Геракл

«Геракл-ухӑҫӑ». Эгинари Афина кӗлӗ ҫуртне капӑрлатни.

Геракл (грек Ἡρακλῆς); «Герана мухтав», Геркулес лат. Hercules) — грек халаплӑхӗн паттӑрӗ, Зевс турӑпа Амфитрион паттӑрӗн арӑмӗн — Алкменан ывӑлӗ.

Вуникӗ паттӑрлӑх тунипе паллӑ.

Вӑл ҫут тӗнчене Фивӑра ҫуралнӑ, мӗн ҫуралнӑранпах тӗлӗнмелле вӑй-хал тата паттӑрлӑх кӑтартнӑ, анчах Та Гера тӑшманла пулнӑран Унӑн Хӑйӗн тӑванне Еврфее пӑхӑнса тӑмалла пулнӑ. Ҫамрӑк чухне Геракл тӑван хулана Эргинпа ҫӗнтернӗ. Ӑссӑрла хӑтланнипе вӑл хӑйӗн ывӑлӗсене вӗлерчӗ, ҫавӑнпа унӑн Еврисей патне службӑна каймалла пулчӗ. Юлашки Геракл хушнипе вуникӗ паттӑр ӗҫ тунӑ: нимӗҫ арӑсланӗпе Лерней гидрине ҫӗнтернӗ, Кериней ланӗпе эриманф хирне ярса тытнӑ, неффали кайӑкӗсене вӗлернӗ, витери авгали кайӑкӗсене тасатнӑ, крит вӑкӑрне вӑрланӑ, Диомед лашисене, Ипполит ӗнисене, Герион ӗнисене ярса илнӗ, леш тӗнчерен Евсефей патне Цербер илсе пынӑ та Геперид панулми илсе пынӑ. Геракл биографийӗн чи паллӑ пайӗ пулса тӑнӑ ҫав паттӑр ӗҫсем грексен тӗнчипе унӑн тулашӗнче пулса иртнӗ. Вӗсене туса пӗтерсен, Зевс ывӑлӗ ытти паттӑрсенчен пуринчен те вӑйлӑрах, хӑюлӑхлӑрах пулнӑ тата хӑйне турӑсем вырӑнне хунӑ. Геракл хӑйӗн паттӑрлӑхӗсӗр пуҫне ытти чаплӑ ӗҫсем тунӑ: аргонавтсен походне хутшӑннӑ, Тройӑна аркатнӑ, Прометее вилӗмрен хӑтарнӑ, вилнисен патшалӑхӗнчен Алкестидана кӑларнӑ, хӗвеланӑҫ енче "Геркулес юписем" туса лартнӑ, улӑпсемпе ҫапӑҫма хутшӑннӑ. Ифита вӗлернине пула унӑн темиҫе ҫул хушши Лидия майра-патша патӗнче чуралӑхра пурӑннӑ. Грецие таврӑнсан Геракл Этолие, Деянин иккӗмӗш арӑмӗн тӑван ҫӗршывне, пурӑнма пуҫланӑ, анчах та ӑнсӑртран вӗлернӗ хыҫҫӑн трахина хӑваласа янӑ. Несса Кентрӑн чеелӗхӗпе ҫӑмӑллӑхне пула вӑл чӗррӗн виле пытармалли кӑвайт ҫине улӑхнӑ, унтан Олимп ҫине хӑпарнӑ та ӑна турӑсем шутне кӗртнӗ, анчах та ҫав хушӑрах унӑн вилӗм ӗмӗлки вилнисен патшалӑхӗнче ҫапкаланса ҫӳремелле пулнӑ.

Грексем Геракла турра та, герой вырӑнне те хисепленӗ, ҫитменнине тата ҫак культ питӗ анлӑ сарӑлнӑ пулнӑ; Геракла тӑхӑмӗсем Спарта, Македони, эллинизм Египечӗн патшисем шутланнӑ, античири нумай аристократла кил-йыш представителӗсем шутланнӑ. Республика пуҫламӑшӗнченех Геркулес ятлӑ Римра та геркулес ятпа герой хисепленӗ. Хӗвеланӑҫ культура шайӗнче Геракл мифологи чи аслӑ геройӗ, физкультурӑпа чарулӑхӑн сӑнарӗ, политика влаҫӗн символӗ, цивилизаци варварлӑха ҫӗнтернин символӗ пулса тӑчӗ. Унӑн пысӑк паттӑрлӑхӗпе трагедиллӗ шӑпи авалхи ӳнерҫӗсемпе скульпторсем валли сюжетсем туса хатӗрленӗ. Геракл "Трахинянка" Софоклӑн, "Геракл" Тата "Алеша" Еврипида трагедисенче, вӗсен текстне поэтсемпе мифографсен хайлавӗсенче ҫухатнӑ тем чухлӗ антика пьесисенче ӗҫлет. "Чиркӳ ашшӗсем" ҫав сӑнарпа суя тӗнлисене критиклеме усӑ курнӑ. Вӑтам ӗмӗрсенче Гераклӑпа интересленесси чакнӑ, анчах та ҫак паттӑрпа ҫыхӑннӑ сюжетсем каллех ырӑ ят илнӗ. Уйрӑмах вӗсене ҫӗнӗ вӑхӑтри ӳкерчӗксемпе композиторсем час-часах усӑ курнӑ. XIX—XX ӗмӗрсенче Геракл массӑллӑ культура ӗҫченӗсенчен пӗри пулса тӑнӑ.

Вуламалли

• Мифы народов мира. М., 1991—92. В 2 т. Т. 1. С.277—283
• Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека I 3, 2 далее.
• Генрих Штолль «Мифы классической древности» Том 1 – Издатель «Aegitas» — 2014 г. — 408с.

Каҫӑсем

• Зубарь В. М. О характере культа Геракла в Херсонесском государстве в эллинистический период — в Лебереи «Нового Геродота».