Элиста
| Элиста калм. Элст | |
| |
Хула гербĕ_(2004).png)
| |
| Патшалăх: | Раççей |
|---|---|
| Регион: | Калмăк Республики |
| Никĕсленĕ: | 1865 (шутлаççĕ), 1865 (асăннă) |
| Хула, çултан: | 1930 |
| Халăх йышĕ, пин çын: | 103531 (2022) |
| Хула лаптăкĕ: | 1120,95 км2 |
| Геогр. анлăхĕ: | 49°19′ ç.ш. |
| Геогр. вăрăмлăхĕ: | 44°16′ х.т.д. |
Элиста (калм. Элст, выр. Элиста, 1944—1957 ҫулсенче — Степной) — Калмăк Республикин, Раҫҫей Федерацийӗнче тӗп хули.
Этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Хула ял пекех 1865 ҫулта никӗсленӗ. Элиста юханшывӗрен "Элистинка" ятлӑ. Калмӑкларан элсн, элсен - «хӑйӑр, песук» пӗлтереть.
1930 ҫулта ялне хула статусӗ Элиста хули илнӗ. Калмӑк депортацийӗ тата Калмӑк АССР ликвидацийӗ хыҫҫӑн, Аслӑ Канаш Президиумӗн çу, 25 1944 ҫулхи № 129 указӗпе Элиста ҫӗнӗ ят пачӗҫ – «Степной» хули. 1957 ҫулта кивӗ ячӗ «Элиста» каялла илчӗҫ[1].
Географи[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Ергени сӑрчӗсенче, Элиста (юханшыв) тӳремлӗхӗнче вырнаҫнӑ.
Тӗмӗнле хуласем хушши[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ
Мускав ~ 125км
Воронеж ~ 610 км
Волгодонск ~ 230 км
- ҫурҫӗр
Чулхула ~ 1300 км
Сарӑту ~ 650 км
Волгоград ~ 260 км
- ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫ
Хусан ~ 1300 км
Самар ~ 1100 км
Оренбург ~ 1400 км
- хӗвеланӑҫ
Тан-ҫинчи-Ростов ~ 480 км
Сальск ~ 270 км
- хӗвелтухӑҫ
Аҫтӑрхан ~ 300 км
Лагань ~ 310 км
- кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ
Ставрополь ~ 260 км
Краснодар ~ 500 км
Сочи ~ 750 км
- кӑнтӑр
Будённовск ~ 250 км
Минеральные Воды ~ 360 км
Тбилиси ~ 780 км
- кӑнтӑр-хӗвелтухӑҫ
Кунҫул[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Элиста 1865 ҫулта пӗчӗк пурӑнан вырӑнӗ пекех никӗсленӗ. Калмӑк чӗлхинчен "элс(е)н" - 'хӑйӑр(лӑ)'.[2]
Чӳк уйӑхӗнче, 1920 ҫулта, Элиста Калмӑк Автономи облаҫӗн административ центрӗ йышӑннӑ. 1930 ҫул вӗҫӗнче Иосиф Сталин режимӗн коллективизацийӗрен тата террорӗрен нумай калмӑксем вӗсен традици куҫан халӑх пурнӑҫӗрен илнӗ тата хальхи, хула пурнӑҫӗнче тӑратнӑ. Юпа уйӑхӗн 1935 ҫулта, Элиста Калмӑк АССРӗн тӗп хули йышӑннӑ.
Аслӑ Тӑван ҫӗршыв вӑрҫин вӑхӑчӗнче, хула Наци Германийӗн ҫаресен оккупацийӗнче пулнӑ. Калмӑк коллаборацийӗшӗн, оккупаци режимӗ вӑхӑчӗнче, Калмӑк АССР ликвидациленӗ тата вырӑнти калмӑксем Ҫӗпӗрте депортациленӗ. Элиста ҫӗнӗ Степной ятне улӑштарнӑ. Пушӑ (калмӑксӑр) хулара нумай вырӑссем кайнӑ. 1957 ҫулта калмӑк депортацийӗн йышӑнӑвӗ саккунсӑрлӑ йышӑннӑ. Тата депортацирен калмӑксем вӗсен тӑван ҫӗршывра каялла кайнӑ. Хулана унӑн киввӗ ятне каялла улӑштарнӑ.
1998 ҫулта кунта Шахмат Олимпиачӗ пулнӑ.
Административлӑ статус[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Элиста Калмӑк Республикин тӗп хули тата Элиста хула тӑрӑхӗ тунӑ.
- Элиста администрацийӗн пуҫлӑхӗ - Шафран Григорьевич Тепшинов
Халӑх[тӳрлет | кодне тӳрлет]
2010 ҫулхи Пӗтӗм Раҫҫей ҫырӑвӗпе, хулара 103 749 ҫын пуранать. 2002 ҫулта 104 254 ҫын, 1989 ҫулта 89 695 ҫын пулнӑ.
Халӑх йышӗ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Халӑхсем (2021 ҫулта):
Тӑван хуласем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Элиста малалла хуласемпе тӑван[3].
Казахстан, Актау
Грузи, Хони
Раççей Федерацийĕ, Тыва, Кызыл
КХР, Лхаса
Монголи, Улан-Батор- Раççей Федерацийĕ, Буряти, Улан-Удэ
Ҫавӑн пекех пӑхӑр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ Поспелов, 2002, с. 480
- ^ Е. М. Поспелов. "Географические названия мира", Москва, 1998, стр. 480.
- ^ Инвестиционный паспортгорода Элисты 2020 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 20-мӗшӗнче архивланӑ.
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Поспелов Е. М. — Географические названия мира. Топонимический словарь. 2020 год.
- Константин Паустовский — Подводные ветры. 1930 год.
- Justin Corfield, The History of Kalmykia: From Ancient Times to Kirsan Ilyumzhinov and Aleksey Orlov, 2015. Шаблон:ISBN.
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Элиста сайчӗ
- Элиста бизнессӗ
- Элиста ҫинчен информаци 2012 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.