Шпицберген: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
Andreevart (Сӳтсе яв | хушни) |
||
19-мĕш йĕрке: | 19-мĕш йĕрке: | ||
Ту çĕр-пичĕ. Утравăн чи пысăк тӳпи – Анăç Шпицбергенри [[Ньютон (ту)|Ньютон]] тăвĕ (1 712 м). [[Пăрлăх]]ĕ 35,1 пин çм² лаптăка йышăнать – архипелагăн çуррине ытла.Çыранĕсем [[фьорд]]семпе касăлса пĕтнĕ. [[Вечная мерзлота]] (сийĕн хăвачĕ 200 м çитет). |
Ту çĕр-пичĕ. Утравăн чи пысăк тӳпи – Анăç Шпицбергенри [[Ньютон (ту)|Ньютон]] тăвĕ (1 712 м). [[Пăрлăх]]ĕ 35,1 пин çм² лаптăка йышăнать – архипелагăн çуррине ытла.Çыранĕсем [[фьорд]]семпе касăлса пĕтнĕ. [[Вечная мерзлота]] (сийĕн хăвачĕ 200 м çитет). |
||
[[Тундра|тундрăн]] ӳсен-тăранлăхĕ – [[карликлă хурăн]], [[карликлă хăва]], [[мăк]]сем, [[лишайник]]сем. [[ |
[[Тундра|тундрăн]] ӳсен-тăранлăхĕ – [[карликлă хурăн]], [[карликлă хăва]], [[мăк]]сем, [[лишайник]]сем. [[Сĕтпе ӳсекенсем|Сĕт ĕçекенсенчен]] утравсенче [[шурă упа]], [[çурçĕр пăланĕ]], [[çурçĕр тилли]], [[хир шăши]] тата [[Гренланди]]рен куçарса килнĕ [[овцебык]]; тинĕс чĕрчунĕсем – [[нерпа]], [[гренланди тӳленĕ]], [[кит]]сем. 90 яхăн вĕçен кайăк тĕсĕ, вĕçсе кайнă чух – 110 тĕс ытла. |
||
Çур территоринче ытла çутçанталăк управĕсем. |
Çур территоринче ытла çутçанталăк управĕсем. |
||
64-мĕш йĕрке: | 64-мĕш йĕрке: | ||
| −16,3 °C |
| −16,3 °C |
||
|} |
|} |
||
== Истори == |
== Истори == |
||
[[Ӳкерчĕк:Walfang zwischen 1856 und 1907.jpg|thumb|300px|Кита тытас промăç ĕçĕ.]] |
[[Ӳкерчĕк:Walfang zwischen 1856 und 1907.jpg|thumb|300px|Кита тытас промăç ĕçĕ.]] |
15:15, 29 Утӑ уйӑхӗн 2020 вӑхӑтри верси
Шпицбе́рген (ав. вырăс. Грумант, норв. Svalbard (Свальбард)) — Çурçĕр Пăрлă океанн, 76°26' тата 80°50' çурçĕр широти хушшинче, Гринвичран 10° тата 32°тухăç долготи хушшинчи сарăлчăк поляр архипелагĕ.
Норвеги патшалăхĕн чи çурçĕр пайĕ. Административлă тĕпĕ – Лонгьир. Хуçалăх ĕç-хĕлне, Норвегисер пуçне, архипелагăн ятарлă статусĕпе, Раççей Федерацийĕ тытса пырать, Анăç Шпицберген утравĕнче раççей пурăну вырăнĕ – Баренцбург хули.
Тавралăхĕ
Пысăкрах утравĕсем:
- Анăç Шпицберген (37 673 çм²)
- Çурçĕр-Тухăç Çĕр (14 443 çм²)
- Эдж (утрав) (5 074 çм²)
- Баренц утравĕ (1 288 çм²)
- Шур утрав (682 çм²)
- Упа утравĕ (178 çм²)
Утравсем йышăннă пур çĕр лаптăкĕ 64 200 çм² майлă(урăх хыпарсемпе 61 723 çм²)
Çутçанталăк никĕсĕсем
Ту çĕр-пичĕ. Утравăн чи пысăк тӳпи – Анăç Шпицбергенри Ньютон тăвĕ (1 712 м). Пăрлăхĕ 35,1 пин çм² лаптăка йышăнать – архипелагăн çуррине ытла.Çыранĕсем фьордсемпе касăлса пĕтнĕ. Вечная мерзлота (сийĕн хăвачĕ 200 м çитет).
тундрăн ӳсен-тăранлăхĕ – карликлă хурăн, карликлă хăва, мăксем, лишайниксем. Сĕт ĕçекенсенчен утравсенче шурă упа, çурçĕр пăланĕ, çурçĕр тилли, хир шăши тата Гренландирен куçарса килнĕ овцебык; тинĕс чĕрчунĕсем – нерпа, гренланди тӳленĕ, китсем. 90 яхăн вĕçен кайăк тĕсĕ, вĕçсе кайнă чух – 110 тĕс ытла.
Çур территоринче ытла çутçанталăк управĕсем.
Арктика климачĕ анăçра ăшă Шпицберген юхăмĕпе (Гольфстрим пайĕ) çемçенет. Çыран хĕрринчи сывлăш вăтам температура +4,4 °C (утăра) −10…−14 °C (кăрлачра). Чи ăшă палăртна температура +24,5 °C (утă, 1978), чи сивви −46,3 °C (пуш, 1986).
Кăрлач | −14,1 °C |
Нарăс | −20,7 °C |
Пуш | −19,0 °C |
Ака | −13,1 °C |
Çу | −5,0 °C |
Çĕртме | +1,4 °C |
Утă | +4,4 °C |
Çурла | +2,8 °C |
Авăн | −0,5 °C |
Юпа | −6,9 °C |
Чӳк | −10,8 °C |
Раштав | −16,3 °C |
Истори
Халăхĕ
Архипелаг халăхĕ – 2 400 çынна яхăн (2005 çулта), çав шутра:
- 1 645 норвегсем;
- 747 вырăссем
- 8 поляксем.
Чи пысăк пурăну вырăнĕ – Лонгьир, 2 075 çын, чылайăшĕ – норвегсем. Вăлах архипелагăн административлă тĕпĕ пулать.
Урăх пурăну вырăнĕсем:
- раççей шахтёр посёлокĕсем: Баренцбург (850 çын), Грумант тата Пирамида (вăхăтлăха хупнă)
- норвеги тĕнче тĕпчев тĕпĕ Ню-Олесунн (30 яхăн çын, çулла 100 ытла)
- норвег шахтёр посёлокĕ Свеагрува (90 çын, Лонгьир ĕçтешĕсемпе пĕрле 300 ытла)
- польшă тĕпчев станцийĕ Хорнсунд (9 çын).
Çул | Пурĕпе | норвегсем | вырăссем | поляксем |
---|---|---|---|---|
1990 | 3 544 | 1 125 | 2 407 | 12 |
1995 | 2 906 | 1 218 | 1 679 | 9 |
2000 | 2 376 | 1 475 | 893 | 8 |
2005 | 2 400 | 1 645 | 747 | 8 |
Шпицберген Викиампарта? |
Вуламалли
- Наталья Козлова, "Остров арестованных кораблей" статьйи, "Российская газета", хаçат, 2005, номер =3904.
Каçăсем
Каçăсем
- Шпицберген утравĕпе Свальбард Белоруси-норвеги хыпарлăх тĕпĕ «Informative Communication»
- Эхо Москвы: Пĕр хула историйĕ: Лонгийербюен (Шпицберген)
- Шпицберген МСЭ-че
- Шпицберген РЭС-че
- Шпицберген хальхи географии ячĕсен сăмахсарĕнче