Таджиксем

Таджиксем (Тоҷик, تاجيک}} — Tâjîk) — Вăтам Азири тĕп этнос ушкăнĕсенчен пĕри, Таджикистанăн тĕп халăхĕ, Афганистан халăхĕн чылайăшĕ. Раççейре, Пакистанра таджиксен диаспорă йышĕ пысăк. Таджикистанра 6 млн яхăн таджик пурăнать, Афганистанпа Узбекистанра мĕн чухлĕ пирки шанчăклă тĕрĕслĕхсем çук, тĕрлĕ сăнав шутлавĕсем тăрăх вĕсен йышĕ 5 – 8 млн — пĕрринче, 1,5 — 11 млн çынна — тепринче çитме пултарать. Тĕнчере петĕмпе: 16,5 — 28,5 млн çын (çĕршывсем тăрăх тĕплĕ информации — аялларах).

Таджиксен йышĕ:

Узбекистан (тĕрле шутлавсемпе):
1 365 356 е 1 435 873
Афганистан:
9 400 000
Таджикистан:
5 849 331
Иран:
1 100 000
Пакистан:
1 000 000
Германи:
100 000
АПШ:
83 000
Катар:
27 000
Китай (памир чĕлхеллĕ таджиксем — сарăкольсем ?):
21 000

Истори

Пур иран халăхĕсем, çаплах Инди енълĕ дардсем, Нуристан халахĕсем пекех, таджиксем арисен еткерĕсем шутланаççĕ. Таджиксен тымарĕсене Вăтам Азире 4 пин çул каялла пурăннă иран халăхĕсем историнче шыраса тупма пулать.

Этнос

Таджик халăхĕн этногенез пулăмĕсене пирĕн эрăччен 2-мĕш пинлĕх вĕçĕнче— пирĕн эрăччен 1-мĕш пинлĕх пуçламăшĕнче шутлама пуçлаççĕ, ун чухне Вăтам Азине, Евразин çеçенхирĕсене индоиран пĕрлĕхĕн йăхĕсем йышăннă пулнă, кайран вĕсен шутĕнчен иран-чĕлхеллĕ йăхсем уйрăлса тухнă. Перси патшалăхĕнче, Ахеменидсен тапхăренчен пуçласа (пирĕн эрăччен III ĕмĕр), хулари ирансем тата кунти вырăнта пурăнакан йăхсем политика, культура тата тĕн (зороастризм) енĕсемпе "пĕр хуранра шăранса" пĕрлĕхленме тытăнаççĕ. Перси патшалăхĕнче анăç ирансем (персисемпе митисем) пурăннă, вĕсем малалла хальхи перси-чĕлхиллĕ халăхсем — персисем ятпа историне кĕреççĕ, çаплах тухăç ирансем (сăкăтсем, бактрисем, хорезмсем, ытти вак халăхсем), малалла вĕсем перси-чĕлхеллĕ таджиксем пулса тăраççĕ.

Таджик чĕлхи

Тĕплĕнрех Таджик чĕлхи статьяра вуламалла.

Таджиксем перси чĕлхин темиçе диалекчĕсемпе калаçаççĕ, çавăнпа ĕнтĕ Узбекистан-Таджикистан-Афганистан-Иран çыпăçăннă çĕртре диалектлă континуум пулса тăрать. «Таджик чĕлхи» термин неологизм шутланать, ăна XX ĕмĕрĕн 20-мĕш çулĕсенче «Вăтам Азири нацисене пайласа территорисемпе уйăрас» программа тĕллевĕпе шутласа кăларнă.

Вуламалли

• Андреев М. С. "По этнографии таджиков", Ташкент, 1925;
• Бартольд В. В., "Таджики. Исторический очерк", Соч., Т. 2, ч. 1, Мускав, 1963;
• Гафуров Б. Г. "История таджикского народа", Мускав, 1952.
• Гафуров Б. Г. "Таджики". М., 1972;
• История таджикского народа. Т. 1—3, М., 1963—65;
• Кисляков Н. А. К вопросу об этногенезе таджиков // Советская этнография. Т. 6—7, М., 1947;
• Литвинский Б. А. Древние кочевники «Крыши мира». М., 1972;
• Мандельштам А. М. О некоторых вопросах сложения таджикской народности в среднеазиатском междуречье // в сборнике: Советская археология. Т. 20, М., 1954;
• Народы Средней Азии и Казахстана. Т. 1, М., 1962;
• Таджикская ССР. Душанбе, 1974.