Ашмарин Николай Иванович

Ашмарин Николай Иванович
Çуралнă вăхăт:	1870, юпа, 4
Çуралнă вырăн:	Етĕрне хули, Етĕрне уесĕ, Хусан кĕперни, Раççей империйĕ
Вилнĕ вăхăт:	1933, çурла, 26
Вилнĕ вырăн:	Хусан, Тутар АССР, РСФСР
Ăслăх сфери:	тюркологи, этнографи

Ашмарин Николай Иванович, (1870 çул, юпа уйăхĕн 4-мĕшĕ Етĕрне хули, Етĕрне уесĕ Хусан кĕперни (халĕ Етĕрне районĕ, Чăваш Республики), Раççей империйĕ — 1933 çул, çурла уйăхĕн 26-мĕшĕ, Хусан хули, Тутар АССР, РСФСР, СССР). — паллă тюрколог, чăваш чĕлхи пĕлĕвĕн улăпĕ, 17-пайлă чи пысăк Чăваш сăмахĕсен кĕнекине çырса хатĕрлекенĕ. СССР Ăслăх Академийĕн пайташ-корреспонденчĕ (1929).

Пурнăçĕпе ĕçĕ-хĕлĕ

1870 çулхи юпа уйăхĕн 4-мĕшĕнче Етĕрне хулинче çуралнă. Ачалăхĕ Кăрмăшра иртнĕ.

Кăрмăшри (халĕ Чулхула облаçĕ) хула училищине тата Мускаври Лазаревсен институтне (1894) вĕренсе пĕтернĕ. Хусанти крешшĕн-тутар тĕп шкулĕнче тутар чĕлхи вĕрентнĕ (1894-1899). Хусанти вĕрентевçĕсен семинарийĕн наставникĕ (1899—1919), Çурçĕр-тухăç археологи-этнографи институчĕн профессорĕ, Чăвашсен Чĕмпĕрти çутĕç институчĕн вĕрентӳçи (1920—1923).

1923—1926 çулсенче Азербайджан университечĕн хĕвелтухăç факультетĕнче ĕçленĕ. 1925 çултанпа — тюркологи тухтăрĕ. Николай Ашмарин Хусанти Тухăç педагогика институчĕн профессорĕнче ĕçленĕ. 1929 çулта ăна СССР Ăслăх академийĕн пайташ-корреспондентне суйланă.

1933 çулхи çурла уйăхĕн 26-мĕшĕнче Хусанта çĕре кĕнĕ.

Ăслăх ĕçĕсем

Николай Ашмаринăн чи пысăк пĕлтерĕшлĕ ĕçĕсенчен пĕри — чăваш сăмахĕсен 17 томлă словарĕ — «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки» — «Тhesaurus linguae tschuvaschorum». Унта пурĕ 40 пин сăмаха яхăн. Ахаль сăмахсемсĕр пуçне ял, шыв-шур, çырма-çатра, вăрман, ката (раща) ячĕсемпе, кивелнĕ сăмахсемпе, ваттисен сăмахĕсемпе тата каларăшсемпе, чăваш йăли-йĕркисемпе, халăх кăмăл-туйăмне палăртакан юрăсемпе, юмах-халапсемпе паллашма пулать.

Малтанхи икĕ томĕ — 1910, 1912 çулсенче, пĕтĕмĕшпе Совет тапхăрĕнче çутă кун курнă. 17-мĕш томĕ 1950 çулта Шупашкарта пичетленсе тухнă.

Николай Ашмарин чăваш чĕлхипе Вăтам Атăл тăрăхĕнчи ытти тĕрĕк чĕлхисенчи евĕрлев сăмахĕсене «Основы чувашской мифологии. О подражательных словах в чувашском языке» (Хусан, 1918), «О морфологических категориях подражания в чувашском языке» (Хусан, 1928) тата ытти ĕçĕсенче тарăннăн тишкерсе тухнă.

Н.И.Ашмарин пăлхар-чăваш этнос тата чĕлхе вĕçе-вĕçлĕхĕн теорине никĕслекенсенсе пĕри, вăта юпа.

Н. И. Ашмаринăн «Болгары и чуваши» ĕçĕн (1902) 103-мĕш страници

Паллă ĕçĕсем

• «Болгары и чуваши» (Хусан, 1902; репринтла майпа хальхи саманара та тепĕр хут пичетленсе тухнă);
• «Материалы для исследования чувашского языка» (Хусан, 1898);
• «Опыт исследования чувашского синтаксиса» (1 пайĕ. Хусан, 1903; II пайĕ. Хусан, 1923);
• «Заметки по грамматике чувашского языка» (24 лекци. 1976).

Вĕсен тематики питĕ анлă:

• чăваш халăхĕпе унăн чĕлхин историйĕ;
• чăваш чĕлхин сасă тытăмĕ (фонетика);
• морфологи;
• предложенисен тĕрлĕ синтаксис конструкцийĕ, падеж системи, хисеп категорийĕ (синтаксис);
• диалектологи

т. ыт. те.

Вĕренекенĕсем

• Резюков Николай Андреевич (1898-1969).

Килйыш. Несĕл

• Фёдор — аслашшĕ, Ярославль кĕпернинчи креппостла хресчен.
• Иван Фёдорович — ашшĕ
  • Гришина Ксения Логиновна — арăмĕ, хутла пĕлмен хĕрарăм
    • Пётр Николаевич — ывăл
    • Борис Николаевич (?-7.7.1952) — ывăл, туберкулёзпа чирлĕ пулнă
    • Виктор Николаевич (26-29.10.1909—?) — ывăл, Ветеринари службин отставкӑри гварди подполковникӗ, АОВ ветеранӗ, инваличӗ, ӗҫ ветеранӗ, II группа инваличӗ (1988-мĕш çул тĕлне).
    • Надежда Николаевна — хĕр, Шупашкарта пурăннă.
    • Вера Николаевна (1919-1954, апрель) — хĕр
    • Людмила Николаевна (1927-?) — хĕр, эпилепсипе чирлĕ пулнă.

1921-мĕш çул тĕлне Н. И. Ашмаринăн килйышĕнче 9 (тăхăр) ача пулнă.

Вуламалли

• Петров Н.П. Библиография печатных трудов Н.И.Ашмарина // Н.И.Ашмарин — оснопоположник чувашского языкознания. Ч., 1971;
• Егоров В.Г. Н.И.Ашмарин как исследователь чувашского языка. Изд. 1-е. Ч., 1948; изд. 2-е. Ч., 1970;
• Н.И. Ашмарин — основоположник чувашского языкознания. Сб. статей ЧНИИ. Ч., 1971;
• Федотов М.Р. Исследователи чувашского языка. Ч., 1987;
• Малов С.Е. Памяти Н.И.Ашмарина // Записки Чувашского научно-исследовательского института языка, литературы и истории. Вып. 1. Ч., 1941.
• Илле, Элли Ашмарин профессор хăш халăх çынни? // Хыпар. — 2000. — 2 çурла.
• Э.Е. Лебедев, В.Г. Родионов, И.П. Семёнова, Е.В. Касимов, "Ашмарин Н.И. — корифей чувашской филологии"

Каçăсем

• Ашмарин Н. И. çинчен
• Чăвашской энциклопединчи статья
• Ашмарин Н. И. Мое жизнеописание
• Ашмарин Н. И. кенекисем
• Леонид Атлай: Хамӑр халӑх чӗлхин сатур сӑмахсарҫи
• Николай Ашмарин ҫинчен монографи пичетленнӗ