Карачай-балкар чĕлхи: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Карачай-палкар
Тăван ячĕ:	къарачай-малкъар тил, таулу тил
Патшалăхсем:	Раççей
Официаллă статус:	Карачай-Черкес Республики, Кабарда-Балкар Республики
Калаçакансен пур йышĕ:	302.748 (халăх çыравĕ, 2002)
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
	Алтай çемьи Тĕрĕк турачĕ Кăпчăк ушкăнĕ Половец-кăпчăк кĕçĕн ушкăнĕ
Çырулăх:	кириллица (карачай-балкар çырулăхĕ), диаспорăн — латиница
Чĕлхе кочĕсем
ISO 639-1:	—
ISO 639-2:	krc
ISO 639-3:	krc
	Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Интерактивная навигация по истории

← Унчченхи тӳрлетӳ Малалли тӳрлетӳ →

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

ВизуальныйВикитекст

Йӗркешерӗн

08:34, 11 Чӳк уйӑхӗн 2013 вӑхӑтри верси

Карачай-балкар (карачай, балкар) чĕлхи (карач.-балк. къарачай-малкъар тил, таулу тил) — тĕрĕк чĕлхисенчен пĕри, карачайсемпе балкарсен тăван чĕлхи. Кăпчак ушкăнне кĕрет.

Карачай-Черкеспе Кабарда-Балкарта, Вăтам Азире, Турцире, Çывăх Тухăç çĕр-шывĕсенче саралнă. Раççейре чĕлхепе калаçакан 303 пин çын (2002 ç халăх çыравĕ) пурăнать.

Тĕп диалектсем: литература - карачай-баксан-чегем («ч»-диалекчĕ) тата тури балкар («ц»-диалекчĕ).

Литература карачай-балкар чĕлхи карачай-баксан-чегем диалекчĕн никĕсĕнчен хунать. Çырулăхĕ 1920-24 çç. арап çырăвĕпе, 1924-36 çç. — латтиницăпа, 1936 çултанпа — кириллицăпа çыхăннă.

Карачай-балкар чĕлхи Карачай-Черкесипе («Карачай-Черкес Республики чĕлхисен» саккунĕ, 1996) Кабарда-Балкар («Кабарда-Палкар Республики чĕлхисен» саккунĕ, 1995) Республикин патшалăх чĕлхисенчен пĕрри шутланать. Пĕрремĕшĕнче вăл карачай (къарачай тил), иккĕмĕшĕнче ăна балкар чĕлхи (малкъар тил) ятпа палăрать.

Вуламалли

Акбаев Ш. Х. Фонетика диалектов карачаево-балкарского языка. Черкесск, 1963.
Алиев У. Б. Синтаксис карачаево-балкарского языка. М., 1973.
Аппаев А. М. Диалекты балкарского языка в их отношении к балкарскому литературному языку. Нальчик, 1960.
Ахматов И. Х. Карачаево-балкарский язык. Синтаксис. Ч. 2. Нальчик, 1992.
Гочиева С. А. Наречия в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 1983.
Грамматика карачево-балкарского литературного языка. Ч. 1. Фонетика и морфология. М., 1979.
Грамматика карачаево-балкарского языка. Под ред. Н. А. Баскакова. Нальчик, 1966.
Грамматика карачаево-балкарского языка. Фонетика. Морфология. Синтаксис. Нальчик, 1976.
Карачаево-барлкарско-русский словарь. Под ред. Э. Р. Тенишева. М., 1965.
Къарачай-малкъар тилни грамматикасы. Нальчик, 1970.
Отаров И. М. Лексикология карачаево-балкарского языка. Нальчик, 1982.
Русско-карачаево-балкарский словарь. Нальчик, 1970.
Толковый словарь карачаево-балкарского языка. Т. 1. Нальчик, 1995.
Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. Черкесск, 1963.
Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование. Черкесск, 1989.
Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразование. Черкесск, 1991.
Хаджилаев Х.-М. И. Очерки карачаево-балкарской лексикологияя. Черкесск, 1970.
Чеченов А. А. Историческая фонетика карачаево-балкарского языка. М., 1996.
Чеченов А. А. Проблемы формирования языка карачаевцев и балкарцев. М., 1996..

Каçăсем

Карачай-палкар-вырăс сăмахсарĕ
Заман — КПР хаçачĕ

Карачай-балкар чĕлхиллĕ сайтсем

Къарачай-Черкес Республика — Карачай-Черкес Республикин хыпарĕсем, сăмахсарсем, литература тĕслĕхĕсем
Karacai Balkar — Турккă сайчĕ, карачай-балкарла, турккăлла тата акăлчанла
Karachay-Малхар — Карачай-балкарла/акăлчанла
Karachay Malxar home page — Австрали сайчĕ, карачай-балкарла/акăлчанла
Millet — Этносăн кун-çулĕпе культури — карачай-балкарла/вырăсла
Silpagarlani Ahmad — Кил страници, карачай-балкар алфавичĕн материалĕсем
www.elbrusoid.org — карачай-балкар порталĕ.

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.

@@ 57-мĕш йĕрке: / 57-мĕш йĕрке: @@
 * [http://kcr.narod.ru/karachayk.html Къарачай-Черкес Республика] — Карачай-Черкес Республикин хыпарĕсем, сăмахсарсем, литература тĕслĕхĕсем
 * [http://www.karachay.com.tr.tc/ Karacai Balkar] — Турккă сайчĕ, карачай-балкарла, турккăлла тата акăлчанла
-* [http://www.geocities.com/karachayli/indexk.html Karachay-Малхар] — Карачай-балкарла/акăлчанла
+* [http://web.archive.org/20010606130617/www.geocities.com/karachayli/indexk.html Karachay-Малхар] — Карачай-балкарла/акăлчанла
 * [http://www.karachay.com/ Karachay Malxar home page] — Австрали сайчĕ, карачай-балкарла/акăлчанла
 * [http://millet.narod.ru/ Millet] — Этносăн кун-çулĕпе культури — карачай-балкарла/вырăсла

п • с • т Тĕрĕк чĕлхисем, чĕлхевĕсем, диалекчĕсем, калаçăвĕсем
пратĕрĕк †
Пăлхар ушкăнĕ	авар (тĕрĕк) †¹ \| пулхар † \| хун †¹ \| хасар †¹ \| чăваш

Авалхи тĕрĕк	авалхи кăркăс (енисей-кăркăс) † \| орхон-енисей (ватă тĕрĕк) \| уйгур рунă (орхон-уйгур) †

Туçи алтай (вар-хĕвелтухăç) ушкăнĕ¹	кăркăс-кăпчак³: кăркăс (çурçĕр кăркăс, ферган-кăпчак (†), кăнтăр кăркăс), кăнтăр алтай (диал.: хăй алтай (ойрот), теленгит, телеут) \| çурçĕр алтай¹: шор челхин кондом диалекчĕ², чулăм челхин анат чулăм диалекчĕ², çурçĕр алтай (диал.: кумандă, челкан) \| тапалар³

Карлук ушкăнĕ	карлук-уйгур: авалхи уйгур †, карахан (карахан-уйгур) †, халаджа (аргу)¹ \| карлук-хорезм: литература çыруллă ватă чĕлхесем — хорезм-тĕрĕк †, чагатай, тĕрĕк чĕлхи †, хальхи — айна ‡, или-тĕрĕк, лобнор ‡¹, узбек, уйгур (çĕнĕ уйгур), хотан², хотон (†) ‡¹, кăнтăр кăркăс — карлук диалекчĕсем²

Кăпчак ушкăнĕ	авалхи кăпчак † \| нухай-кăпчак: алабуга-нухай², аçтăрхан-нухай², казах, каракалпак, нухай, крым тутар чĕлхин çеçенхир диалекчĕ, узбек-нухай (узбек чĕлхин кăпчак диалекчĕсем) ‡², ферган-кăпчак — нухай-кăпчак диалекчĕсем², кăнтăр кăркăс — нухай-кăпчак диалекчĕсем², юртă-нухай² \| атăл-кăпчак: пушкăрт, çĕпĕр-тутар, тутар (диал.: мишер) \| половец-кăпчак: авалхи половец †, караим крым тутар¹ (караим, крым диалекчĕ², крым тутар (литература), крымчак², крым тутар чĕлхин вăтам диалекчĕ, урум (азовçум) — кăпчак пуплевĕсем²), кумăк-карачай-балкар¹ (эрмен-кăпчак †, карачай-балкар, кумăк), мамлюк-кăпчак †

Огуз ушкăнĕ	авалхи огуз † \| печенег †¹ \| салар \| çурçĕр узбек (икан-карабулак) \| хăй огуз: азербайджан (диалектсем) \| айналлу² \| афшар² \| балкан-гагауз \| гагауз \| кашкай² \| осман † \| салчук² \| сири-туркмен² \| сонкор-тĕрĕк \| турккă (диал.: кипр) \| туркмен (диал.: трухмен) \| урум (азовçум) — огуз пуплевĕсем \| хорасан-тĕрĕк (диал.: боджнурди) \| хорезм (ӳспек чĕлхин огуз диалекчĕсем)² \| цалк² \| крым тутар чĕлхин кăнтăр çыранĕн диалекчĕ

Саян (тобас) ушкăнĕ	çеçенхир: кёк-мончак (диал.: мончак, цэнгэл), тăва \| тайга: тухăç тăва, сойот-цатан (диал.: сойот, урянхай, цатан), тофалар

Хакас (кăркăс) ушкăнĕ	сарăк-югур (хара-йогур) \| фуюй-кăркăс \| хакас-алтай: шор чĕлхин мрас диалекчĕ², чулăм чĕлхин вăтам калаçăвĕ², хакас

Якут ушкăнĕ	ака теекен \| о-теекен, çав шутра долган², якут литератури

Çырулăх	орхон-ениçей рунисем \| пăлхар рунисем \| яналиф
Асăрхавсем: ¹ чĕлхе е чĕлхе ушкăнĕн классификацийĕ тавлашуллă, чĕлхе ушкăнĕ гипотезăллă (Терĕк чĕлхисен классификацийĕ пăхăр); ² «чĕлхе» термина уса курни йăнăш («чĕлхе е диалект» проблема пăхăр); ³ кăпчак, пулас; † çухалнă, уйрăлнă е улшăннă чĕлхесем; (†) çухалнă чĕлхесем, пулас; ‡ хутăш чĕлхесем