Айришсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
п The file Image:Oscar_Wilde_3g07095u.jpg has been replaced by Image:Oscar_Wilde_portrait_by_Napoleon_Sarony_-_albumen.jpg by administrator commons:User:ZooFari: ''File renamed: More detailed information |
п робот улăштарчĕ: th:ชาวไอริช; косметические изменения |
||
| 3-мĕш йĕрке: | 3-мĕш йĕрке: | ||
|image= |
|image= |
||
|caption= |
|caption= |
||
|image= [[ |
|image= [[Ӳкерчĕк:Stbrigid.jpg|57px]][[Ӳкерчĕк:Saint Aidan.jpg|57px]][[Ӳкерчĕк:Brian boru scaled.jpg|56px]][[Ӳкерчĕк:Daniel O'Connell.png|62px]][[Ӳкерчĕк:Lady Morgan cropped.jpg|63px]][[Ӳкерчĕк:Catherine Hayes crop2.jpg|73px]]<br />[[Ӳкерчĕк:Augusta, Lady Gregory - Project Gutenberg eText 19028.jpg|60px]][[Ӳкерчĕк:George Bernard Shaw notebook.jpg|65px]][[Ӳкерчĕк:Oscar_Wilde_portrait_by_Napoleon_Sarony_-_albumen.jpg|52px]][[Ӳкерчĕк:Robert Boyle 0001.jpg|68px]][[Ӳкерчĕк:Jonathan swift.jpg|66px]][[Ӳкерчĕк:Revolutionary Joyce.jpg|64px]]<br />[[Ӳкерчĕк:Robbiekeane ie.JPG|56px]][[Ӳкерчĕк:Bob Geldof.jpg|60px]][[Ӳкерчĕк:JonathanRhysMeyersApr06.jpg|63px]][[Ӳкерчĕк:PierceBrosnanCannesPhoto2.jpg|63px]][[Ӳкерчĕк:Enyasweet.jpg|58px]] |
||
|caption = <small>[[Ирланд Бригитти]] |
|caption = <small>[[Ирланд Бригитти]] • [[Aidan of Lindisfarne]] • [[Бриан Бору]] • [[Daniel O'Connell]] • [[Lady Morgan]] • [[Хайес Кэтрин]]<br />[[Augusta, Lady Gregory]] • [[Шоу, Джордж Бернард]] • [[Уайльд, Оскар]] • [[Бойль, Роберт]] • [[Свифт, Джонатан]] • [[Джойс, Джеймс]]<br />[[Кин, Робби]] • [[Гелдоф, Боб]] • [[Рис-Майерс, Джонатан]] • [[Броснан, Пирс]] • [[Enya]] • [[Arthur Guinness]] |
||
|тăван ят={{lang-ga|Éireannach}}, нум. х. {{langi|ga|Éireannaigh}}; {{lang-en|Irish}} |
|тăван ят={{lang-ga|Éireannach}}, нум. х. {{langi|ga|Éireannaigh}}; {{lang-en|Irish}} |
||
|poptime=8 500 000 çын (пулса тухнине шутланипе 80 000 000) |
|poptime=8 500 000 çын (пулса тухнине шутланипе 80 000 000) |
||
| 111-мĕш йĕрке: | 111-мĕш йĕрке: | ||
[[sr:Ирци]] |
[[sr:Ирци]] |
||
[[ta:ஐரிய மக்கள்]] |
[[ta:ஐரிய மக்கள்]] |
||
[[th:ชาว |
[[th:ชาวไอริช]] |
||
[[tr:İrlandalılar]] |
[[tr:İrlandalılar]] |
||
[[uk:Ірландці]] |
[[uk:Ірландці]] |
||
11:48, 18 Нарӑс уйӑхӗн 2011 вӑхӑтри верси
Ирла́ндсем, Ирланди (айр. Muintir na hÉireann, na hÉireannaigh, na Gaeil) — кельт, Ирландин вырăнти халăхĕ (3,6 млн çын), Ирланди Республикипе Çурçĕр Ирландире пурăнаççĕ. Çаплах Аслă Британире (14 млн çын), АПШ (36 млн яхăн çын), Канадăра (4,3 млн çын), Австралире (1,9 млн çын) тата урăх патшалăхсенче вырнаçнă.
Наци чĕлхи — ирланд, анчах халăхăн чылайрахăшĕ, патшалăхăн анăçĕнчи уйрăм районсенче (гэлтахтсем), тĕп чĕлхе вырăнĕнче —акăлчан чĕлхи.
Кун-çулĕ
Утрава пурăнма куçни
Историксен тĕпчев ĕçĕсем тăрăх Ирландие этем йăхĕ 9000 çул маларах килнĕ. Чи пĕрремĕш куçса килнисем пирки хыпар çук. Хăйсем хыççăн вĕсем темиçе хăй евĕр мегалити çурт-йĕр хăварнă, ячĕ те, чĕлхи те сыхланса юлман.
Христианлăх тапхăрĕ
Рим истори çырăвĕсенче Ирландире 16 уйрăм йăх-ăру пулни паллă.
V ĕмĕрте Ирландире христианлăх тымар янипе утравçăсем кӳршисемпе урăхларах хутшăнма тытăнаççĕ.
Малтанхи вăтам ĕмĕрсенче куçса çӳренисем, çĕрсене туртса илнисем
VII ĕмĕр хыççăн ирландсем хăйсен сĕмне Шотландире сарса Дал Риада патшалăхне йĕркелет. Ирланд миссионерĕсем христос тĕнне пикт Шотландине илсе килеççĕ, вĕсене Европăра та пĕлнĕ.
Викингсем IX — X ĕмĕрсенче утрав çинче нумай хула— Дублин, Лимерик, Корк, Уотерфорд — никĕсне хунă. Викинг сĕмĕ ирланд этносĕнче чылайах пулман, çапах та чуранлăха лекнĕ ирландсем скандинавсемпе хутăшса исланд этносĕ йышне кĕнĕ. Çав тапхăрти Ирланди кăсайĕсенче çапла каланă: «Чаплă ăратран тухнă чурасем те пулнă, Ирланди патшалăхĕнчен».
Ирландие анкăл-нормансем, валлисем, фламандсем, анкăл-саксонсем тата бретонсем килсе кунта пурĕ те хутăшса пырса ирланд халăхĕ, этеплĕхĕ йĕркеленсе пынă.
Кайранхи вăтам ĕмĕрсем
Кайранхи вăтам ĕмĕрлĕхре Ирландие акăлчансем оккупациленĕ. XVI ĕмĕрте Генри VIII хăйĕн çарне Ирландие кĕртсе ярать.
Британи колонисчĕсем
Ирландие колони тăвас тесе акăлчансем 1160-мĕш çулсенче талпăнма пуçлаççĕ, анчах та анкăл-норман куçса килнĕскерсем вырăнти халăхпа хутшăнса çухалаççĕ. Иккĕмĕш хут Ирландие пăзăнтарас ĕç-пуçра XVI ĕмĕрте акăлчансемшĕн ăнăç тухать. Ирландсене чи вăйлă аркатаканни Кромвель шутланать, вăл 1657 çулта ирландсен нумай çĕрне туртса илсе акăлчансене валеçсе парать, кунта пурăннă çынсем çĕршывăн урăх районĕсене куçса каяççĕ.
Хальхи лару-тăру
Ӗненекенсен чылайăшĕ — католиксем. Ирланд халăхĕ ял хуçалăхĕнче (выльăх-чĕрлĕх ĕрчетесси), пулă ĕç-пуçĕ, промăçлăхĕнче вăй хурать. Çулçӳрев ĕç-хĕлĕ пур.
Этеплĕх
Наци тум-тирĕ
Ирланд халăх тум-тирĕ — чĕркуççине çити апельсин тĕслĕ килт, вăрăм жакет, çухавсăр кĕпе тата берет (çемçе çавра калапак). Тум-тирне çухатнă теме пулать. Ăна мусăкçăсем кăна тăхăнаççĕ.
Апат-çимĕç
Ирланд хушамачĕсем
Ирланд хушамачĕ «О'» тата «Мак» префиксран пуçланать.
Ятра «Мак» е «О» пур пулсан —
Ирландран сире салам.
«О» та, «Мак» та çук —
Ирланд кунта çук.Ҫӑлкуҫри текст(лат.)Per Mac atque O, tu veros cognosis Hibernos:
His duobus demptis, nullus Hibernus adest[1].
«О'» гэл Ó пулса тухать, малтан вăл Ua (hUa) пек илтĕнет, «мăнук», такамăн «несĕлĕ» тени пулать. «Мак» (Mac, Mc, е Ма в хушамат пуçламăшĕнче) «ывăл» тени пулать. «Фитц»- (Fitz) франци fils de фразинчен пулса тухать, унпа нормансем усă курнă, вăл çаплах «ывăл» пĕлтерĕшлĕ.
Асăрхавсем
- ^ Патриция Лайсафт. Банши, Ирланди фольклорĕпе халăплăхĕ. с 23
Вуламалли
- Народы мира (энциклопеди) стр 202-203 ISBN 978-5-373-01057-3
- Ireland p.28 ISBN 1-74104-078-7