Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

08:41, 21 Раштав уйӑхӗн 2018 вӑхӑтри верси

Чĕмпĕр облаçĕнчи Николаевка районĕнчи Эсеккел ялĕ Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем тĕрлĕ районсенче вырнаçнă, çав вăхăтрах вĕсем пач çук районсем те пур. Чăнлă районĕнче, авă, йышĕпе çеç мар, географилле юнашарлăх мелĕсемпе, тăванлăх майĕсемпе, ытти коммуникаци йĕркисемпе те, Чăваш республикипе тачă çыхăннипе уйрăлса тăраççĕ

Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем — Раççей Федерацийĕн "Чĕмпĕр облаçĕ" текен субъекчĕн территорийĕнче вырнаçнă чăваш ялĕсем.

Умĕн калани

Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем текен ушкăна, хальхи, ĕлĕххи тата пулас тăрăмсене шута илсе, çаксене кĕртме пулать: 1)чăвашсем никĕсленĕ тата паянхи кун та вĕсемех тĕп йыш пулса тăракан ялсем; 2)Чăвашсем никĕсленĕ, анчах паянхи кун вĕсем пачах та çук е питĕ сахалăн пурнакан ялсем; 3)чăвашсем никĕслемен, анчах та паянхи кун вĕсем унта терлĕ сăлтавсене пула тĕп йыш пулса тăнă ялсем; 4)пачах çухалнă ялсем.

Чылай чухне çырсатуху палартавĕсене ĕненме çук. Сăмахран, Вешкайма районĕнчи Каркелте 75% вырăс пек пулса тухать; Сенгилей районĕнчи Кĕçĕн Кашара — 76% вырăс^[1]. Кун пек курьёзсем мĕнпе çыхăннине пĕлес тесен вырăна тухса тĕрĕслемелле, уй тĕпчевĕсем ирттермелле. Çакăн пек лару-тăру, сăмахран, çынсен пысăк пайĕ хăйсен нацилĕхне пачах каламаннипе çыхăнма пултарнă.

Чăвашсем никĕслесе халĕ те вĕсемех пурнакан ялсем

Будённовка, Анатри Тимĕрçен, Вăта Тимĕрçен, Ирçел, Каша, Кивĕ Улхаш, Кунтиккав, Пухтел, Чăвашкасси, Клин, Орловка, Вольски, Солнце, Çĕнĕ Улхаш, Тутар Каши (Пурте — Чăнлă районĕ)
Аслăял, Сантряпуç, Хушçырми, Хĕрлĕ Барыш, Емелей, Кивĕ Саватер, Çтаппаньял, Ĕшке, Садовый, Орлово, Опытнăй (Пурте — Барыш районĕ)
Кремуччи, Ирçе Шмалак (Павловка районĕ)
Эcеккел, Чăваш Саймал, Кочкарлей (Николаевка районĕ)
Чӳреккел, Труд (Майна районĕ)
Кукка, Хветĕрьел, Патуел (Пурте — Тереньга районĕ)
Чăваш Калмăйăр (Чартаклă районĕ)
Кĕçĕн Каша, Ялавăр, Уличе, Анатьял (Пурте — Сенгилей районĕ)
Упамсар, Упамсар Уйăрăшĕ, Курахви, Малаел, Эрсел (Пурте — Çĕнĕ Малăклă районĕ).
Сапаккел, Эврел, Чăваш Сăскан, Çӳлти Мелекес, Филипповка, Моисеевка, Кивĕ Сахча, Çĕнĕ Сахча, Чăваш Аппакĕ (Пурте — Мелекес районĕ)
Каркел (Вешкайма районĕ)
Чăваш Хăлатки, Чăваш Çирĕклĕ (Çĕнĕ Лепешей) (Пурте — Кивĕ Хăлатка районĕ).

Хăйсем никĕслемен пулсан та чăвашсемех чи йышлăн шутланакан ялсем

Аслă Накаткин, Вырăс Чăнлă, Садки, Покровски, Источник, Погребы, Телешовка, Типĕ Пăкăрна, Устеренка, Арбузовски^[2], Богродски Репьёвка (Пурте — Чăнлă районĕ)
Вырăс Питенкĕ, Авдотьино, Михайловка, Ломы, Лаишевка Станцийĕ(Пурте — Чĕмпĕр районĕ).
Петровски, Пятисотенный (Пурте — Чартаклă районĕ)
Кульццав (Кивĕ Хăлатка районĕ).
Баратаевка (32%), Арское (32%), Кротовка (37%), Лесная Долина (43%)^[1] (Пурте — Чĕмпĕр хулин Сĕве Леш Ен районĕ)
Новосельдинский (29%), Лаишевка (28%), Каменка (64%)^[1] (Пурте — Чĕмпĕр хулин Ленински районĕ)
Чуфарово, Сиуч, Сущевка, Вырă (Пурте — Майна районĕ).
Мордово , Потапиха (56%), Буераки (Пурте — Сенгилей районĕ).
Шатрашан, Архангельски (Пурте — Сăр районĕ).

Хăлăпкасен ăшĕнчи процентсем чăвашсен йышĕн шайне пĕлтереçĕ.

Чăвашсем никĕсленĕ, анчах хăйсем унта паян сахалăн шутланакан ялсем

Нараткӳл (Чартаклă районĕ), Анат Тăварăм (Вешкайма районĕ), Кивĕ Мăклавăш (Майна районĕ), Хĕрлĕ Гуляй (Сенгилей районĕ).

Çавăн пекех ку йыша Вешкайма районĕнчи Белый-Ключ ялне те кĕртме пулать. Ăна чăвашсем никĕслемен, халĕ те вĕсем унта çук, анчах та авалхи пĕр тапхăрта пураннă, каярахпа унтан куçса кайса Самар облаçĕнчи Чатăрлă ялне никĕсленĕ^[3].

Пачах çухалнă ялсем

Ку ушкăна хăйне тата икĕ пая пайлама пулать.

Урăх пурăнакан вырăн шутне кĕнĕрен çухалнисем

Чăваш Мелекес (Димитровград хули), Чăваш Шмалак (Павловка районĕ), Елховка (Барыш хули), Салаван (Çĕнĕ Çарăмсан), Ямпак (Çĕнĕ Малыкла районĕ)

Çынсем саланса пĕтнĕрен çухалнисем

Васильевка, Пески, Троицкий, Хура Çырма (Пурте — Барыш районĕ)^[4], Сахалин.

Истори

Вуламалли

Мĕтри Юман. Ульяновск енчи чăвашсем. // Мĕтри Юман. Çырнисен пуххи. Шупашкар, 1997. — С.435-438.
Г.Б. Матвеев, Е.А. Ягафова. Чуваши Ульяновские. Чăваш электронла энциклопедийĕнчи статья.
СИМБИРСКО-САРАТОВСКИЕ ЧУВАШИ. Под общей редакцией проф. М. Г. Кондратьева. Чебоксары — 2004
Садыкова Резеда Камиловна. ИСТОРИКО-ЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ТЮРКО-ТАТАРСКОЙ ТОПОНИМИИ УЛЬЯНОВСКОЙ ОБЛАСТИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ 10.02.02.- Языки народов Российской Федерации(татарский язык) АВТОРЕФЕРАТ диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук Казань-2003.
А.А. Ахметов. Аграрно-крестьянские отношения и социально-политическое развитие Симбирско-Ульяновского Заволжья в XVII—XX веках. УЛЬЯНОВСК. ИЗДАТЕЛЬСТВО «ВЕНЕЦ». 2004
Ромашкин, Валериан Федорович. Чуваши Симбирского Поволжья : ( Расселение, состав, этногенез, культура, религия ) / В. Ф. Ромашкин, В.Н. Федоров, Л.П. Шабалина. - Ульяновск: Симбирская книга, 1998. - 168 с. : ил.
Портнов, С. Килсе курăр хăнана : [Чĕмпĕр облаçĕнчи Сурски районĕнчи чăвашсем çинчен] / С.Портнов // Чăваш хĕрарăмĕ. - 2004. - 3-9 утă (N 26). - С. 5.
Матвеев, Г. Чувашские поселения 17-18 столетий в Симбирско-Саратовском Предволжье / Г. Матвеев // Канаш (Ульянов. обл.). - 2005. - 31 марта.
Культура и быт низовых чувашей. Ч., 1984.
Димитриев В.Д. Чувашские исторические предания. Ч., 1993.
Иванов В.П. Этническая география чувашского народа. Ч., 2005.
Ягафова Е.А. Чуваши Урало-Поволжья (история и традиционная культура этнотерриториальных групп). Ч., 2007.
Краткая чувашская региональная энциклопедия. Пензенская, Саратовская, Ульяновская области. Ульяновск, 2009.

Асăрхавсем

^ ¹^,²^тата³ База данных "Этно-языковой состав населённых пунктов России"
^ Кăна Арбузовка ялĕпе пăтраштармалла мар.
^ Белый Ключ.
^ Тата Биллиюрт пулнă. Анчах та унта чăвашсем пурăнни-пурăнманни паллă мар.

Каçăсем

Анатолий ЕРМИЛОВ-ЮМАН, писатель, журналист, Раççей культура тава тивĕçлĕ ĕçченĕ. "КАНАШ" ХАÇАТ ПУР ЧУХНЕ ЧĂВАШ ПĔТМЕСТ! — Чĕмпĕрти "Канаш" хаçат. 1303-МĔШ (2015.02.12) КĂЛАРĂМ.
Данилина, Надежда. ЙĂЛА ПĔТСЕН – ЧĔЛХЕ ПĔТЕТ, ЧĔЛХЕ ПĔТСЕН – ХАЛĂХ ПĔТЕТ! — Чĕмпĕрти "Канаш" хаçат. 1421-МĔШ (2017.05.19) КĂЛАРĂМ.

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.

[Б-1] ¹^,²^тата³ База данных "Этно-языковой состав населённых пунктов России"

[2] Кăна Арбузовка ялĕпе пăтраштармалла мар.

[3] Белый Ключ.

[4] Тата Биллиюрт пулнă. Анчах та унта чăвашсем пурăнни-пурăнманни паллă мар.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 2-мĕш йĕрке: / 2-мĕш йĕрке: @@
 '''Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем''' — Раççей Федерацийĕн "Чĕмпĕр облаçĕ" текен субъекчĕн территорийĕнче вырнаçнă чăваш [[ял]]ĕсем.
 == Умĕн калани ==
-'''Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем''' текен  ушкăна, хальхи, ĕлĕкхи тата пулас  тăрăмсене шута илсе,  çаксене кĕртме пулать: 1)[[чăвашсем]] никĕсленĕ тата паянхи кун та вĕсемех тĕп йыш пулса тăракан ялсем; 2)Чăвашсем никĕсленĕ, анчах паянхи кун вĕсем пачах та çук е питĕ сахалăн пурнакан ялсем; 3)чăвашсем никĕслемен, анчах та паянхи кун вĕсем унта терлĕ сăлтавсене пула  тĕп йыш пулса тăнă ялсем; 4)пачах çухалнă ялсем.
+'''Чĕмпĕр облаçĕнчи чăваш ялĕсем''' текен  ушкăна, хальхи, ĕлĕххи тата пулас  тăрăмсене шута илсе,  çаксене кĕртме пулать: 1)[[чăвашсем]] никĕсленĕ тата паянхи кун та вĕсемех тĕп йыш пулса тăракан ялсем; 2)Чăвашсем никĕсленĕ, анчах паянхи кун вĕсем пачах та çук е питĕ сахалăн пурнакан ялсем; 3)чăвашсем никĕслемен, анчах та паянхи кун вĕсем унта терлĕ сăлтавсене пула  тĕп йыш пулса тăнă ялсем; 4)пачах çухалнă ялсем.
 Чылай чухне [[çырсатуху]] палартавĕсене ĕненме çук. Сăмахран, [[Вешкайма районĕ]]нчи [[Каркел]]те 75% вырăс пек пулса тухать; [[Сенгилей районĕ]]нчи [[Кĕçĕн Каша (Сенгилей районĕ)|Кĕçĕн Кашара]] — 76% вырăс<ref name="Б">[http://lingvarium.org/russia/settlem-database.shtml База данных "Этно-языковой состав населённых пунктов России"]</ref>.  Кун пек курьёзсем мĕнпе çыхăннине пĕлес тесен [[вырăн]]а тухса тĕрĕслемелле, [[уй тĕпчевĕсем]] ирттермелле. Çакăн пек лару-тăру, сăмахран, çынсен пысăк пайĕ хăйсен нацилĕхне пачах каламаннипе çыхăнма пултарнă.