Йӳçамăш: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

08:42, 1 Нарӑс уйӑхӗн 2016 вӑхӑтри верси

**Элементсен периодла тытăмĕ**
H																	He
Li	Be											B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg											Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr	Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	*	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	**	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

	*	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu
	**	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr

Сĕлтĕлле металсем

Сĕлтĕлле-çĕрле металсем

Йӳçамăш / Oxygenium (Oxygen)(O)
Атом номерĕ	8
Ансат япалалăхăн курăмĕ	Тĕссер тата тутăсăр газ пĕчĕк температурăсенче кăвакрах шĕвек
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	15,9994 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	60 (48) пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	1313,1 (13,61) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[He] 2s² 2p⁴
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	73 пм
Ион радиусĕ	132 (-2e) пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	3,44
Электрод потенциалĕ	0
Оксидлав капашĕсем	-2, −1, 0 ,+1, +2, -½
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	0,00142897 г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	29,4^[1] Дж/(K ·моль)
Ăшăяраслăх	0,027 Вт/(м ·K)
Шăрану температури	54,8 K
Шăраннин пайлавла ăшши	0,444 кДж/моль
Вĕрев температури	90,19 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	3,4099 кДж/моль кДж/моль
Моль калăпăшĕ	14,0 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	моносавăллă
Решетке периочĕ	a=5,403 b=3,429 c=5,086 β=135,53 Å
c/a танлашăнни	—
Дебай температури	155 K

O	8
15,9994
2s²2p⁴
Йӳçамăш

Палăрту ячĕ пулса тухни

Oxygenium («йӳçамăш») грек чĕлхинчен килет, вăл «йӳçе çуратакан» тени пулать; ку вара çак «йӳçек» терминăн малтанхи палăртăвĕпе — оксидпа — çыхăннă.

Тĕпчесе уçнин кун-çулĕ

Официаллă версипе, йӳçамăшне акăлчан химикĕ Джозеф Пристли 1774 çулхи çурлан 1-мĕшĕнче ртутĕн йӳçĕклине герметиклă хупнă савăтра (Пристли çак хăватлă линзă витĕр хĕвел пайăркисене кĕртсе янă пулнă).

2HgO (t)→ 2Hg + O₂↑

Çапах Пристли малтан хăй çĕнĕ ахаль япалалăха уçнине тавçăрса илеймен, хăй шутланă май сывлăш тытăмĕн пĕр пайне тупрăм тенĕ (ăна вăл «дефлогистиленĕ сывлăш» тенĕ). Хăй уçнă пулăма Пристли паллă франс химикне Антуан Лавуазьене пĕлтернĕ.

Çутçанталăкра тĕл пулни

Йӳçамăш — Çĕр çинче пур çĕртре те сарăлнă элемент, çĕр хуппинчи унăн тĕрлĕ хими сыпăнăвĕнчи (тĕпрен илсен силикатсем) шайĕ 47,4 % таран. Тинĕсĕн тата тăварсăр шывĕнче çыхăннă йӳçамăш шучĕ — 88,8 % (йывăрăшĕпе), атмосферăра ирĕклĕ йӳçамăш шучĕ 20,95 % (калăпăшĕпе) çитет. Йӳçамăш элемент çĕр витĕмĕн 1500 ытла сыпăнăвĕн шутне кĕрет.

Изотопӗсем

Тĕп статья: Йӳçамăш изотопĕсем

Асăрхавсем

^ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия. — Мускав: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — 100 000 экз.

Каçăсем

Йӳçамăш шывра ирĕлни Mathcad Application Server
Йӳçамăш, Webelements çинче
Кислород в Популярной библиотеке химических элементов
Кислород. Производство и получение кислорода
Чистый воздух. Пирĕн ырлăх-хисеплĕх.

[ХЭ-1] Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия. — Мускав: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — 100 000 экз.

[1]

@@ 1-мĕш йĕрке: / 1-мĕш йĕрке: @@
 {{Элементсен периодикăллă системи2}}
-{{Хими элеменчĕ|Йӳçлĕк / Oxygenium (Oxygen)(O)|8|Тĕссер тата тутăсăр газ <br />пĕчĕк температурăсенче <br />кăвакрах шĕвек|15,9994|60 (48)|1313,1 (13,61)|[He]&nbsp;2s<sup><nowiki>2</nowiki></sup>&nbsp;2p<sup>4</sup>|73|132 (-2e)|3,44|0|-2, −1, 0 ,+1, +2, -½|0,00142897|29,4<ref name="ХЭ">{{кĕнеке
+{{Хими элеменчĕ|Йӳçамăш / Oxygenium (Oxygen)(O)|8|Тĕссер тата тутăсăр газ <br />пĕчĕк температурăсенче <br />кăвакрах шĕвек|15,9994|60 (48)|1313,1 (13,61)|[He]&nbsp;2s<sup><nowiki>2</nowiki></sup>&nbsp;2p<sup>4</sup>|73|132 (-2e)|3,44|0|-2, −1, 0 ,+1, +2, -½|0,00142897|29,4<ref name="ХЭ">{{кĕнеке
 |автор          = Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.)
+|пуçелĕк        = Химическая энциклопедия
-|часть          =
+|вырăн          = Мускав
-|заглавие       = Химическая энциклопедия: в 5 т.
-|оригинал       =
-|ссылка         =
-|ответственный  =
-|издание        =
-|место          = Москва
 |издательство   = Советская энциклопедия
-|год            = 1990
+|çул            = 1990
 |том            = 2
 |страницы       = 387
 |страниц        = 671
-|серия          =
+|сери           =
 |isbn           =
 |тираж          = 100 000
 }}
-</ref>|0,027|54,8|0,444|90,19|3,4099 кДж/моль|14,0|моноклинлă||22=a=5,403 b=3,429 c=5,086 β=135,53||23=—|155 }}
+</ref>|0,027|54,8|0,444|90,19|3,4099 кДж/моль|14,0|моносавăллă||22=a=5,403 b=3,429 c=5,086 β=135,53||23=—|155 }}
 {|  style="text-align: left; background-color: green; width: 100px; height: 100px;" border="0" cellpadding="4" cellspacing="0"
@@ 28-мĕш йĕрке: / 23-мĕш йĕрке: @@
 |  colspan="2" | '''2s<sup>2</sup>2p<sup>4</sup>'''
 |-  style="color: rgb(255, 255, 255);" align="center"
-|  colspan="2" | <big>'''Йӳçлĕк'''</big>
+|  colspan="2" | <big>'''Йӳçамăш'''</big>
 |}
 <!--Название|Атомный номер| Внешний вид|Атомный вес|Радиус атома|Энергия ионизации|Электронная конфигурация|Ковалентный радиус|Радиус иона|Электроотрицательность|Электродный потенциал|Степени окисления|Плотность|Удельная теплоёмкость|Теплопроводность|Температура плавления|Теплота плавления|Температура кипения|Теплота испарения|Молярный объём|Структура решётки|Период решётки|Отношение c/a|Температура Дебая-->
 == Палăрту ячĕ пулса тухни ==
-Oxygenium («кислород») [[грек чĕлхи]]нчен килет, вăл «йӳçĕке çуратакан» тени пулать; ку вара çак «[[кислота]]» терминăн малтанхи палăртăвĕпе — [[оксид]]па — çыхăннă.
+Oxygenium («йӳçамăш») [[грек чĕлхи]]нчен килет, вăл «йӳçе çуратакан» тени пулать; ку вара çак «[[йӳçек]]» терминăн малтанхи палăртăвĕпе — [[оксид]]па — çыхăннă.
-== Тĕпчесе уçнин историйĕ ==
+== Тĕпчесе уçнин кун-çулĕ ==
+Официаллă версипе, йӳçамăшне акăлчан химикĕ [[Джозеф Пристли]] [[1774]] çулхи [[çурла, 1|çурлан 1-мĕшĕнче]] [[ртутĕн йӳçĕкли (II)|ртутĕн йӳçĕклине]] герметиклă хупнă савăтра (Пристли çак  хăватлă линзă витĕр хĕвел пайăркисене кĕртсе янă пулнă).
-Официаллă версипе, йӳçлĕке акăлчан химикĕ [[Джозеф Пристли]] [[çурла, 1]] [[1774]] [[ртутĕн йӳçĕкли (II)|ртутĕн йӳçĕклине]] герметиклă хупнă савăтра  (Пристли çак  хăватлă линзă витĕр хĕвел пайăркисене кĕртсе янă пулнă).
 <DIV style="margin-left:3em;">2HgO (t)→ 2Hg + O<sub>2</sub>↑</DIV>
-Çапах Пристли малтан хăй çĕнĕ ахаль япала уçнине тавçăрса илеймен, хăй шутланă май сывлăш тытăмĕн пĕр пайне тупрăм тенĕ (ăна вăл «дефлогистиленĕ сывлаш» тенĕ). Хăй уçнă пулăма Пристли паллă франци химикне [[Антуан Лавуазье]]не пĕлтернĕ.
+Çапах Пристли малтан хăй çĕнĕ ахаль япалалăха уçнине тавçăрса илеймен, хăй шутланă май сывлăш тытăмĕн пĕр пайне тупрăм тенĕ (ăна вăл «дефлогистиленĕ сывлăш» тенĕ). Хăй уçнă пулăма Пристли паллă франс химикне [[Антуан Лавуазье]]не пĕлтернĕ.
-== Çутçанталăкра вырăнĕ ==
+== Çутçанталăкра тĕл пулни ==
-Йӳçлĕк — [[Çĕр]] çинче пур çĕртре те сарăлнă элемент, ҫӗр хуппинчи ун тĕрлĕ хими сыпăнăвĕнчи (тĕпрен илсен силикатсем) шайĕ 47,4 % таран. [[Тинĕс|Тинĕсĕн]] тата тăварсăр шывĕнче çыхăннă йӳçлĕк шучĕ — 88,8 % (йывăрăшĕпе), [[Çĕр атмосфери|атмосферăра]] ирĕк йӳçлĕк шучĕ 20,95 % (калăпăшĕпе) çитет. Йӳçлĕк элеменчĕ çĕр витĕмĕн 1500 ытла сыпăнăвесен шутне кĕрет.
+Йӳçамăш — [[Çĕр]] çинче пур çĕртре те сарăлнă элемент, çĕр хуппинчи унăн тĕрлĕ хими сыпăнăвĕнчи (тĕпрен илсен силикатсем) шайĕ 47,4 % таран. [[Тинĕс|Тинĕсĕн]] тата тăварсăр шывĕнче çыхăннă йӳçамăш  шучĕ — 88,8 % (йывăрăшĕпе), [[Çĕр атмосфери|атмосферăра]] ирĕклĕ йӳçамăш шучĕ 20,95 % (калăпăшĕпе) çитет. Йӳçамăш элемент çĕр витĕмĕн 1500 ытла сыпăнăвĕн шутне кĕрет.
-==Изотопӗсем==
+== Изотопӗсем ==
-{{main|Йӳçлĕк изотопĕсем}}
+{{main|Йӳçамăш изотопĕсем}}
+== Асăрхавсем ==
-== Асăрхатарарусем ==
 {{асăрхавсем}}
 == Каçăсем ==
-[http://twt.mpei.ac.ru/MAS/Worksheets/Chem/HCh_Lurie_Tab_7_313.mcd Растворимость кислорода в воде]Mathcad Application Server
+* [http://twt.mpei.ac.ru/MAS/Worksheets/Chem/HCh_Lurie_Tab_7_313.mcd Йӳçамăш шывра ирĕлни] Mathcad Application Server
-* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/key.html Кислород, Webelements çинче]
+* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/key.html Йӳçамăш, Webelements çинче]
 * [http://n-t.ru/ri/ps/pb008.htm Кислород в Популярной библиотеке химических элементов]
 * [http://www.grasys.ru Кислород. Производство и получение кислорода]