Биологилле систематика
(Биологи систематики ҫинчен куҫарнӑ)
Биологилле систематика[1] - ăслав дисциплини. Ăслăлăх.
Асăннă ăслав дисциплинин тĕллевĕ тата тĕллевчĕкĕсем — чĕрĕ организмсен классификацине туса çавăнпа, органикăлла тĕнчен тытăмне майлаштарса, ĕçлевлĕх енĕпе усă курасси. Классификаци тени кунта хальхи тата унчченхи мĕнпур организмсене пĕр çыхăнуллă (ăнсăртла мар) тытăма кĕртнине пĕлтĕрет[2].
Малтан ăславçă, тĕпрен илсен, тулаш паллăсене çеç палăртать пулсан, каярахпа вăл пулăмсен тымарĕсемпе çыхăннă Натураллă тытăм патне пырса тухма тивĕçлĕ. Хайхи Натураллă тытăм патнелле тем пек ăнтăлсан та, ун патне туллин пырса тухма май çук шутланать[3].
Тĕп таксонсен чăвашла куçарăвĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Кунта самаях çĕнĕ ăнлав пек шутланаканни çийпатшалăх, е биологилле домен тени. Ăна 1990-мĕш çулта Карл Вёзе сĕннĕ те çапла вара мĕнпур биологилле организмсене виçĕ домен çине пайласси патне пырса тухнă:
- эукариотсем — пайрăмĕсем тĕшрен тăракан домен.
- бактерисем — прокариотла микроорганизмсен доменĕ
- архейсем — тĕшсĕр тата мембранăллă оргаеллăсăр пĕр пайрăмлă микроорганизмсен доменĕ.
Тата çакна палăртмала. Усентăрансен тĕнчинче тата Чĕрчунсен тĕнчинче таксонсен хăшпĕр ячĕсем, йăлана кĕнĕ тăрăх, уйрăлса тăма та пултараççĕ.
Таксонсен ячĕсене тата вĕсен пĕлтерĕшĕсене черетлесе тата ăнлантарса тухни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
| Чăвашла ят | Тĕнчери ят | Чĕрчунсем | Ӳсентăрансем | Кăмпасем | Бактерисем | Архейсем |
|---|---|---|---|---|---|---|
| отряд[4]/йĕрке | ordo | -iformes, -ida[5] | -ales | |||
| айотряд[4]/аййĕрке | subordo | + | -ineae | - | ||
| инфраотряд[4]/инфрайĕрке | infraordo | + | -aria | - | ||
| парвотряд[4] (микротряд) | parvordo | + | - | |||
| секци[4] | sectio | + | - | |||
| айсекци[4] | subsectio | + | - | |||
| гига -[6] / мега - / гранд - / гиперйыш[4] | ? | + | - | |||
| çиййыш | suprafamilia | -oidea | -acea | - | ||
| эпийыш[4] | epifamilia | -oidae[5] | - | |||
| йыш | familia | -idae | -aceae | |||
| аййыш | subfamilia | -inae | -oideae | - | ||
| инфрайыш | infrafamilia | -odd[5] | + | - | ||
| çийтриба | supratribus | + | + | - | ||
| триба | tribus | -ini | -eae | - | ||
| айтриба | subtribus | -ina | -inae | - | ||
| инфратриба | infratribus | -ad[5] | + | - | ||
| рет | genus | + | + | + | + | + |
| айрет | subgenus | - | subgen., subg. | ? | - | - |
| çийсекци | supersectio | - | supersect. | ? | - | - |
| секци | sectio | - | sect. | ? | - | - |
| айсекци | subsectio | - | subsect. | ? | - | - |
| сери | series | - | ser. | ? | - | - |
| айсери | subseries | - | subser. | ? | - | - |
| çийтĕс | supraspecies | + | + | ? | ? | - |
| тĕс | species | + | + | + | + | + |
| айтĕс | subspecies | subsp. / ssp. | subsp. / ssp. | subsp. (калăпăр, сахалтан та, çĕпре тĕлĕшпе) | - | - |
| урăхлăх/вариетет | varietas | var.[7] | var. | var. | var.[7] | - |
| айурăхлăх | subvarietas | - | subvar. | ? | ? | - |
| форма | forma | - (морфа/форма?) | f. | ? | ? | - |
| айформа | subforma | - | subf. | ? | ? | - |
Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ Биологи систематика тени тĕрĕс мар пулнă пулĕччĕ, мĕншĕн тесен кунта биологие хăйне мар, организмсене системăлаççĕ
- ^ Шипунов, 1999
- ^ Любарский, 1996
- ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 тата 8 Зоологире çеç
- ^ 1, 2, 3 тата 4 Официаллă мар. Стандартламан (Международный кодекс зоологической номенклатуры. Издание четвертое = International Code of Zoological Nomenclature. Fourth Edition / Принят Международным союзом биологических наук: пер. с англ. и фр. И. М. Кержнера. — Изд. 2-е, испр. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2004. — С. 72. — 224 с. — ISBN 5-87317-142-4.)
- ^ Gigafamily †Dryomorpha - Nomenclature & Taxonomy - The Taxonomicon. Тĕрĕсленĕ 13 Ака уйӑхӗн 2013.
- ^ 1 тата 2 Айтĕс тенипе синонимлă
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Багоцкий С. В. Революция в систематике // Химия и жизнь. — 2010. — № 6.
- Любарский Г. Ю. Архетип, стиль и ранг в биологической систематике // Труды Зоологического музея МГУ. — 1996. — Т. 35.
- Павлинов И. Я. (ред.). Современная систематика: методологические аспекты // Труды Зоологического музея МГУ. — М.: Изд-во МГУ, 1996. — Т. 34.
- Павлинов И. Я. Основные подходы в биологической систематике // Электронная газета «Биология». — М., 2010. — № 17—19. Архивировано 6 августа 2019 года. (Проверено 25 июня 2010)
- Система органического мира / А. Л. Тахтаджян // Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 23).
- Систематика / В. Г. Гептнер // Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 23).
- Шипунов А. Б. . Основы теории систематики: Учебное пособие. — М.: Открытый лицей ВЗМШ, Диалог-МГУ, 1999. — 56 с.
- Wheeler W.C. . Systematics. A Course of Lectures. — Wiley-Blackwell, 2012. — 426 с. — ISBN 9780470671696.
- Schuh, Randall T. and Andrew V. Z. Brower. 2009. Biological Systematics: Principles and Applications, 2nd edn. ISBN 978-0-8014-4799-0
- Simpson, Michael G. 2005. Plant Systematics. ISBN 978-0-12-644460-5
- Wiley, Edward O. and Bruce S. Lieberman. 2011. Phylogenetics: Theory and Practice of Phylogenetic Systematics, 2nd ed. ISBN 978-0-470-90596-8
Каҫӑсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Введение в таксономию в английском Викиверситете(акăлч.)
- Библиотека И. Я. Павлинова (книги по истории и теории систематики и номенклатуры).zmmu.msu.ru Архивленĕ 16 Авӑн уйӑхӗн 2021 çулта.
- Систематика органического мира
- Society of Australian Systematic Biologists
- Society of Systematic Biologists
- Willi Hennig Society(ĕçлемен каçă)