Чӑваш алфавичӗ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Статьяна йăлтах пушатрĕ Тэг: тасатасси |
|||
1-мĕш йĕрке: | 1-мĕш йĕрке: | ||
[[Ӳкерчĕк:PT Serif cyrillic and latin letters difference.svg|мини]] |
|||
'''Чăваш алфавичĕ''' ({{lang-ru|чувашский алфавит}}) - авалхи тата хальхи [[чăваш çырăвĕ|чăваш çырăвĕнче]] сасăсене палăртма шутласа кăларнă тата усă курнă алфавитсен пĕрлехи ячĕ. |
|||
Тĕрлĕ тапхăрта шутласа кăларнă алфавитсем: |
|||
* [[руна чăваш алфавичĕ]]; |
|||
* [[арап графиллĕ чăваш алфавичĕ]]; |
|||
* кириллица чăваш алфавичĕ; |
|||
* латинница чăваш алфавичĕ. |
|||
==Кириллица чăваш алфавичĕ== |
|||
Паянхи кун [[Раççей Федерацийĕ]]нче чăваш чĕлхи валли [[кириллица]] тăрăх тунă алфавит официаллă шутланать. |
|||
Чăваш чĕлхин 37 [[сасă палли]]ллĕ хальхи кириллица алфавичĕпе [[1949]] çултанпа усă кураççĕ. Ăна [[ватă славян азбуки]]нчен пулса тухнă [[вырăс алфавичĕ]]н никĕсĕпе туса хунă. |
|||
Хальхи чăваш алфавичĕ: |
|||
{{чăваш алфавичĕ}} |
|||
=== Кун-çулĕ === |
|||
{| class="wikitable" style="text-align:center;" |
|||
|+ Чăваш сăмахĕсене çырнă чухне усă курмалли кириллица сасă паллисен таблиц (фонетика транскрипципе)<ref>{{статья |
|||
| автор = Н. П. Петров |
|||
| пуçелĕк = Чăваш алфавичĕ |
|||
| каçă = |
|||
| чĕлхе = |
|||
| кăларăм авторĕ = |
|||
| кăларăм = Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР |
|||
| тĕс = |
|||
| вырăн = М. |
|||
| издательство = «Наука» |
|||
| çул = 1972 |
|||
| том = |
|||
| страницăсем = 199—201 |
|||
| isbn = |
|||
}}</ref> |
|||
|- style="background:#eee;" |
|||
! width="120" | Авторĕ паллă мар<br />1769 çул |
|||
! width="120" | Н. И. Золотницкий<br />1867 çул |
|||
! width="120" | И. Я. Яковлев<br />В. А. Белилин<br />1872 çул |
|||
! width="120" | И. Я. Яковлев<br />В. А. Белилин<br />1872 çул |
|||
! width="120" | И. Я. Яковлев<br />1873 çул |
|||
! width="120" | Н. И. Ашмарин<br />1910 çул |
|||
! width="120" | <br />1949 çултанпа |
|||
! width="120" | Фонетика транскрипцийĕ<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA Wikipedia:IPA</ref><ref>[http://www.omniglot.com/writing/chuvash.htm Omniglot — writing systems and languages of the world. Chuvash language and alphabet]</ref> |
|||
! width="120" | Тĕслĕхсем |
|||
|- |
|||
| А а |
|||
| А а |
|||
| А а |
|||
| А а |
|||
| А а |
|||
| А а |
|||
| А а |
|||
| [ a ] |
|||
| ала |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ъ ъ |
|||
| Ъ ъ |
|||
| Ӑ ӑ |
|||
| Ӑ ӑ |
|||
| Ӑ ӑ |
|||
| [ ə ] |
|||
| ăшă |
|||
|- |
|||
| Б б |
|||
| Б б |
|||
| Б б |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Б б |
|||
| [ b ]<br />[ p̬ ] (b) |
|||
| баобаб<br /> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Б̀ б̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| *[ bʲ ]<br />*[ p̬ʲ ] (bʲ) |
|||
| <br /> |
|||
|- |
|||
| В в |
|||
| В в |
|||
| В в |
|||
| В в |
|||
| В в |
|||
| В в |
|||
| В в |
|||
| [ ʋ ]<br />[ ʋː ] |
|||
| ăвă<br />ăвăн |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| В̀ в̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| *[ ʋʲ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| G g |
|||
| Г г |
|||
| Г г |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Г г |
|||
| [ g ] (k̬) |
|||
| газ |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Г̀ г̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [k̬ʲ] (gʲ) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Г г |
|||
| Г̇ г̇ |
|||
| Ҕ ҕ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [ x̬ ] (ɣ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_velar_fricative ɣ]</ref>) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ҕ̀ ҕ̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [ x̬ʲ ] (ɣʲ) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Д д |
|||
| Д д |
|||
| Д д |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Д д |
|||
| [ t̬ ] (d) |
|||
| домен |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Д̀ д̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [ t̬ʲ ] (dʲ) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| [ je ]<br />[ʲe] |
|||
| евĕк<br /> |
|||
|- |
|||
| IÔ |
|||
| Йо |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ёё |
|||
|[jo]<br />[ʲo] |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ь ь |
|||
| Ь ь |
|||
| Ӗ ӗ |
|||
| Ӗ ӗ |
|||
| Ӗ ӗ |
|||
| [ɘ] (ɘ~ø) |
|||
| ӗҫ |
|||
|- |
|||
| Жж |
|||
| Жж |
|||
| Жж |
|||
| |
|||
| |
|||
| Жж |
|||
| Жж |
|||
| [ ʂ̬ ] (ʐ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_retroflex_fricative ʐ]</ref>) |
|||
| журнал |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ж̀ж̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [ ʂ̬ʲ ] (ʐʲ) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Зз |
|||
| Зз |
|||
| Зз |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Зз |
|||
| [ s̬ ] (z) |
|||
| завод, зоопарк |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| З̀з̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| *[ s̬ʲ ] (zʲ) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ии |
|||
| Ии |
|||
| Ии |
|||
| Ии |
|||
| Ии |
|||
| Ии |
|||
| Ии |
|||
| [ i ]<br />[ ɨ ] |
|||
| ир<br />савни, грамматика |
|||
|- |
|||
| Іі |
|||
| Ii |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Іі |
|||
| |
|||
| [ ɨ ] |
|||
| революци |
|||
|- |
|||
| Йй |
|||
| Йй |
|||
| Йй |
|||
| Jj |
|||
| Йй |
|||
| Йй |
|||
| Йй |
|||
| [ j ]<br />[ jː ] |
|||
| йăва, ейĕл<br />ийя |
|||
|- |
|||
| Кк |
|||
| Кк |
|||
| Кк |
|||
| Кк |
|||
| Кк |
|||
| Кк |
|||
| Кк |
|||
| [ k ]<br />[ kː ]<br />[ kʲ ] (c)<br />[ kʲː ]<br />[ k̬ ] (g)<br />[ k̬ʲ ] (gʲ, ɟ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_palatal_plosive ɟ]</ref>) |
|||
| кăк<br />акка<br />кĕрĕк<br />лекке<br />ака<br />пĕкĕ |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| К̀к̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [ kʲ ] (c) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Лл |
|||
| Лл |
|||
| Лл |
|||
| Лл |
|||
| Лл |
|||
| Лл |
|||
| Лл |
|||
| [ l ]<br />[ lː ]<br />[ lʲ ]<br />[ lʲː ] |
|||
| лайăх, ала<br />аллă<br />выля<br />иллюминатор |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Л̀л̀ |
|||
| Ԡԡ |
|||
| Ԡԡ |
|||
| Ԡԡ |
|||
| |
|||
| [ lʲ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Мм |
|||
| Мм |
|||
| Мм |
|||
| Мм |
|||
| Мм |
|||
| Мм |
|||
| Мм |
|||
| [ m ]<br />[ mː ] |
|||
| мăйăр, ама<br />амма |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| М̀м̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| *[ mʲ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Нн |
|||
| Нн |
|||
| Нн |
|||
| Нн |
|||
| Нн |
|||
| Нн |
|||
| Нн |
|||
| [ n ]<br />[ nː ]<br />[ nʲ ] (ɲ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Palatal_nasal ɲ]</ref>)<br />[ nʲː ] |
|||
| наян, ана<br />вуннă<br />ĕне<br />анне |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Н̀н̀ |
|||
| Ԣԣ |
|||
| Ԣԣ |
|||
| Ԣԣ |
|||
| |
|||
| [ nʲ ] (ɲ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Palatal_nasal ɲ] </ref>) |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Оо |
|||
| Oo |
|||
| Оо |
|||
| Оо |
|||
| Оо |
|||
| Оо |
|||
| Оо |
|||
| [ o ] |
|||
| океан |
|||
|- |
|||
| ЬÔ |
|||
| Öö |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ӧӧ |
|||
| |
|||
| [ ø ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Пп |
|||
| Пп |
|||
| Пп |
|||
| Пп |
|||
| Пп |
|||
| Пп |
|||
| Пп |
|||
| [ p ]<br />[ pː ]<br />[ p̬ ] (b) |
|||
| пăр<br />аппа<br />апат |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| П̀п̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| *[ pʲ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Рр |
|||
| Рр |
|||
| Рр |
|||
| Рр |
|||
| Рр |
|||
| Рр |
|||
| Рр |
|||
| [ r ]<br />[ rː ] |
|||
| ара<br />пĕрре |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Р̀ р̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| Þ þ |
|||
| |
|||
| [ rʲ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| С с |
|||
| С с |
|||
| С с |
|||
| С с |
|||
| С с |
|||
| С с |
|||
| С с |
|||
| [ s ]<br />[ s̬ ] (z)<br />[ sː ] |
|||
| сас, ăс<br />асам, усă<br />ассă |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| С̀ с̀ |
|||
| Ҫ ҫ |
|||
| Ҫ ҫ |
|||
| Ҫ ҫ |
|||
| Ҫ ҫ |
|||
| [ ɕ ]<br />[ ɕː ] <br />[ ɕ̬ ] |
|||
| çӳç<br />виççĕ<br />уçă |
|||
|- |
|||
| Тт |
|||
| Тт |
|||
| Тт |
|||
| Тт |
|||
| Тт |
|||
| Тт |
|||
| Тт |
|||
| [ t ]<br />[ tː ]<br />[ tʲ ]<br />[ t̬ʲ ] (dʲ)<br />[ tʲː ]<br />[ t̬ ] (d) |
|||
| тыт<br />паттăр<br />тив, тевет<br />вĕтĕ<br />тетте<br />атă |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Т́т́ |
|||
| Ťт̌ |
|||
| Ťт̌ |
|||
| Ťт̌ |
|||
| |
|||
| [ tʲ ]<br />[ t̬ʲ ] |
|||
| <br /> |
|||
|- |
|||
| У у |
|||
| У у |
|||
| У у |
|||
| У у |
|||
| У у |
|||
| У у |
|||
| У у |
|||
| [ u ] |
|||
| усă |
|||
|- |
|||
| |
|||
| Ӳ Ӳ |
|||
| |
|||
| Ӳ ӳ |
|||
| Ӳ ӳ |
|||
| Ӳ ӳ |
|||
| Ӳ ӳ |
|||
| [ y ] |
|||
| ӳс |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ӱ ӱ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [ y ] |
|||
| ӳс |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ф ф |
|||
| Ф ф |
|||
| |
|||
| Ф ф |
|||
| Ф ф |
|||
| [ f ]<br />[ f̬ ] (v) |
|||
| штраф<br />шкафа |
|||
|- |
|||
| Х х |
|||
| Х х |
|||
| Х х |
|||
| Х х |
|||
| Х х |
|||
| Х х |
|||
| Х х |
|||
| [ x ]<br />[ xː ]<br />[ xʲ ]<br />[ xʲː ]<br />[ x̬ ] (ɣ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_velar_fricative ɣ]</ref>)<br />[ x̬ʲ ] (ɣʲ) |
|||
| хух<br />аххан<br />хевте<br />ĕххĕм<br />ахах<br />мехел |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Х̀ х̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| [xʲ]<br />[ xʲ ] (ɣʲ) |
|||
| <br /> |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ц ц |
|||
| [ ʦ ]<br />[ ʦː ]<br />[ ʦ̬ ] (ʣ) |
|||
| цирк<br />революци<br />абзацĕ |
|||
|- |
|||
| Ч ч |
|||
| Чч |
|||
| Т́т́ |
|||
| Ꚋ ꚋ |
|||
| Ꚋ ꚋ |
|||
| Ч ч |
|||
| Ч ч |
|||
| [ ʨ ]<br />[ ʨː ]<br />[ ʨ̬ ] (ʥ) |
|||
| чун<br />каччă<br />ача |
|||
|- |
|||
| Дч дч |
|||
| |
|||
| Д́ д́ |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ђ ђ |
|||
| |
|||
| [ ʨ̬ ] (ʥ) |
|||
| ача |
|||
|- |
|||
| Ш ш |
|||
| Ш ш |
|||
| Ш ш |
|||
| Ш ш |
|||
| Ш ш |
|||
| Ш ш |
|||
| Ш ш |
|||
| [ ʂ ]<br />[ ʂː ]<br />[ ʂ̬ ] (ʐ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_retroflex_fricative ʐ]</ref>) |
|||
| шăршлă<br />ăшши<br />ăшă, лаша |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ш̀ш̀ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| *[ ʂʲ ], |
|||
| |
|||
|- |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Щ щ |
|||
| [ ʂʨ ]<br />[ ɕ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| ъ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| ъ |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ы ы |
|||
| Ы ы |
|||
| Ы ы |
|||
| Ы ы |
|||
| Ы ы |
|||
| Ы ы |
|||
| Ы ы |
|||
| [ ɯ ]<br />[ ɨ ] |
|||
| ырă<br />çын |
|||
|- |
|||
| ь |
|||
| ь |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| ь |
|||
| [ ʲ ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ѣ ѣ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Э э |
|||
| Э э |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Е е |
|||
| Э э |
|||
| [ e ]<br />[ ɛ ] |
|||
| этем, элем<br /> |
|||
|- |
|||
| Ю ю |
|||
| Ю ю |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Ю ю |
|||
| [ ju ]<br />[ ʲu ]<br />[ u ] |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Я я |
|||
| Я я |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| Яя |
|||
| [ ja ]<br />[ ʲa ]<br />[ a ] |
|||
| |
|||
|} |
|||
== Латинница чăваш алфавичĕ == |
|||
== Арап графииллĕ чăваш алфавичĕ == |
|||
{{also|Пăлхар чĕлхи}} |
|||
[[Ӳкерчĕк:Ashmarin N. I. Bolgar and Chuvash Page 103.gif|thumb|200px|right|Н. И. Ашмарин 1902 çулта кăларнă «Болгары и чуваши» кĕнеке 103-мĕш страницин ӳкерчĕкĕ<ref>[http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Казань: Типо-литографiя Императорскаго Университета, 1902 г.]</ref>]] |
|||
[[Атăлçи Пăлхар|Кĕмĕл Пăлхар]] тапхăрĕнче чăвашсем, уйрăмах мăсăльмансем хушшинче, арап графики никĕсĕпе йĕркеленĕ çырулăх анлă саралнă пулнă. Вилтăпра чулĕ çине [[арап графики]]пе пăлхарла çырнă<ref>[http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Казань: Типо-литографiя Императорскаго Университета, 1902 г.]</ref><ref>[http://gov.cap.ru/hierarhy_cap.asp?page=./86/3743//1046 Иванов В. П., Николаев В. В., Димитриев В. Д. Чуваши: этническая история и традиционная культура. — Чебоксары: ДИК, 2000.]</ref> (таблицăна диалектла тата çыхăннулла вариантсене те кĕртме тăрашнă): |
|||
{| class="wikitable" border="1" |
|||
|- |
|||
!width="100"|[[Пăлхар чĕлхи|пăлхарла]] сăмах |
|||
!width="100"|Тĕслĕхлĕ транслитераци |
|||
!width="125"|Хальхи [[Чăваш чĕлхи|чăваш]] аналогĕ |
|||
!width="125"|Хальхи [[Тутар чĕлхи|тутар]] аналогĕ |
|||
!width="100"|Сăмах пĕлтерĕшĕ |
|||
|- |
|||
| ﻫﻴﺮ |
|||
| хир |
|||
| хĕр |
|||
| кыз |
|||
| дочь, девушка |
|||
|- |
|||
| ﺍﻭﻝ |
|||
| авл |
|||
| ывăл |
|||
| ул |
|||
| сын |
|||
|- |
|||
| ﺁﻳﺢ |
|||
| айх |
|||
| уйăх (ойăх) |
|||
| ай |
|||
| месяц |
|||
|- |
|||
| ﺟﺎﻝ |
|||
| джал |
|||
| çул (çол, ~кăçал) |
|||
| ел |
|||
| год |
|||
|- |
|||
| ﺗﻮﺍﺗﻮ، ﺗﻮﺍﺗﺔ |
|||
| туату, туата |
|||
| тăват(ă), тват |
|||
| дүрт |
|||
| четыре |
|||
|- |
|||
| ﺁﻟﻄﻰ، ﺁﻟﻂ |
|||
| алты, алт |
|||
| улт(ă), олт(ă) |
|||
| алты |
|||
| шесть |
|||
|- |
|||
| ﺟﻴﺎﺕ، ﺟﺘﻰ |
|||
| джиат, дж-ти |
|||
| çич(ĕ) |
|||
| җиде |
|||
| семь |
|||
|- |
|||
| ﺳﻜﺮ |
|||
| с-к-р |
|||
| сак(к)ăр |
|||
| сигез |
|||
| восемь |
|||
|- |
|||
| ﻃﺤﻮﺭ، ﻃﺤﺮ |
|||
| т-хур, т-х-р |
|||
| тăх(х)ăр |
|||
| тугыз |
|||
| девять |
|||
|- |
|||
| ﻭﺍﻥ |
|||
| ван |
|||
| вун(ă), вон(ă) |
|||
| ун |
|||
| десять |
|||
|- |
|||
| ﺟﻴﺮﻳﻢ، ﺟﺮﻡ |
|||
| джирим, дж-р-м |
|||
| çирĕм |
|||
| егерме |
|||
| двадцать |
|||
|- |
|||
| ﻭﻭﻃﺮ |
|||
| вут-р |
|||
| вăтăр |
|||
| утыз |
|||
| тридцать |
|||
|- |
|||
| ﺟﻮﺭ |
|||
| джур |
|||
| çĕр |
|||
| йөз |
|||
| сто |
|||
|} |
|||
==Рунă чăваш алфавичĕ== |
|||
{{also|Авалхи тĕрĕк рунисем|Пăлхар рунисем}} |
|||
[[Ӳкерчĕк:Kubrats ring.jpg|thumb|150px|right|[[Кубрат]]ăн çĕрри]] |
|||
Авалхи чăваш рунă алфавичĕ авалхи тĕрĕк тата авалхи пăлхар рунă алфавичĕсемпе тăван пулать, вĕсемпе чăвашсем [[XIX ĕмĕр]]ченех усă курнă. |
|||
== Чăваш алфавичĕн транслитерацийĕ == |
|||
Вĕсене пĕр чăваш алфавитĕнчен тепĕрне «куçару» йĕрки: рунăран кириллицăна, кириллицăран латиницăна |
|||
=== Чăваш алфавичĕн кириллицăран латиницăна куçаракан транслитераци === |
|||
{| class="wikitable" style="text-align:center;" |
|||
|+ Чăваш алфавичĕн транслитерацийĕ<ref>[http://transliteration.eki.ee/pdf/Chuvash.pdf Transliteration of Chuvash writing system]</ref> |
|||
|- style="background:#eee;" |
|||
! colspan=2 | Кириллица |
|||
! KNAB<br />1995 |
|||
! ALA-LC<br />1997 |
|||
! Allworth<br />1971 |
|||
! colspan=2 | ISO 9<br />А системи |
|||
! colspan=2 | ISO 9<br />Б системи |
|||
! colspan=4 | Юникод |
|||
! Название |
|||
|- style="background:#eee;" |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! |
|||
! colspan=2 | Hex |
|||
! colspan=2 | Dec |
|||
! |
|||
|- |
|||
| А |
|||
| а |
|||
| a |
|||
| a |
|||
| a |
|||
| A |
|||
| a |
|||
| A |
|||
| a |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ӑ |
|||
| ӑ |
|||
| ä |
|||
| ă |
|||
| ă |
|||
| Ă |
|||
| ă |
|||
| A` |
|||
| a` |
|||
| 102 |
|||
| 103 |
|||
| |
|||
| |
|||
| a breve |
|||
|- |
|||
| Б |
|||
| б |
|||
| b |
|||
| b |
|||
| b |
|||
| B |
|||
| b |
|||
| B |
|||
| b |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| В |
|||
| в |
|||
| v |
|||
| v |
|||
| v |
|||
| V |
|||
| v |
|||
| V |
|||
| v |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Г |
|||
| г |
|||
| g |
|||
| g |
|||
| g |
|||
| G |
|||
| g |
|||
| G |
|||
| g |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Д |
|||
| д |
|||
| d |
|||
| d |
|||
| d |
|||
| D |
|||
| d |
|||
| D |
|||
| d |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Е |
|||
| е |
|||
| ye-, -e- |
|||
| e |
|||
| e, je |
|||
| E |
|||
| e |
|||
| E |
|||
| e |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ё |
|||
| ё |
|||
| yo |
|||
| ë |
|||
| ë |
|||
| Ë |
|||
| ë |
|||
| Yo |
|||
| yo |
|||
| 00CB |
|||
| 00EB |
|||
| 203 |
|||
| 235 |
|||
| e diaeresis |
|||
|- |
|||
| Ӗ |
|||
| ӗ |
|||
| ĕ |
|||
| ĕ |
|||
| ö |
|||
| Ӗ |
|||
| ĕ |
|||
| E` |
|||
| e` |
|||
| 114 |
|||
| 115 |
|||
| |
|||
| |
|||
| e breve |
|||
|- |
|||
| Ж |
|||
| ж |
|||
| zh |
|||
| zh |
|||
| ž |
|||
| Ž |
|||
| ž |
|||
| Zh |
|||
| zh |
|||
| 017D |
|||
| 017E |
|||
| 381 |
|||
| 382 |
|||
| z caron |
|||
|- |
|||
| З |
|||
| з |
|||
| z |
|||
| z |
|||
| z |
|||
| Z |
|||
| z |
|||
| Z |
|||
| z |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| И |
|||
| и |
|||
| i |
|||
| i |
|||
| i |
|||
| I |
|||
| i |
|||
| I, I` |
|||
| i, i` |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Й |
|||
| й |
|||
| y |
|||
| ĭ |
|||
| j |
|||
| J |
|||
| j |
|||
| J |
|||
| j |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| К |
|||
| к |
|||
| k |
|||
| k |
|||
| k |
|||
| K |
|||
| k |
|||
| K |
|||
| k |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Л |
|||
| л |
|||
| l |
|||
| l |
|||
| l |
|||
| L |
|||
| l |
|||
| L |
|||
| l |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| М |
|||
| м |
|||
| m |
|||
| m |
|||
| m |
|||
| M |
|||
| m |
|||
| M |
|||
| m |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Н |
|||
| н |
|||
| n |
|||
| n |
|||
| n |
|||
| N |
|||
| n |
|||
| N |
|||
| n |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| О |
|||
| о |
|||
| o |
|||
| o |
|||
| o |
|||
| O |
|||
| o |
|||
| O |
|||
| o |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| П |
|||
| п |
|||
| p |
|||
| p |
|||
| p |
|||
| P |
|||
| p |
|||
| P |
|||
| p |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Р |
|||
| р |
|||
| r |
|||
| r |
|||
| r |
|||
| R |
|||
| r |
|||
| R |
|||
| r |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| С |
|||
| с |
|||
| s |
|||
| s |
|||
| s |
|||
| S |
|||
| s |
|||
| S |
|||
| s |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ҫ |
|||
| ҫ |
|||
| s' |
|||
| ś |
|||
| ś |
|||
| Ş |
|||
| ş |
|||
| S` |
|||
| s` |
|||
| 015E |
|||
| 015F |
|||
| |
|||
| |
|||
| s cedilla |
|||
|- |
|||
| Т |
|||
| т |
|||
| t |
|||
| t |
|||
| t |
|||
| T |
|||
| t |
|||
| T |
|||
| t |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| У |
|||
| у |
|||
| u |
|||
| u |
|||
| u |
|||
| U |
|||
| u |
|||
| U |
|||
| u |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ӳ |
|||
| ӳ |
|||
| ü |
|||
| u̇ |
|||
| ü |
|||
| Ű |
|||
| ű |
|||
| U` |
|||
| u` |
|||
| 170 |
|||
| 171 |
|||
| |
|||
| |
|||
| u double acute, u hungarumlaut |
|||
|- |
|||
| Ф |
|||
| ф |
|||
| f |
|||
| f |
|||
| f |
|||
| F |
|||
| f |
|||
| F |
|||
| f |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Х |
|||
| х |
|||
| kh |
|||
| kh |
|||
| h |
|||
| H |
|||
| h |
|||
| X |
|||
| x |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ц |
|||
| ц |
|||
| ts |
|||
| t͡s |
|||
| c |
|||
| C |
|||
| c |
|||
| Cz, C |
|||
| cz, c |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ч |
|||
| ч |
|||
| ch |
|||
| ch |
|||
| č |
|||
| Č |
|||
| č |
|||
| Ch |
|||
| ch |
|||
| 010C |
|||
| 010D |
|||
| 268 |
|||
| 269 |
|||
| c caron (háček) |
|||
|- |
|||
| Ш |
|||
| ш |
|||
| sh |
|||
| sh |
|||
| š |
|||
| Š |
|||
| š |
|||
| Sh |
|||
| sh |
|||
| 160 |
|||
| 161 |
|||
| 352 |
|||
| 353 |
|||
| s caron (háček) |
|||
|- |
|||
| Щ |
|||
| щ |
|||
| shch |
|||
| shch |
|||
| šč |
|||
| Ŝ |
|||
| ŝ |
|||
| Shh |
|||
| shh |
|||
| 015C |
|||
| 015D |
|||
| 348 |
|||
| 349 |
|||
| s circumflex |
|||
|- |
|||
| Ъ |
|||
| ъ |
|||
| |
|||
| `` |
|||
| `` |
|||
| colspan="2" | `` |
|||
| colspan="2" | `` |
|||
| colspan="2" | 02BA |
|||
| colspan="2" | 698 |
|||
| модифицирующий 2-ой штрих |
|||
|- |
|||
| Ы |
|||
| ы |
|||
| ï |
|||
| y |
|||
| y |
|||
| Y |
|||
| y |
|||
| Y` |
|||
| y` |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
| Ь |
|||
| ь |
|||
| ` |
|||
| ` |
|||
| ', j |
|||
| colspan="2" | ` |
|||
| colspan="2" | ` |
|||
| colspan="2" | 02B9 |
|||
| colspan="2" | 697 |
|||
| модифицирующий 1-й штрих |
|||
|- |
|||
| Э |
|||
| э |
|||
| ë |
|||
| ė |
|||
| è, e |
|||
| È |
|||
| è |
|||
| E` |
|||
| e` |
|||
| 00C8 |
|||
| 0,00E+000 |
|||
| 200 |
|||
| 232 |
|||
| e grave |
|||
|- |
|||
| Ю |
|||
| ю |
|||
| yŭ |
|||
| ͡iu |
|||
| ju |
|||
| Û |
|||
| û |
|||
| Yu |
|||
| yu |
|||
| 00DB |
|||
| 00FB |
|||
| 219 |
|||
| 251 |
|||
| u circumflex |
|||
|- |
|||
| Я |
|||
| я |
|||
| yă |
|||
| ͡ia |
|||
| ja |
|||
| Â |
|||
| â |
|||
| Ya |
|||
| ya |
|||
| 00C2 |
|||
| 0,00E+000 |
|||
| 194 |
|||
| 226 |
|||
| a circumflex |
|||
|} |
|||
==== Диакритика ==== |
|||
ГОСТ 7.79-2000 ([[ISO 9]]:1995) килĕшӳллĕ чăваш алфавичĕн латиница транслитерацинче 12 сасă палли, вĕсене çырнă чухне çиччĕ диакритика паллипе усă кураççĕ: |
|||
* breve (Ă ă, Ӗ ĕ сасă паллисенче); |
|||
* diaeresis («Ë, ë» сасă паллинче); |
|||
* cedilla («Ş, ş» сасă паллинче); |
|||
* double acute («Ű, ű» сасă паллинче); |
|||
* [[caron]] («Ž, ž», «Č, č», «Š, š» сасă паллисенче); |
|||
* [[grave]] («È, è» сасă паллинче); |
|||
* [[circumflex]] («Ŝ, ŝ», «Û, û», «Â, â» сасă паллисенче). |
|||
== Асăрхавсем == |
|||
{{асăрхавсем}} |
|||
== Çавăн пекех == |
|||
* [[Чăваш чĕлхи]] |
|||
* [[Чăваш цифрисем]] |
|||
* [[Чăваш пускăч хăмин калăпĕсем]] |
|||
== Вуламалли == |
|||
* Алексеев А. А. Паллă чăваш чĕлхеçисем. — Шупашкар, 1982. — С. 2-7. |
|||
* Алексеев А. А. Заметки о первых грамматических трудах по чувашскому языку // Уч. зап. ЧНИИ, вып. 49. Филология. — Шупашкар, 1970. — С. 203—220. |
|||
* Алексеев А. А. Иккĕмĕш грамматика (В. П. Вишневскин «Начертание правил чувашского языка» кенеки тухнăранпа 150 çул çитрĕ) // Ялав. — 1987. № 1. — С. 25. |
|||
* Алексеев А. А. Кто автор первой чувашской грамматики. // Сов. Чувашия. — 19 апреля 1991 г. |
|||
* Алексеев А. А. Урхас Кушкă ачи [Н. И. Золотницкий тĕпчевçĕ çинчен] // Ялав. — 1991. — № 9. — С. 22. |
|||
* Алексеев А. А. Чăваш чĕлхе наукин никĕсне хываканĕ [Осноположник чувашского языкознания], — Чăваш календарĕ. 1969. — Шупашкар, 1968. — 183 с. |
|||
* Алексеев А. А. Чăваш чĕлхин пĕрремĕш грамматики, [1769-мĕш çулта кĕнеке магазинĕнче «Сочинения принадлежащие к грамматике чувашского языка» ятлă кĕеке тухни çинчен] // Коммунизм ялавĕ. — 1990. — июлĕн 7-мĕшĕ. |
|||
* Алексеев А. А. Чăвашсен ылтăн кĕнеки, [Чăваш чĕлхин XVIII ĕмĕрте пичетленсе тухнă 1-мĕш грамматики çинчен] // Тăван Атăл. — 1992. — № 4. — С. 64-67. |
|||
* Алексеев А. А. Ырă ĕç манăçа тухмасть, В. П. Вишневскин «Начертание правил чувашского языка» кĕнеки тухăранпа 150 çул çитрĕ // Коммунизм ялавĕ, 1986. 13 октябрь. |
|||
* Алексеев А. А., Сергеев Л. П. Памятник чувашского языка 1836 года // Исследования по этимологии и грамматике чувашского языка. — Чебоксары, 1989. — С. 78-103. |
|||
* Алексеев А. А. Пирĕн çыруллă культурăн çулĕ-йĕрĕ, [Çырулăх аталанăвĕ çинчен] // Тăван Атăл. — 1994. — 2 №. — С. 66-72. |
|||
* Горский С. П. Очерки по истории чувашского литературного языка дооктябрьского периода. — Чебоксары, 1959. — 49 с. |
|||
* Данилов С. И. Чувашская книга до 1917 г.// Книж. палата Чуваш АССР: Библиография. — Чебоксары, 1950. — 96 с. |
|||
* Димитриева В. Д. Документы об издании книги «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» // Уч. зап. ЧНИИ, вып. 34. Филология. — Чебоксары, 1967. — С. 153—162. |
|||
* Егоров В. Г. Первая печатная грамматика чувашского языка 1769 г. // Тюркологический сборник. В. 1. — М.-Л., 1959. — С. 85-92. |
|||
* Егоров В. Г. Современный чувашский литературный язык в сравнительно-историческом освещении. Второе, исправленное издание. — Чебоксары, 1971. — С. 37-39. |
|||
* Егоров В. Г. Чăваш чĕлхин пĕрремĕш грамматики // Коммунизм ялавĕ. — 1952. — декабрĕн 24-мĕшĕ. |
|||
* Егоров В. И. Паллă тĕпчевçĕн пархатарлă ĕçĕ [Н. И. Золотницкий словарĕ тухнăранпа 100 çул çитрĕ] // Ялав. — 1976. — № 3. — 27с. |
|||
* Егоров В. П. Деятельность Н. И. Золотницкого по исследованию чувашского языка // О дореволюционной культуре чувашского народа. Уч. зап. ЧНИИ. Вып. 15. — Чебоксары, 1957. — С. 39-102. |
|||
* Золотницкий Н. И. Заметки для ознакомления с чувашским наречием. Отдел звуковой. — Казань, 1871. — Вып. 1. — 64 с. |
|||
* Золотницкий Н. И. Особенности чувашского языка, зависящие от изменения и выпуска согласных гортанных звуков, Из лекций в Казанском миссионерском ин-те Н. И. Золотницкого. — Казань, Изд-во Казан. ун-та, 1877. — 16 с. |
|||
* Золотницкий Н. И. По поводу статьи о «Чуваш кнеге». — Казань, 1867. — 15 с |
|||
* Каховский В. Ф. Была ли письменность у чувашей в древности?// Учен. записки ЧНИИ. — Чебоксары,1962. -Вып. 21. — C. 201—225; |
|||
* Каховский В. Ф. О рунической письменности древних чувашей//100 лет новой чувашской письменности.- Чебоксары, 1972. — С. 23 −24. |
|||
* Комиссаров Г. И. Письменность на чувашском языке в XVIII веке, Архивный материал Проблемы письменности и культуры. — Чебоксары, 1992. — С. 85-104. |
|||
* Налимова С. Чăваш чĕлхин паллă тĕпчевçи — пирĕн ентеш, [Н. И. Золотницкий çинчен] // Пирĕн сăмах (Сĕнтĕрвăрри р-нĕ). — 1999. — раштавăн 18-мĕшĕ. |
|||
* Павлов И. П. Золотницкий Н. И. графики çинчен [Чăвашсен çĕнĕ çырулăхĕ 100 çул тултарас умĕн] // Коммунизм ялавĕ, 1971, ноябрĕн 4-мĕшĕ. |
|||
* Павлов И. П. Н. И. Золотницкий пурнăçĕпе ĕçĕсем. — Шупашкар, 1958. — 63 с. |
|||
* Петров Н. П. Чăваш литература чĕлхин историйĕ. Яковлевченхи тапхăр. Вĕренӳ пособийĕ. — Шупашкар, 1978. — 109 с. (И. Н. Ульянов ячĕпе хисепленекен Чăваш патшалăх университечĕ. Чăваш чĕлхи кафедри). |
|||
* Сергеев Л. П. XVIII ĕмĕрти чăваш çырулăхĕн палăкĕсем, учеб.-хрестомати Ӳ Л. П. Сергеев. — Шупашкар, Чăв. ун-чĕн изд-ви, 2004. — 106 с. |
|||
* Сергеев Л. П. Кивĕ чăваш çырулăхĕ, Вĕренӳ пособийĕ. — Шупашкар, 1988. — 84 с. |
|||
* Сергеев Л. П. Первые печатные грамматики чувашского языка, Учебное пособие. — Чебоксары, Чувашгоспедуниверситет им. И. Я. Яковлева, 2003. — 100 с. |
|||
* Соловьева Г. Чĕри пуласлăхшăн тапнă, [Паллă чĕлхеçĕ, этнограф, фольклорист, педагог Н. И. Золотницкий çинчен] // Хыпар. — 2000. — 20 кăрлач. |
|||
* Трофимов А. А. Древнечувашская руническая письменность: Памятники, алфавит, дешифровка. — Чебоксары, 1993.- 51 с. |
|||
* Ушинский К. Д. Избранные произведения. в. I. — М., 1946. — С. 81-82; Н. И. Золотницкий. Разбор упращенного способа обучению черемисских детей горного населения, сост. И. Кедровым «Справочный листок», г. Казань, 1867, № 135—136. |
|||
* Федотов М. Р. Исследователи чувашского языка. — Чебоксары, Чувашское книжное изд-во, 1959. — 49 с. |
|||
== Каçăсем == |
|||
* [http://www.lib.cap.ru/date_apr_05_2.asp Петров Н. П. Çĕнĕ чăваш çырулăхĕ] |
|||
* [https://chuvash.org/news/16243.html Элтепере чӑваш чӗлхин латинла саспаллийӗсене ҫирӗплетме ыйтнӑ] |
|||
[[Категори:Кириллица алфавичĕсем]] |
|||
[[Категори:Чăваш чĕлхи]] |
|||
[[Категори:Чăваш алфавичĕ]] |
|||
[[Категори:Тĕрĕк халăхĕсен çыпулăхĕсем]] |
|||
[[Категори:Алфавитсем]] |