĕр.
- ( пурлăх хисепĕ пулать);
- Эхер , то (Пурлăх хисепĕ хыççăнхи хисепĕ çаплах пурлăхли шутланать);
- (1 кирек епле пурлăх хисепĕ хыççăн пулмасть);
- Эхер тата , çапла (эхер пурлă хисеп хыççăнах хисеп хыççăнхи пекех, çаплах хыççăн та пулать пулсан, ĕнтĕ ) пулать;
- Индукци аксиоми. Пултăр — хăш-пĕр пĕр выранлă предикат, параметăра —
пурлăх хисепне пăхăнса тăрать . Вара:
- тата Невозможно разобрать выражение (синтаксис йăнăшĕ): {\displaystyle \forall n\ пулсан; (P(n)\Rightarrow P(S(n))) } , çапла пулать
- (Эхер хăш çирĕлетни (индукци бази) тĕрĕс шутланать тата кирек епле чух тата тĕрĕс пулсан, та тĕрĕс пулĕ (индукциллĕ ăнкарту), ĕнтĕ тĕрĕс кирек епле ) пурлăх хисепĕсемшĕн.
Асăрхаттарни
Хăш чух, ют çĕр чĕлхисенчен куçарнă кĕнекесенче, пĕрремĕш тата виççĕмĕш аксиомăсенче -на çине яраççĕ.
Çак чух вара «нуль» хисепе пурлăх хисепĕ вырăнне хумалла.
Палăртусем
Вырăс литературинче яланах нуль хисепе пурлăх хисепĕсен шутĕнчен кăларнă , пурлăх хисепĕсен нумайлăхĕ, нульпе пĕрли палăртаççĕ.
Енчен те пурлăх хисепĕсен палăртăвне нуль кĕртнĕ пулсан, вара пурлăх хисепĕсен нумайлăхне çапла çыраççĕ , нульсăр .
Теориллĕ-нумайлăхлă палăрту
Нумайлăх теорине пăхăнса, математика системисене кăткăс ăсталама епле кирлĕ пĕртен-пĕр объекчĕ нумайлăх пулать.
Çак енпе, пурлăх хисепĕсене нумайлах палăртăвĕсенчен, икĕ йĕркене тытса пырса кăлараççĕ:
Çакăн пек хушса кăларнă хисепсене ординаллисем теççĕ.
Темиçе пĕрмĕш ординаллă хисепсем тата вĕсене тивĕçлĕ пурлăх хисепĕсем:
Пурлăх хисепĕсемпе операцисем туни
Пурлăх хисепĕсен хупăнчăклă операцийĕсем (вĕçĕмлĕ хисепне пурлăх хисепĕсен нумайлахĕнчен кăларман операци) шутне çак арифметикăллă операцисем кĕреççĕ:
- Хушмалли. Хушăнакан + Хушăнакан = Сумлăхĕ
- Хутламалли. Хутланакан * Хутланакан = Хутласа хуни
- Степĕне хăпартни , ăçта a — степĕнĕн тĕпĕ, b — степĕнĕн кăтартăвĕ. Эхер тĕпĕ тата кăтартăвĕ пурлăхлă, ĕнтĕвĕçĕмлĕ хисепĕ те пурлăхлă пулать.
- Кăларни. Сахалланаканĕ Кăлараканĕ = Уйрăлăвĕ.
- Пайлани.
Тĕп пахалăхĕсем
- Хушмаллин коммутативлăхĕ.
- Хутланин коммутативлăхĕ
- Хушмаллин ассоциативлăхĕ.
- Хутланин ассоциативлăхĕ.
- Хутланин хушмалли енчен дистрибутивлăхĕ.
Пурлăх хисепĕсем чăваш чĕлхинче
- 1 пуçласа 10 çитиччен — пĕрре (1), иккĕ (2), виççĕ (3), тăваттă (4), пиллĕк (5), улттă (6), çиччĕ (7), саккăр (8), тăххăр (9), вуннă (10).
- 11 пуçласа 20 çитиччен — вунпĕр (11), вуниккĕ (12), вунвиççĕ (13), вунтăваттă (14), вунпиллĕк (15), вунулттă (16), вунçиччĕ (17), вунсаккăр (18), вунтăххăр (19), çирĕм (20).
- 30 пуçласа 90 çитиччен — вăтăр (30), хĕрĕх (40), аллă (50), утмăл (60), çитмĕл (70), сакăрвуннă (80), тăхăрвуннă (90).
- 100 пуçласа 900 çитиччен — çĕр (100), икçĕр (200), виççĕр (300), тăватçĕр (400), пиллĕқçĕр (500), ултçĕр (600), çичçĕр (700), сакăрçĕр (800), тăхăрçĕр (900).