Ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ

**Тÿпери хăшпер ĕскерсен çийĕ тĕлĕнчи^[1] ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ, м/с² тата g**
Çĕр	9,81 м/с²	1,00 g	Хĕвел	273,1 м/с²	27,85 g
Уйăх	1,62 м/с²	0,165 g	Меркури	3,68—3,74 м/с²	0,375—0,381 g
Венера	8,88 м/с²	0,906 g	Марс	3,86 м/с²	0,394 g
Юпитер	23,95 м/с²	2,442 g	Сатурн	10,44 м/с²	1,065 g
Уран	8,86 м/с²	0,903 g	Нептун	11,09 м/с²	1,131 g

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Хăвăртлану пăхăр.

Ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ — уйрăм ĕскерĕн йывăрлăх вăйне кура пулакан хăвăртланăвĕ, енчен те урăх нимĕнле вăйсем те çук пулсан. Инерциаллă мар пуçлав тытăмĕсенчи куçăмăн танлăхĕпе^[2] килĕшуллĕн, ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ хисепĕпе масса пĕрчи объект çине витерекен йывăрлăх вăйĕпе тан.

Çĕр планетăн çийĕ çинчи ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ g (ытларах чухне «же» тесе калаççĕ) экваторти 9,780 м/с² капран пуçласа географилле полюссенчи 9,82 м/с² таран улшăнать^[3]. Стандартлă («нормаллĕ») кап, пĕрчĕсен тытăмне ăсталанă чухне йышăннăскер, ак çакăнпа тан: g = 9,80666 м/с²^[4]^[5]. Ку g капăн стандартлă пĕлтерĕшĕ, апла-капла пăхсан, пĕтĕм Çĕр çинчи «вăтам» хисеп пек палăрăнать, вăл 45,5° географилле анри тата тинĕс шайĕнчи ирĕклĕн ÿкнин хăвăртланăвĕпе танлашать. Çывхартса шутланă чухне ăна 9,81 м/с², 9,8 м/с² пек е, — питех те тимсĕррĕн, — 10 м/с² пек те кăтартаççĕ.

Асăрхавсем

^ "Çий" тени газлă гигантла планетăсем тата çăлтăрсем тĕлĕшпе атмосферăри пĕчĕк çÿллĕхсене пĕлтерет, унта пусăм Çĕр çинчи тата тинĕс шайĕнчи атмосфера пусăмĕпе тан(1,013×10⁵ Па). Çаван пекех тепĕр чухне çăлтăрсен фотосферин çийĕ пирки сăмах пыма пултарать.
^ Ньютонăн Икĕмĕш саккунĕн аналогĕ, инерциаллă мар системăсенче те пурнăçланаканскер.
^ Свободное падение тел. Ускорение свободного падения 2019 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ..
^ Виçесемпе йывăрăшсен III Генераллĕ конференцийĕн Декларацийĕ (1901) (акăлч.). Виçесемпе йывăрăшсен пĕтĕм тенчери бюровĕ. Тĕрĕсленĕ 9 Ака уйӑхӗн 2013.
^ Деньгуб В. М., Смирнов В. Г. Единицы величин. Словарь-справочник. — М. : Изд-во стандартов, 1990. — С. 237.

Ку физика вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.

[1] "Çий" тени газлă гигантла планетăсем тата çăлтăрсем тĕлĕшпе атмосферăри пĕчĕк çÿллĕхсене пĕлтерет, унта пусăм Çĕр çинчи тата тинĕс шайĕнчи атмосфера пусăмĕпе тан(1,013×10⁵ Па). Çаван пекех тепĕр чухне çăлтăрсен фотосферин çийĕ пирки сăмах пыма пултарать.

[2] Ньютонăн Икĕмĕш саккунĕн аналогĕ, инерциаллă мар системăсенче те пурнăçланаканскер.

[3] Свободное падение тел. Ускорение свободного падения 2019 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ..

[4] Виçесемпе йывăрăшсен III Генераллĕ конференцийĕн Декларацийĕ (1901) (акăлч.). Виçесемпе йывăрăшсен пĕтĕм тенчери бюровĕ. Тĕрĕсленĕ 9 Ака уйӑхӗн 2013.

[5] Деньгуб В. М., Смирнов В. Г. Единицы величин. Словарь-справочник. — М. : Изд-во стандартов, 1990. — С. 237.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]