Хунсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
|||
1-мĕш йĕрке: | 1-мĕш йĕрке: | ||
{{Халăх |
|||
⚫ | |||
| ячĕ = Хунсем |
|||
| ӳкерчĕк = Hunnen.jpg |
|||
| анлăшĕ = |
|||
| алпусни = Хунсем [[алансем]]пе çапăçаççĕ (Петер Гайгер ӳкерчĕкĕ) |
|||
| архкультура = |
|||
| чĕлхе = [[Хун чĕлхи]]<ref>[http://www.philology.ru/linguistics4/tenishev-97.htm Тенишев Э. Р. Гуннов язык // Языки мира: Тюркские языки. - М., 1997. - С. 52-53]</ref> |
|||
| расă = [[монголоидсем]]<ref>Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.</ref> |
|||
| Тĕн = [[хунсен тĕнĕ]]<ref>Артамонов М. И. История хазар. Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа, 1962.</ref> |
|||
| тăванла = [[хунну]], [[пăлхарсем]], [[утигурсем]], [[кутригурсем]], [[оногурсем]] |
|||
| кĕрет = [[прототĕрĕксем]]<ref>Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. Л.: ЛГУ. 1951. 256 с.</ref> |
|||
| унăн шутĕнче = |
|||
| генезис = [[хунну]], [[укăрсем]], [[сарматсем]]<ref name="Гунны в БСЭ">[http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Гунны/ Гунны в БСЭ]</ref> |
|||
}} |
|||
⚫ | |||
II ĕмĕрте Вăта Азирен куçса килнĕ, IV ĕмĕрсенче [[Уралçи]]нче [тĕрĕксем|тĕрĕк чĕлхиллĕ]] [[хунну]] йăхĕсен тата вырăнти укăрсемпе сарматсен йăх пĕрлешĕвĕ<ref name="Гунны в БСЭ"/>, IV ĕмĕрĕн 70-мĕш çулĕсенче [[Тухăç Европа|Тухăç Европăна]] çĕмĕрсе кĕнĕскерсем. Хунсен патшалăхĕ [[Атăл]]ран [[Рейн]]а çити тытăнса тăнă. [[Аттила]] патша тата çарпуçĕ чухне (V ĕмĕрĕн варри) [[Анăç Рим империйĕ|романсен анăç енне]] туртса илесшĕн кĕрешнĕ. Хунсен тĕп вырнаçăвĕ [[Паннони]]ре пулнă, каярах кунта [[аварсем]], тепĕртакран — [[венгрсем]] вырнаçнă. |
|||
== Истори == |
|||
== Кун-çулĕ == |
|||
Пирĕн эрăччен хунсем [[Монголи]] çеçенхирĕсенче пурăннă. |
Пирĕн эрăччен хунсем [[Монголи]] çеçенхирĕсенче пурăннă. |
||
Хунсем [[Вăтам Ази]]рен [[Çурçĕр Кавказ]]па Меоти (Азов) кӳлли таврашне пирĕн эрăри [[370]]-[[374]]-мĕш çулсенче хăпса тухнă. Вĕсене ун чухне [[Паламар]] патша ертсе пынă. |
Хунсем [[Вăтам Ази]]рен [[Çурçĕр Кавказ]]па Меоти (Азов) кӳлли таврашне пирĕн эрăри [[370]]-[[374]]-мĕш çулсенче хăпса тухнă. Вĕсене ун чухне [[Паламар]] патша ертсе пынă. |
||
9-мĕш йĕрке: | 26-мĕш йĕрке: | ||
{{Хунсен ĕмпĕвĕсем}} |
{{Хунсен ĕмпĕвĕсем}} |
||
== Çавăн пекех |
== Çавăн пекех == |
||
* [[Хĕркке]] — Аттил арăмĕ. |
* [[Хĕркке]] — Аттил арăмĕ. |
||
== Вуламалли == |
|||
== Асăрхавсем == |
|||
{{асăрхавсем}} |
|||
== Каçăсем == |
|||
[[Категори:Хунсем]] |
[[Категори:Хунсем]] |
||
20:21, 11 Нарӑс уйӑхӗн 2013 вӑхӑтри верси
Хунсем | |
Хунсем алансемпе çапăçаççĕ (Петер Гайгер ӳкерчĕкĕ) | |
Чĕлхе | Хун чĕлхи[1] |
---|---|
Расă тĕсĕ | монголоидсем[2] |
Кĕрет | прототĕрĕксем[3] |
Пулса кайни | хунну, укăрсем, сарматсем[4] |
Хунсем, — II—IV ĕмĕрсенче Урал тăрăхĕнче укăр тата сармат йăхĕсенчен пулса тухнă, II ĕмĕрте ку вырăна Китай çеçенхирĕнчен куçнă тĕрĕк чĕлхипе калаçакан хуннусенчен йĕркеленнĕ халăх.
II ĕмĕрте Вăта Азирен куçса килнĕ, IV ĕмĕрсенче Уралçинче [тĕрĕксем|тĕрĕк чĕлхиллĕ]] хунну йăхĕсен тата вырăнти укăрсемпе сарматсен йăх пĕрлешĕвĕ[4], IV ĕмĕрĕн 70-мĕш çулĕсенче Тухăç Европăна çĕмĕрсе кĕнĕскерсем. Хунсен патшалăхĕ Атăлран Рейна çити тытăнса тăнă. Аттила патша тата çарпуçĕ чухне (V ĕмĕрĕн варри) романсен анăç енне туртса илесшĕн кĕрешнĕ. Хунсен тĕп вырнаçăвĕ Паннонире пулнă, каярах кунта аварсем, тепĕртакран — венгрсем вырнаçнă.
Кун-çулĕ
Пирĕн эрăччен хунсем Монголи çеçенхирĕсенче пурăннă.
Хунсем Вăтам Азирен Çурçĕр Кавказпа Меоти (Азов) кӳлли таврашне пирĕн эрăри 370-374-мĕш çулсенче хăпса тухнă. Вĕсене ун чухне Паламар патша ертсе пынă.
Ку хушăра Туранра пурăнакан авалхи чăваш йăхĕсем пурте: чăвашсем те, сăкăтсем те, сăварсем те, массакетсем те, шăхальсем те, уписем те, саккисем те, эссекӳльсем те хунсен уртине кĕнĕ. Çак 374 çултан пуçласа вара Халăхсен Аслă Куçса Кайăвĕ (Великое Переселение Народов) пуçланнă.
"Весь Восток задрожал при внезапно разнесшихся вестях, что от крайних пределов Меотиды, между ледяным Танаидом и свирепыми народами Массагетов, где Александровы запоры сдерживают дикие племена скалами Кавказа, вырвались рои гуннов, которые, летая туда и сюда на быстрых конях, все наполняли резней и ужасом".—
çырать IV — V ĕмĕрсенче пурăннă христиан çыравçи Иероним.
Хунсен ĕмпĕвĕсем |
---|
Атăл | Ирнак | Моте | Пӳçӳйттан | Çиликкат | Çинçипул | Тинĕс | Улат | Хуханье | Эллак | |
Çавăн пекех
- Хĕркке — Аттил арăмĕ.
Вуламалли
Асăрхавсем
- ^ Тенишев Э. Р. Гуннов язык // Языки мира: Тюркские языки. - М., 1997. - С. 52-53
- ^ Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.
- ^ Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. Л.: ЛГУ. 1951. 256 с.
- ^ 1 тата 2 Гунны в БСЭ